Edebiyat Öldürür

Etiketler

Araştırma, Ölüm, Öldürülenler, Doctorow, Edebiyat, Hemingway, Kanser, Neden Öldüler, Sylvia Plath, Tezer Özlü, Verem, Virginia Woolf, Yazarlar, İntihar

Bir an önce içine dalmak istediği kitaplar olduğu için, okumayı ilkokula başlamadan önce öğrenen bir insan olarak ortaokulda yazılı üretime geçmem normaldir herhalde. Ancak çok okuyanın beyninin sulandığına inanılan bir ülkede büyümüştüm ve bir de üstüne yazarların yaşam öykülerini inceleyince korkup yazmayı bırakmıştım.

 

Yazın dünyasını eserleriyle süsleyen üreticilere bir bakalım: Virginia Woolf ceplerine taşlar doldurarak ırmağa girip ölümüne yürüdü. Hemingway av tüfeğini kafasına dayayarak yaşamına son verdi. Mayakovsky ise kafasını değil kalbini hedeflemişti. Kesin olmasa da, Jack London’ın da aşırı dozda morfin alarak intihar ettiğine inananlar var. Fakat Sylvia Plath’in 30 yaşındayken ocağı açıp gazla intihar ettiği kesin. Plath’i çok sevip derinlemesine incelemiş olan Nilgün Marmara ise evinin balkonundan kendini boşluğa bıraktığında 29 yaşındaydı. Bir başka şair, Can İren, ardında ‘ben bu dünyaya uyamıyorum’ notu bırakarak 26 yaşında siyanürle intihar etti. Metin Kaçan ise Boğaz Köprüsünden atladı.

Yaratıcılık ve ruhsal hastalıklar arasındaki bağlantıyı kanıtlamak üzere İsveç’te yapılan bir çalışmanın 2012’de the Journal of Psychiatric Research’de yayınlanan sonuçları oldukça dikkat çekici: Bir milyonun üzerinde şizofreni, anksiyete, depresyon, intihar, ADHD, alkolizm, otizm, anoreksia vakasından toplanan veri, yaratıcılık gerektiren meslek sahiplerinin (deney grubu) karşısına muhasebeciler (kontrol grubu) koyularak incelendi. Tüm sonuçları burada paylaşmayacağım tabii ki ama şu kısmı da söylemeden geçemeyeceğim: Şizofreni, depresyon, bipolar bozukluk, anksiyete sendromu ve madde bağımlılığı tanılanan grupta yazarların fazlaca bulunduğu tespit edilmiş. Ayrıca yazarların intihar eğilimi genele kıyasla iki kat fazla imiş. Amerikalı yazar E.L. Doctorow’un the Paris Review’e verdiği röportajda kullandığı şu ifade durumu özetler gibi: “Yazmak, şizofreninin sosyal yönden kabul görür bir biçimidir.”

 

Ancak tabii ki intihar tüm yazarların kaderi değil. Örneğin yukarıdaki sözün sahibi Doctorow, dört ay kadar önce akciğer kanserinden öldü. Tomris Uyar yemek borusu kanserinden, Özdemir Asaf karaciğer kanserinden, Can Yücel gırtlak, Reşat Nuri, Erdal Öz ve Hayalet Oğuz akciğer kanserinden, Neruda ise prostat kanserinden öldü. Tarık Buğra da kanser teşhislilerdendi. “Küçük dünyanız sizin olsun” haykırışıyla avuç avuç ilacı yutup üzerine reçelli ekmek yiyen ama intihar teşebbüsü başarısızlıkla sonuçlanan manik depresif tanılı Tezer Özlü meme kanserini deneyimleyerek vedalaşmak zorunda kaldı küçük dünyamızla. Sevgi Soysal da 40 yaşında meme kanserine yenik düştü.

Hastalığının nedenini yazdığı bir şiirle pek güzel açıklayan Nazım’da Angina Pektoris vardı ve kalp krizi geçirerek öldü. Doktoru “aşksız 10 yıl yaşarsın, aşık olursan 3 yıl” diye uyarmıştı onu oysa ama aşksız bir Nazım da düşünülemezdi. Nobelli yazar Willim Faulkner da, Muhteşem Gatsby ile Benjamin Button’ın yaratıcısı Scott Fitzgerald da kalp krizi geçirdi. A.H. Tanpınar, Yusuf Atılgan ve Ahmed Arif de kalbine yenik düşenlerden. Aziz Nesin’in de görünen ölüm nedeni kalp krizi ancak yaşadıklarını ve onu asıl öldürenin ne olduğunu hepimiz biliyoruz. Daha fazla ışık dileyerek ölüme giden Goethe’nin de kalp krizinden öldüğü düşünülüyor.

40 yaşında ölen E.A. Poe’nun ölüm nedeni bir muammadır ama günümüz doktorları beyin iltihabı olabileceğine inanıyor. 43 yıllık ömrü olan Oğuz Atay beyin tümöründen öldü. Datçalı Ece Ayhan da bu beladan muzdaripti. 41 yıl yaşayan Kafka’nın, 30 yaşında veda eden Emily Brontë’nin, 44’ünde ölen Çehov’un ve 46’sında ölen Orwell’in sorunu tüberküloz (verem) idi.

 

Ve tabii kendisini değil başkalarını hasta ederek yaşamlarından olanlar var: Kim vurduya giden Sabahattin Ali; 1993’te Sivas’ta ölen Metin Altıok, Uğur Kaynar ve diğerleri; Marmara Otelinde suikaste uğrayan Onat Kutlar; arabaya yerleştirilen bombayla yok edilen Mumcu ve Kışlalı gibi gazeteci yazarlar bunlardan sadece birkaçı. Araba kazasında yitirilen Camus’nün KGB tarafından öldürüldüğü ileri sürüldü. 36’sında göçen garip Orhan Veli ise 10 Kasımda gittiği Ankara’da belediyenin kazdığı bir çukura düşüp başını vurmasının ardından geçirdiği beyin kanaması sonucu pek garip bir şekilde öldü. Kanamayı fark etmeyip alkol zehirlenmesi teşhisiyle müdahalede bulunan doktorun da bunda etkisi olmuştur tabii.

Sözün özü: Yazmak, her şekilde zararlı. Bir an önce bırakıp keyfimize bakmalı!

 

İki Kuş

Etiketler

Özlü Sözler, Gelişim, Hayat, Kentlim, Kitap, Mekan, Mutluluk, Patrick Süskind, Richard Bach, Tesadüf, Yazarlar, Zaman, Şehir

Bir Martı, bir Güvercin, iki Jonathan. Entelektüel gelişime damgasını vurmuş onlarca kurgudan ikisi.

Richard Bach’ın yarattığı özgür ruhlu Martı Jonathan Livingston ne kadar bağımsız bir bakış açısıyla tüm kurallara karşı gelen ve ‘sen olma’ özgürlüğünü, düşüncelere vurulan zincirleri koparmayı, sınırları kaldırmayı her şeyden önemli gören bir karakterse Patrick Süskind’in yarattığı Banka Bekçisi Jonathan Noel de o kadar kuralcı, düzenli ve sıradan bir karakterdir. “Yalnız ve yalnız kendisinin olan, onu hayatın hoş olmayan sürprizlerinden koruyan” bir mekan olduğu için içerisinde tuvalet bile olmayan küçücük bir çatı katı dairesinde otuz yıl sorgulamadan ve mutlulukla yaşamış ve bir sorunla karşılaşmak istemediği için bu dört duvarı satın almaya karar vermiştir. Bir bankanın önünde sabah 08:00’den akşam 17:30’a dikilerek geçirdiği hayatın olaysızlığına olduğu kadar, sokaklarda izlediği evsiz adam gibi herkesin gözü önünde hacetini gidermesi gerekmediğine de şükretmektedir. Ancak bir gün bu huzurlu yuvasının kapısını açtığında -kocaman- bir sorunla karşılaşır: Koridorda -özgürce- dolaşan bir güvercin muntazam hayatında birden bir kriz yaratır ve onlarca yıldır hiçbir olay yaşamasına izin vermeyecek şekilde tasarlanmış, kurulu düzende tıkır tıkır işleyen yaşamı altüst olur.

Usta kalemler tarafından yaratılan ve birisi 1970’de (Martı) diğeriyse 1988’de (Güvercin) okuyucuyla tanıştırılan bu iki karakterin taban tabana zıtlıklarına rağmen izleyicilerine aynı mesajı çağrıştırması şaşırtıcıdır. Süskind’in bizi çok bunaltan bir karakterin sadece bir gününü anlatarak kafamıza dolaylı yoldan çaktığı şimşekleri Bach doğrudan yollamayı tercih eder.

 

Yayınlandığı günden bu yana muhtemelen dünyanın en ünlü edebi kuşu olmuş olan Jonathan kurallar gereği sadece yemek bulmak için uçmakla yetinmeyip yeni şeyler öğrenmeye çalıştığı ve bu deneylerden ve deneyimlerden zevk aldığı için sürüsünden kovulan, ama yine de yaşama sevincine gözlerini kapayamayıp sürekli kanat çırpan, öğrenmenin keyfinden beslenen, daha aşağılarda kalabalık bir şekilde uçuşup bir lokmacık yemek için birbiriyle didişerek kuru gürültü yapan sürüden değil, sevdiği şeyler için çalışmaktan anlayan, en nihayetinde de ‘yer’ ve ‘zaman’ kavramlarını olduğu kadar ‘beden’ algısını da aşan filozof bir martıdır ve kırkbeş yıllık ömründe ben de dahil nice özgür ruhlu martılar yetiştirmiştir.

İlk kez onsekizimdeyken okuduğum bu kitabı yirmibeş sene sonra tekrar okuyunca gördüm ki altı çizilen birçok tümceyi hayatıma sindirmişim. Özümde olduğu için mi kitabı beğenmişim, kitabı beğendiğim için mi söylediklerini özümsemişim tam bilemiyorum ama Süskind’in öyküsünün bir başında bir de sonunda görünen ve nice yaşamları sorgulatan Güvercin’ini okumayı bitirdiğim bu duygu yoğunu sabahta Bach’ın Martı’sını bir kez daha okumadan edemedim. Hala okumayan var mıdır?

Bach, Richard (1989), (Çev. Nuran Akgören), Martı, SAY Yayınları, İstanbul

Süskind, Patrick (2014), (Çev. Tevfik Turan), Güvercin, CAN Yayınları, İstanbul

 Kitaptan Alıntılar

Kadınlar 7: Halide Edib

Etiketler

Atatürk, Halide Edib, Kadın, Nazım Hikmet, Yazarlar

1884’te İstanbul’da doğan yazar, gazeteci, çevirmen, hatip, akademisyen, öğretmen, müfettiş, onbaşı, milletvekili, anne Halide Edib’in çeşitli ülkelerde, kentlerde ve cephede geçen yaşamı 1964’te yine İstanbul’da son buldu.

II. Meşrutiyetin ilanıyla yazarlığa başlayan Halide Edib yirmibir adet romanın yanı sıra öyküler, tiyatro oyunları ve inceleme yazıları yazarak Tük edebiyatında önemli yer edindi. Eserleri ülke sınırları dışında da okundu. Ayrıca opera librettosu ve eğitim kitabı da vardır.

 

Babası, Sultan II. Abdülhamit döneminde Padişah Hazinesi Katipliği ve Reji Müdürlüğü yaptı. Annesi, Halide küçükken veremden öldü. Onbir yaşından genç öğrenci almayan Amerikan Kolejine gidebilsin diye hem başka eve taşındılar hem de yedi yaşındaki Halide’nin yaşını büyüten yeni bir nüfus kağıdı çıkardılar ancak küçük yaşından dolayı Halide’yi çok zorlayan bu ilk Kolej deneyimi ancak bir yıl sürdü ve Halide’nin anlatış şekliyle ‘irade ile’ mektepten çıkarıldı. İrade ile kastedilen padişah buyruğu idi ve ‘Hristiyan okullarında Müslüman çocuklar okuyamaz’ fermanıyla okuldan ayrılmak zorunda kalmıştı.

 

Evde özel dersler aldı. İngilizce öğrenirken kitap çevirdi ve bu başarısı Sultan Hamid tarafından Şefkat Nişanı ile ödüllendirildi. İleriki yıllarda Amerikan kolejine (sonraları Robert Koleji olan Üsküdar binası) geri dönme şansı elde etti ve hem zeka hem de bilinç düzeyi yaşıtlarının ilerisinde bir birey olarak kolejin sunduğu nimetlerden çok iyi bir şekilde yararlandı. Robert Lisesinden diploma alan ilk Müslüman kızlardan biri oldu.

 

Okulu bitince, Matematik Öğretmeni Salih Zeki Bey’le evlendi. Arkadaşlarının hiç evlenmez dediği Halide kendisi onyedi yaşındayken ilgi duyduğu kırk yaşındaki bu Matematik dahisinin ikinci eşi olmayı kabul etti. Evlilikleri süresince Zeki Bey’e çeşitli çalışmalarında ve Kamus-u Riyaziyat (Matematiksel Bilimler Sözlüğü) adlı eseri yazmakta yardım etti. Ayrıca ünlü İngiliz matematikçilerin yaşam öykülerini Türkçe’ye çevirdi. Sultan Abdülhamid’in de sevdiği Sherlock Holmes ve Hamlet çevirdiği diğer eserlerdendir. İngilizce, Fransızca, Arapça ve Yunanca biliyordu. 1910 yılında Salih Zeki Bey’in ikinci eş alma isteğini kabul etmeyince dokuz yıldır ‘Halide Salih’ olarak sürdürdüğü hayatına nokta koydu.

 

1908’de II. Meşrutiyetin ilanının ardından Tevfik Fikret’in çıkardığı Tanin Gazetesinde ilk yazısı çıktı. Kadın haklarıyla ilgili yazılar kaleme alıyordu. 31 Mart ayaklanması sırasında aldığı ölüm tehdidi içeren mektuplardan duyduğu endişeyle iki oğlunu da alıp Mısır’a, oradan da İngiltere’ye gitti. Orada tanıştığı Russell gibi değerli kişilerle sohbetler bildiği yolda ilerlemesine ve sağlam duruşunu beslemesine sebep oldu. 1909’da döndüğü İstanbul’da yazmaya devam etti. Bu arada, kız öğretmen okullarında öğretmen ve vakıf okullarında müfettiş oldu. Bu görevleri sayesinde İstanbul’un eski semtlerini, arka mahallelerini tanımış oldu.

 

1910 yılında çıkan ‘Seviyye Talip’ adlı feminist romanı nedeniyle eleştiri yağmuruna tutuldu. Tabii ki yılmadan yazmaya devam etti.

 

 

Balkan Savaşı yılları sırasında kurulan Kadınları Yükseltme Derneği’nin parçası oldu. 1913’te savaş sona erdiğinde Halide Hanım Müfettişlik görevindeydi.

1916’da okul açmaya Lübnan’a ve Suriye’ye gitti. Arap eyaletlerinde iki kız okulu ve bir yetimhane açtı. Bu arada Bursa’da aile doktorları olan Abdülhak Adnan Adıvar Bey ile evlendi (1917).

1918’de Türk orduları Lübnan ve Suriye’yi boşaltınca O da İstanbul’a döndü, Batı Edebiyatı okutmaya başladı.

Türk Ocaklarında çalıştı. Köycüler Cemiyeti Başkanı oldu. Ülkesini çok sevdiği için hep bir çıkış yolu aramakla meşguldü. Milli Mücadeleyi en önemli meselesi haline getirdi. Karakol adlı gizli örgüte girdi. Anadolu’ya silah kaçırılması işinin bir parçası oldu. Başyazar olarak gazete yazılarına devam etti. İstanbul’da halkı ülke işgaline karşı harekete geçirmek için konuşmalar yaptı. 19 Mayıs 1919’da yapılan Fatih mitinginin ilk konuşmacısı olarak yaptığı halka seslenişle belleklerde derin iz bıraktı. Sultanahmet mitingindeki konuşmasında doğal bir şekilde ağzından dökülen şu söz ise kitaplarda yerini aldı: “Milletler dostumuz, hükümetler düşmanımızdır”.

 

1920’de İstanbul İngilizler tarafından işgal edildiğinde pek çokları gibi Halide ve eşi hakkında da idam kararı çıktı. Padişahın onayladığı kararda idama mahkum edilen ilk altı kişi arasında şu isimler vardı: Mustafa Kemal, Adnan ve Halide Edib Adıvar.

 

1921’de orduya katılmak istedi ve bu dileğini Mustafa Kemal’e bildirince cephede görev aldı. Sivil olmasına rağmen Sakarya Savaşında aldığı onbaşı rütbesiyle savaşta yer alan Halide Edib cephede Mustafa Kemal’in yanında görev yaptı, savaş kahramanı sayıldı ve başçavuşluğa terfi etti. Kurtuluşumuz uğruna Atamızın yanında çarpışmaktan geri kalmayarak İstiklal Madalyasına hak kazanan çağının ötesindeki bu kadın gerekli gördüğünde Mustafa Kemal’le fikir ayrılığını da yüreklilikle ve iyi bir savunmayla dile getirdi. Ülkesinin refahını ve gelişimini her şeyden üstün tuttu.

Halide Edib’in Ankara Kızılay Başkanlığı yapma ve ABD Williamstown Siyaset Enstitüsünde Konferans Başkanlığı yapan ilk kadın olma gibi özellikleri de vardır. Savaş yıllarında Anadolu Ajansının kurulmasında rol almıştır. Yine o yıllarda yaptığı gazetecilik ve savaşa dair kaleme aldıklarıyla ortaya çıkmış romanları sayesinde o dönem yaşananlar hakkında daha belirgin bir resim elde etmekteyiz. Ayrıca ömrü boyunca kadının eğitilmesi ve toplumsal konumuna değinmiş, İngiltere gibi ülkelerde bile kadın-erkek eşitliğinin henüz gündeme geldiği (suffragette) bir dönemde kadın hakları savunuculuğu yapmıştır.

 

1926-1940 arasında yurtdışında geçirdiği yılları konferanslar vermesini, İngilizce eserler yazmasını ve böylece zamanının dış ülkelerde en çok tanınan yazarı olmasını sağladı.

 

İstanbul Üniversitesinde edebiyat profesörü olmuş ve İngiliz Filolojisi Kürsü Başkanlığı yapmış akademisyen Halide Edib 1950’de meclise girmiş bir milletvekili idi.

 

Aynı ideolojiye sahip olmadığı Nazım Hikmet’in hapiste yatması bile ağrına gidecek kadar özgür fikirli bir birey olan Halide Hanım sanatını çok takdir ettiği Hikmet’in içinde bulunduğu adaletsizliğe her fırsatta değindiği yetmiyormuş gibi hapisteyken kendisine bir süre düzenli olarak para yollamıştı.

 

I. TBMM Hükümetinde Sağlık Bakanlığı da yapmış olan ikinci eşi Adnan Adıvar’ı her zaman çok önemseyen Halide Edib, O’nun kaybıyla sarsıldı (1955).

 

1964’te böbrek yetmezliği ile sonlanmış seksen yıllık değerli ömrüne sığdırdığı sayısız başarı özellikle Türk kadınının özgür hayatına yön vermede büyük rol oynamıştır.

 

 

 

 

 

 

Adıvar, H.E., (2007), Mor Salkımlı Ev, İstanbul: Can Sanat Yayınları Ltd Şti

Wikipedia – İngilizce & Türkçe

Halide Edip Adıvar, İlber Ortaylı, Milliyet

Bu Topraklardaki İlk Duygu Asena, Ayşe Arman, Hürriyet

 

 

Para Nereye Gitti?

Etiketler

Aracı, Üretmek, Balıkçı, Para, Yazarlar, Yazmak

Yaşadığımız bereketli topraklarda üretenin cezalandırıldığı bir sistem hüküm sürüyor olmasaydı, emeği pazarlayan aracılar daha fazla kazanıyor olmazdı.

Yıllar önce henüz Türkiye’de bulunmayan tıbbi cihazları kendi çabası ve zekasıyla üreten babama üç kuruş vermeyi teklif eden tıbbi cihaz satıcısı değil bu konuda yazmaya iten.

Nakış nakış dokuduğu el emeği ürünleri kaliteli alıcıya ulaştıramayan yaratıcılık fışkıran annemin odasında yığılan, daha önce hiçbir yerde görmediğim muhteşem biblolar da değil.

İki gündür izlediğim programlarda geçen konuşmalar şu an beni bu konuda yazmaya zorlayan.

Birincisi, balıkçılık üzerine yeni kitap çıkarmış olan gazeteci Kadir Can’la yapılan röportajdı. Sektörün sıkıntılarına dair söylediklerinden bazıları özel okul öğretmenliğinin temelinde var olsa da balıkçı vatandaşlarımıza daha çok üzüldüm tabii. Özellikle de balığın gayet umarsızca tüketildiği denizlerimizde gecesini gündüzüne katarak çalışan küçük balıkçı geçimini sağlamayan bir parayla yetinmek zorunda kalırken, bu emeğin onda biri çaba harcamayan aracılar, taşımacılar, haldeki satıcı, balık lokantası sahipleri, denizdeki balığın tükenmesine sebep olanların başını çeken balık unu ve balık yağı fabrikası sahipleri oldukça iyi kazanıyor olmalılar.

Aynı durum sebze üreticisi için de geçerlidir nitekim. Gece gündüz düşündükleri, kimi zaman don yakarak hayatta tuttukları sebzelerinden elde ettikleri gelir hak ettiklerinin çok çok altında kalır. Bu arada bizler de o balıkları ve sebzeleri çok daha pahalıya yeriz tabii.

Başkasına ait bir evin ilanını dükkanının camına yapıştırdığı için emlakçı para kazansın diye daha pahalıya ev alındığı gibi.

Ve ürünün ihtiyaç sahibine ulaştırılması için biçilen bu pahayı da normal karşılamamız beklenir.

Diğer program ise Google+’da izlediğim yazar Murat Gülsoy’la yapılan bir röportajdı.

Kitap fiyatlarının çok yüksek olmasından dem vuran bir öğrenciye yaptığı açıklamada dağıtıcı firmanın kitap ücretinin yüzde kırkbeş-ellisini aldığını ifade etmesini çok da normal karşıladığımı söyleyemem. Ancak daha da üzücü olanı gecesini gündüzüne katıp asosyalleşen yazarın yani üzerinden para kazanılan o ürünü ortaya çıkaran kişinin yüzde ondan daha azını kazanıyor olduğunu duymak oldu. Yirmi liraya aldığınız bir kitabın dokuz-on lirasını dağıtım şirketi alırken en fazla iki lirası yazara gidiyor. Bu açıdan bakınca insanın ne kitap alası geliyor ne de yayınlatası.

Hangi sektöre bakarsak bakalım, aracıların ya da emeği pazarlayanın üretenden daha fazla kazandığı bir ortamda yüksek gelir elde etmek isteyenlerin ne yapması gerektiği ortada sanırım. İleride mutlu olmalarını dilediğimiz çocuklarımıza yaratıcı ve üretken olmayı öğretmemeliyiz belki de.

Kadere Kafa Yorulur mu?

Etiketler

Özlü Sözler, Cervantes, Dostoyevski, Kader, Piri Reis, Tesadüf, Yazarlar, Yaşar Kemal

Kaderini değiştirmek ve kendi yaşamına hükmetmek için ne mümkünse yapanlardan olsam da biliyorum ki aslında bize sunulan hayatı yaşıyoruz. O yüzden değil midir ki birçok insan uğraşır didinir, istediğine ulaşamaz da tam vazgeçtiği zaman karşısına çıkar o istediği her neyse?

İyi bir okulda okumam kadar öğretmen oluşum da tesadüftür, dünyanın en güzel insanına rastlayıp hayatımı keyiflendirmem de, yaşlanmayı düşlediğim yeri bulmam da… Dünyaya gelişim bile benden önceki üç bebeğin ölmesi sebebiyledir.

Ölüm, karşısında çaresiz kalıp kadere lanetler okuduğumuz en yaralayıcı durumdur. Bu yüzdendir ki bir yakınını kaybetmiş olanlar bir kanadı kırık gezerler hep ve ‘acaba birşey yapabilir miydim’ diye sorgulamak hayatlarının acıtıcı bir parçası olur.

Dörtbuçuk yaşında babasını kaybetmiş olan Yaşar Kemal’i de derinden etkileyen ölüm olgusu en güzel eserleri yaratabilmesinin özünde yatan psikoloji olmalı.

Yaşar Kemal’in babası Sadık Bey, aşireti ile birlikte 1915’de Ermeni katliamından kurtulmak üzere Van, Erciş’ten Çukurova’ya göç eder. Adamlarıyla birlikte Kadirli’deki Ali Saip çiftliğine gelir. Eskiden Ermenilerin olan ve Ermeniler kaçınca Ali Saip’in aldığı çiftliği çalıştırmaya başlar. Ölümden kurtarıp besleyip büyüttüğü Yusuf adındaki oğulluğunu da yanında getirmiştir elbette. Ancak Yusuf kadın kavgası ve tahriklere kapılarak Sadık Bey’i öldürür, sonra da dağa çıkıp eşkıya olur. Ancak, babası camide namaz kılarken kalbinden bıçaklanarak öldürüldüğünde orada olan Yaşar Kemal olayın etkisini yıllarca üzerinden atamaz. Öldüğü için ona çok kızar, küser ve Kadirli’ye gitse bile babasının mezarına gitmez.

“Anlıyorum deme bana, anlayabilir misin hissettiklerimi, bakabilir misin hayata benim gözlerimden” ve “Hüzünlüydüm.. Bitmeyen bir dert taşıyan yüreğimle, doğacak olan güneşi bekliyordum o tepenin üzerinde..” sözleri belki kendi yaşadığı hüznü de ifade etmektedir.

Ancak ne ölenin ne de yakınlarının bu durumu değiştirebilmek için yapabileceği hiçbir şey olmasa da yine kaderiyle ölümü yenmiş olanlar vardır. Gazetelerde okuruz hep son anda binmekten vazgeçtiği uçağın düştüğü ermiş insan vakalarını.

Her insanın hayatı en çok kendisi için kıymetlidir elbet ama hepimiz için değerli karakterlerin ölümden dönmesi bir insanlık mucizesidir.

Eserleri ile birçok düşünürün fikirlerini derinden etkilemiş olan Rus yazar Fyodor Mihayloviç Dostoyevski, 1849 yılında devleti yıkmaya çalıştığı iddiası ile tutuklanıp ölüm cezasına çarptırılır. Sekiz ay hapishanede kaldıktan sonra tam kurşuna dizilmek üzereyken af kararı çıkar. Cezası dört yıl kürek, dört yıl da hapis cezasına dönüştürülür ve cezasını çekmek üzere Sibirya’ya sürülür.

Gerçi Rus yazar ölümle defalarca karşılaşmıştır. Örneğin, onun da babası topraklarında çalışan köylüler tarafından öldürülür. Annesi öldüğünde onbeş yaşındadır. Eşinin ve kardeşinin ölümlerini görür. Kızının ölümünün ardındansa büyük bir sarsıntı geçirir. Kendisinin kurşuna dizilmesi için yapılan hazırlıkları izlemek bile onda yeterince derin izler bırakmıştır zaten, ancak okur bencilliğimizle biz bunların hiçbirisiyle ilgilenmeyiz de idam sehpasından kurtulmuş olmasına seviniriz tabii. Nitekim ‘Yeraltından Notlar’, ‘Suç ve Ceza’, ‘Kumarbaz’, ‘Budala’ ve ‘Ecinniler’ gibi birçok muhteşem yapıtı özgürlüğüne kavuştuktan sonra kaleme alır ve dünya edebiyatını en çok etkileyen yazarlardan biri haline gelir. Ölmüş olsa kaç nesil edebiyat sever ve düşünür bunca zevkten mahrum olacaktı. Bu da, bir yerlerde bir gücün çaresiz anlarda insanlık adına direndiğini gösteriyor.

Tabii aynı düşen uçaktan kıl payı kurtulan insanların bir hafta sonra yolda yürürken ölmesi olayında görüldüğü gibi kaderin bizimle oyun oynadığı anlar da vardır. ‘Çok sevinme, geleceğin yine de benim ellerimde’ diyerek serseri bir edayla göz kırpar adeta. Bir elinden olmamak için yaşamını değiştiren Cervantes kolundan olur örneğin.

1569 yılında bir düelloda rakibini yaraladığı iddiasıyla İspanyol yazar Miguel de Cervantes Saavedra hakkında tutuklama kararı çıkarılır. Verilen cezaya göre bir eli bilekten kesilecek ve 10 yıl sürgünde kalacaktır. Bu olay üzerine Cervantes İtalya’ya kaçar.

1570’te papanın Osmanlılara karşı birleşmek için yaptığı çağrıya İspanya ve Venedik karşılık verir. Cervantes de Roma’daki İspanyol birliğine katılır. Böylece 1571’de yapılan İnebahtı Deniz Savaşı’na katılan Cervantes, iki kez göğsünden yaralanır ve sol kolunu kaybeder. Daha sonra Osmanlılar tarafından tutsak edilen Cervantes, 1575-1580 yılları arasında Cezayir’de esir olarak yaşar. Esareti sona erip ülkesine dönünce donanmada çalışmaya başlar ancak yine dolandırıcılıktan hapse atılır. Esaret ve hapis yıllarının sonucu olarak hem roman türünün, hem modern romanın ilk örneği olarak kabul gören ‘Don Kişot’ adlı eser ortaya çıkar. Yaşam öyküsünü “The loss of my left arm, is for the greater glory of my right” sözleriyle kendisi oldukça güzel özetlemiştir.

Bu arada Osmanlı’dan nasibini alan Cervantes değildir sadece. Türkçe’nin yanısıra Rumca, İspanyolca, Portekizce ve İtalyanca da bilen Akdeniz’in kurdu ve çizdiği dünya haritası ile günümüz bilim insanlarının bile hala çözemediği coğrafyacı Piri Reis, Kanuni Sultan Süleyman tarafından öldürtülmüştür.

1490larda baharat ve ipek yollarının Türklerin kontrolünde olması ve çok geniş bir bölgeye Türkçe konuşan halkların hakim olması İspanya, Portekiz ve Ceneviz başta olmak üzere Avrupalıları deniz yollarına zorlamaktadır. Bu arayışlar sırasında Vasko De Gama Hint Okyanusuna açılır, Kristof Kolomb Amerika’yı keşfeder. Denizlerin hakimi Portekizliler, Kızıldeniz ve Basra Körfezi giriş çıkışını tutarak karalardaki ticaret yollarını okyanusa yöneltmek isterler. Devrin Padişahı Kanuni Sultan Süleyman duruma Piri Reis’in müdahale etmesini buyurur. 1552’de Akdeniz’e açılan Piri Reis seksenli yaşlarda olmasına rağmen birçok başarıya imza atar, fakat yaşadığı bir talihsizlik sonucu bir kalyonu ile taşıdığı toplar, barut, top gülleleri ve mühimmat Aden sularında batınca, Portekizliler de kırk gemi ile gelince kuşatmayı bırakıp çekilmek durumunda kalır. Ganimeti gemilere yükler, Portekiz donanmasının arasından ustaca sıyrılarak Basra Körfezinden çıkıp Süveyş’e ulaşmayı başarır, ancak Kahire’de Kanuni’nin cellatlarınca boynu vurulur.

Neyse ki, babası Osmanlı Sarayı’nın saatçisi olarak çalışmış bir adam olduğu için hayatının bir döneminde bu topraklardan geçmiş olma ihtimali olan Jean-Jacques Rousseau kader kurbanı olmadan meditasyonuna devam etmiştir.

“Hiç kimse kaderini değiştiremez ve kaderinden kaçamaz” demiş büyük Alman edebiyatçı Johann Wolfgang von Goethe. Bunu kısaca “Akacak kan damarda durmaz” diyerek özetlemiş atalarımız. “Kader, korkunç bir düşmandır” diyen Atina’lı oyun yazarı ve düşünce adamı Euripides’e Roma’lı şair Publius Ovidius Naso “Kaderle sevgi cesurdan yanadır” sözleriyle karşılık vermiş sanki. Çünkü o cesareti bütün silahlardan üstün görmüş. Ve yüzyıllar sonra Fransız yazar Jean de La Fontaine “Her dertli kaderi kendine düşman bilir”  diyerek, kaderden korkanlarla tam kendine özgü bir üslupla dalga geçmiş sanki. Daha ileri gidip, kaderin buyruğuna boyun eğmemek gerektiğini söyleyenler olmuş. “Kader hiçbir zaman irademe karşı koymadı”  diyen Fransa İmparatoru Napoléon Bonaparte, karşı koyulacağını anlayınca intihar etmiş olmalı. Söyleyeninin o kadar kasmayıp, dünyaya daha geniş baktığını düşündüren “Yarın ne olacak sorunlarını unut, kaderin yaşamına son verdiği bu günü yanına kar say” sözleri ise Horace (Horatius) adındaki bir başka Roma’lı şair ait. Yahya Kemal Beyatlı’nın dediği gibi ”Hiç şaşmayan saat gibi işler durur kader” her halükarda. İster değiştirebileceğimize inanalım, ister bugün kaçabilsek de yarın mutlaka yakalanacağımıza. Bunca düşünürü, yazarı, devlet adamını düşündüren bir kavram olduğu ortada. Herkes fikrini satırlara dökmüş önemsediği için. Ne kadere meydan okuyanlardan ne de kaderine küsenlerden olan bir insan olarak kendime en yakın bulduğum yaklaşımı yansıtan söz ise İngiliz yazar William Shakespeare’den gelmiş: “Alın yazımı değiştiremem ama istemediğim kadere de boyun eğmem”.

Korumalı: İnceleme – “Murtaza” Orhan Kemal

Etiketler

Orhan Kemal, Yazarlar

Bu içerik parola ile korunmaktadır. Görmek için lütfen aşağı parolanızı girin:

Parola: