Anılar Beni Rahat Bırakın

Etiketler

Anılar, Ölüm, Facebook, Nazım Hikmet, Twitter

Sil. At. Yırt at. Yak. Yok et. Yaşamımın ilk yarısı anı biriktirmekle geçti. İkinci yarısı da onlardan kurtulmaya çalışarak geçecek sanırım.

 

Dedem öldükten sonra ona ait kağıt öbeklerini ne yapacağımızı bilememiş olmamız beni çok etkilemişti. Kendi evimin her yerini işgal eden notlar, defterlerim ve kitaplarımdan kendim kurtulmalıyım diye karar almıştım. Geride kalanları üzmemeli, sıkıntıya sokmamalı. Onları da mezara koyamayacağımıza göre gitmeden bir çare bulmalı.

 

Sanal dünya böylesine alıp yürümemişken, sevdiğimiz yazıları e-mail ile dostlara ulaştırırken, duygu-sömürüsü-sever bazı iş arkadaşlarının yollayıp durduğu bir hikaye vardı her evlilik yıl dönümünde eşine bir buket kırmızı gül yollayan bir adamın ölümüyle ilgili. Tabii ki kadın aylarca ağlar. Bir gün kapı çalınır. Gidip açar ancak kimseyi bulamaz. Sadece yerde bir buket kırmızı gül vardır. Kadının yaşadığı şoku tahmin edersiniz. Çünkü o gün bir de evlilik yıl dönümleridir. Güllere iliştirilmiş notla da kalp krizinin eşiğinden döner. Not kocası tarafından yazılmıştır ve okuyucuyu gözyaşlarına boğacak cinstendir. Anlarız ki mevta ölmeden önce yapacağını yapmış ve henüz ölmemiş olan karısına her yıl gül buketi gelmesini garantilemiştir.

 

Muhtemelen gül satışlarını patlatmak için uydurulmuş bu öykü bildiğim bütün bayan arkadaşları çok etkilemişti. Gerçekte başlarına gelse kim kaldırabilir acaba böyle bir travmayı? Kaldırmalı mı ki? Kendi ölümünüzle sevdiklerinizi de yalnız bırakmak zorunda kalmanız düşüncesi ölümü iki kat ağırlaştıran bir sıkıntı zaten. Seven insan kendi öldükten sonra sevdiceğinin bu acıdan çabuk kurtulup hayatını devam ettirebilmesini dilemez mi?

 

Nazım Hikmet’e tek kızdığım konudur belki de, öldükten sonra Vera bulsun diye evin orasına burasına yaş günü kartları, şiirler, dokunaklı notlar bırakmış olması. Sevdiğinizi yitirmek yeterince zorken, geride kalanın ölenle vedalaşıp hayata devam edebilme gücünü elinden alan bir bencillik gibi geliyor bana. Düşünsenize, Nazım gibi bir adamın dünyanızdan uçup gitmesine alışmaya çalışırken, kendi hayatınıza dönme mücadelesi verirken, elinizi attığınız bir eşyanın arasında erkeğinizin şu dizelerini buluyorsunuz:

Gelsene dedi bana
Kalsana dedi bana
Gülsene dedi bana
Ölsene dedi bana
Geldim
Kaldım
Güldüm
Öldüm

Git atla bir yerden, öl yani sen de!

 

Tüm bunlar yeterince can sıkıcı değilmiş gibi geçen gün okuduğum ‘ölenin dijital izleri’ üzerine bir yazı iyice altüst etti beni. Yazar, kısa süre önce yitirdiği teyzesinin telefonuna bırakmış olduğu sesli mesajlar, sosyal medya hesaplarının hala açık olması ve çocuklarının fotoğraf paylaşması, teyzesinin geçmişte yazarın paylaşımlarına yaptığı yorumların hala duvarından göz kırpması nedeniyle ölümün soğuk gerçeğiyle yüzleşemiyordu bir türlü. Zaten herkesin birbirine bu denli uzaklaştığı bir ortamda hala sosyal medyada görünüyor olmanız algıları tuzağa düşürüyor. [Demek ki onun da icabına bakmalı… da nasıl?]

 

Bırakın sosyal medyayı, geride kalanlara sıkıntı yaratacak bir mezar taşı düşüncesi bile bunaltıyor zaman zaman (da kimse izin vermiyor başka türlü gitmenize). Seksenlik bir Alman dostum geçen yaz yaptığımız son sohbette tüm düzenlemeleri tamamladığını söylemişti mutlulukla. Ne dediğini anlayamayınca açıkladı. Cesedinin yakılması için başvuruda bulunmuş ve işlemin ücretinin taksitlerini ödüyormuş yıllardır. Küllerinin hangi ağacın altına gömüleceğini bile garantilemişti şirketle yaptığı anlaşmada. “Ömrümce kimseye yük olmadım, ölümümle de olmak istemem” derken yaşların süzülmesini engelleyemedi Nazi Almanyasını bile görmüş kaskatı mavi gözlerinden.

 

The Loop’un haberine göre her gün 10,000’den fazla Facebook kullanıcısı ölüyor. Yakında bu platformun dijital mezarlığa dönüşeceği ifade ediliyor. Twitter altı ay aktif görmediği hesabı siliyormuş. Ama Facebook ölülerinin çoğu hala arkadaşlık teklifi alıyor, fotoğraflara etiketleniyormuş. Bu durum bizleri daha mı duyarlı yapıyor yoksa daha mı duyarsız? Kutsal kitapta sosyal medya isimleri geçse ölülerinizi rahat bırakın demez miydi?

 

Rahat bırakmalı ölüleri. Kendi bencilliğimizle hala onlara sığınmaya çalışmamalı. Geride kalanları da rahat bırakmalı. Kendi bencilliğimizle ömürlerinin geri kalanında da sadece bizi yaşamaları için uğraşmamalı. Onlara sıkıntı verecek hiçbir şey bırakmamalı. Kabul etmeli ki hayat bundan ibaret: “Geldim. Kaldım. Güldüm. Öldüm.” O zaman sil. At. Yırt at. Yak. Yok et.

Adanmış Hayatlar

Etiketler

Aşk, Ülkü Tamer, Cemal Süreya, Dostluk, Edebiyat, Edip Cansever, Kıskançlık, Nazım Hikmet, Tomris Uyar, Turgut Uyar, Virginia Woolf, Şair, Şiir

İsmini edebiyat dünyasına silinmez bir şekilde kazımış nice şiirler, nice öyküler ve romanlar olduğu kadar, nice aşklar, aşıklar, sevenler, sevilenler, aldatanlar ve aldatılanlar da vardır. Ancak bu duyguları yaşayan kişi şair ya da yazar olduğunda ‘aldattı’ demeye kimsenin dili varmaz da mı sadece dillere destan aşklarından bahsedilir? Peki aldatılan aldatıldığını düşünmüş müdür, aldatılmayı sevdiği için mi terk etmemiştir, yoksa aldandığı değerin güzelliğine mi kapılıp kalmıştır? Bu sanatçılar birilerini aldatmışlar mıdır gerçekten, yoksa kocaman kalplerine büyük dünyalar mı sığdırmışlardır? Zaten o kendilerinden büyük yüreklerinin ağırlığı altında ezildikleri için mi kimse dokunmaz onlara? O koskoca kalp vücuttan taştığı için mi kızmaz sevdalarını tadanlar?

Yoksa sevdikleri insanı başkalarının da çok beğenmesinden duydukları gurur mudur onaylama sebepleri? Herkesin beğendiğine ben ‘sahibim’ deme bencilliği?

Yoksa bu kalplerin topluma malolmuşluklarını her yönüyle kabullenebilmiş asıl koca yürekli insanlar mıdır onlar? Asla ‘sahip’ olamayacağını bildiği bir kalbi rahat ettirme arzusunun yüceliği yorgun gülümseyişlerine vurmuş mağrur insanlar…

Dünya edebiyatına çok değerli eserler kazandırmış, romanın gelişimine önemli katkıda bulunmuş yazar Virginia Woolf evliyken yıllarca Vita adlı bir kadınla aşk yaşamış ve en güzel mektuplarını ona yazmıştır. O kadar ki, muhteşem eseri “Orlando” için Vita’nın oğlu ‘dünyanın en uzun ve büyüleyici aşk mektubu’ tanımlamasını yapmış. Bu ilişkinin Virginia için önemini görebilen kocası Leonard ise her şeye göz yummuş, her anlamda eşini desteklemeye devam etmiş. Böyle davranmakla kaybının büyük olduğunu düşünseydi kalır mıydı dünyanın en derin insanlarından biri olan Virginia’nın yamacında?

 

Bursa’da hapis yatarken deli divane olduğu Piraye’sine her gün bir şiir yazan Nazım Hikmet’imizin gönlü bir süre sonra evli ve çocuklu olan dayı kızı Münevver’e kayınca kadınına yazdığı son mektubunda bu durumu dile getirip ayrılmayı talep eder. Fakat Münevver Hanımın eşi kendisinden ayrılmayınca durum iyiden iyiye karışır ve Nazım, yazdığı yeni bir mektupla Piraye Hanım’a dönmek ister: “Yeryüzünde hiçbir insan, hiçbir insana benim sana yaptığım kötülüğü yapmamıştır. Bütün bunlara rağmen gel. Sana gel diyecek kadar yüzsüz ve alçaksam ne halt edeyim, öyleyim işte. Fakat gel. Ve benden nefret ederek, beni hor, hakir görerek de olsa beni bir daha yalnız bırakma” Ancak Piraye kendisine geri döndüğü vakit Nazım da yeniden Münevver ile görüşmeye başlamıştır. Hapiste rahatsızlanan Nazım Hikmet’i ziyaret etmek üzere gittikleri hastane odasında karşılaşan iki kadının içine düştükleri sevimsiz durumdan sonra Piraye bir daha şaire görünmez. Hapisten çıkınca Münevver Hanım’la evlenip çocuk sahibi olan Nazım ise bir süre sonra ülkesinden ayrılmak zorunda kalır ve başka diyarlarda geçen on yılda gönlü Münevver’in yerine evli ve çocuklu Vera’yı koyar. Nazım’ın peşinden oğlunu da alıp Türkiye’den kaçarak Varşova’ya giden Münevver Hanım şairin hayatından çekilerek Fransa’ya yerleşir. Nazım da delicesine kıskandığı gencecik Vera’yla evlenir.

Sadece Türkiye’nin değil ince bir edebi zevke sahip birçok dünya vatandaşının hayran olduğu Nazım Hikmet şiirlerinin doğması için Piraye’nin de, Münevver’in de, Vera’nın da olması gerekiyor idiyse, ‘şair, kendi yaşamı için bu kadınları öldürmüştür’ mü demeliyiz, yoksa ‘bu kadınlar zaten şairin aşkı ve şiirleriyle var olmuşlardır’ mı? Tüm dünyanın tanıdığı Piraye örneğin, yirmi yıllık aşkları boyunca sabırla eşini bekleyen, boşanmalarından ölümüne kadar olan süreçte de Nazım hakkında hiç kimseye tek kelime etmeyen ve bir daha hiç evlenmeyen Piraye, dışarıda sürdürdüğü hapis hayatında yirmi yıl boyunca ne yapmıştır henüz gidilmemiş olan denizi, büyümemiş çocuğu, yaşamadıkları günleri ve Nazım’ın henüz söylememiş olduğu sözü beklemekten başka? Ne yapmıştır Piraye ‘Piraye’ olmaktan başka?

 

Tomris Uyar örneğin, küçük yaşta evlendiği Ülkü Tamer’le yürümeyen birlikteliklerini ayıptır-günahtır ve benzeri düşüncelerle sonlandırmasaydı, Cemal Süreya gibi bir şairin şiiri olabilir miydi? Peki ya yaptığı beş evliliğe ve satır aralarına sıkıştırılmış aşklara tutkun bir Cemal Süreya yüreği ve kalemi olmasaydı? Delice bir tutkuyla akan üç yılda yaşananları özetlediği “Daha nen olayım isterdin, onursuzunum senin” dizesi bile şiirsevmese bile insansever bireylerin yüreğini burkmuştur. Peki yasal olarak ‘sahiplendiği’ kadınları kızmamış mıdır yaşananlara?

İki kez evlenip boşandığı eşi Zuhal Tekkanat ‘yer yer kelebekleşmeler oldu’ diye anlattığı Süreya’sına hiç toz kondurmuyor. Kendisi başka çiçekler koklamaktan geri kalmamış olan Süreya’nın aşırı kıskançlıktan kendini kaybettiği zamanlar hakkında sorulan soruları bile onu savunarak geçiştiriyor. Hatta, inanarak mı söylemiştir bilinmez, “Cemal Süreya kimsenin değildir, herkesindir” diyerek konuya dair merakımı bir nebze gideriyor. Kadınları Süreya’ya öyle değer veriyor ki, şairin sarhoş olarak kendinden geçtiği bir gecede Zuhal Hanım ve o sırada eşi olan Birsen Hanım birlikte hareket edecek kadar özel bir olgunluğa erebiliyorlar.

Peki davranışları konusunda hoş görülen sadece Süreya mı? Tomris Uyar da Cemal Süreya ile yolları ayrılınca kendisine soyadını armağan eden Sevgili Turgut Uyar’la evleniyor ve Turgut Uyar da herkeslerin hayran olduğu bu derin kadını taşımanın güzelliği ile içiçe geçmiş gerginliğini üstleniyor. Aşkını “Bir bozuk saattir yüreğim, hep sende durur” şeklinde özetliyor.

 

Ara sıra düşmüyor değil aklıma
Yabancı kadınların sıcaklığı
Ama Allah bilir ya, ne saklıyayım
Yanında ihtiyarlamak istiyorum.       (Senfoni)

 

Her kadında annesini arayan, sevdiğinin ‘erkeği’ olarak görülme isteğinde olan ve kendi deyimiyle ‘şefkat’ peşindeki Cemal Süreya nasıl bir sahiplenme derdine kapılıp Tomris Hanım’la ilişkisini sonlandırdıysa, aynı ‘sahip olamama’, elinden uçup gidiverecekmiş korkusu Turgut Uyar’da da baş gösteriyor ve bu durum bir dönem o kadar ileri gidiyor ki Tomris Uyar kendini kocasının bir parçası gibi hissetmekten sıkılıyor.

Kıskançlık dolu aşkıyla Tomris’e yazdığı onlarca şiirde hep kelimeler kifayetsiz kalıyor ama o, sözcüklerin yetersizliğini uzaktan hayal kurmaya tercih ettiği için mutlu oluyor. Bu sözlerle belki de yıllardır Tomris’e hayran olduğu bilinen dostları Edip Cansever’e gönderme yapıyor.

Çocuğunu kucağına aldığında yirmibirindeymiş Edip Cansever. O kadar küçük yaşta evlenmişler ki karakterleri birlikte oluşmuş. Eşi, edebiyat çevrelerine yeni yeni giren Edip Bey’e sonuna kadar destek vermiş, kurduğu sofralarla dillere destan olmuş. “Annem babama çok aşıktı. Hala aşık” diyor Edip Cansever’in kızı ve ardından bu aşkın karşılıklı olduğunu ekliyor, ısrarla bastırarak. Mümkün olamaz mı bu durum? Tomris Hanım’a aşıkken karısını çok sevemez mi Edip Bey? Bu mümkün olmasaydı şayet ve Cansever yine Tomris Hanımla içtikleri bir gecede bir peçeteye “Tomris rakıyı sevdi, bense onu…” yazmasaydı, yıllar boyu hangi dizeden bahsedebilecekti şairseverler? Dostu Tomris Uyar’a “Ben seni uzun bir yolda yürürken görmedim ki hiç” sözleriyle rahatsız etmeden sarsan bir serzenişte bulunmasaydı?

 

Ben bu kış öyle üşüdüm ki sorma
Oysa güneş pek batmadı senin evinde          
(Yaş Değiştirme Törenine Yetişen Öyle Bir Şiir)

 

“Yerçekimli Karanfil” şiirinde şairin kendisi yaşanan bu durumları çok güzel özetliyor aslında:
 

Sen o karanfile eğilimlisin, alıp sana veriyorum işte 
Sen de bir başkasına veriyorsun daha güzel 
O başkası yok mu bir yanındakine veriyor 
Derken karanfil elden ele. 
Görüyorsun ya bir sevdayı büyütüyoruz seninle 

 

Dostluklarını yıpratmadan birbirlerine karşı yaşadıkları hislerle sevdalar büyütüyor Edip Cansever, Tomris Uyar, Cemal Süreya, Turgut Uyar ve hatta Cemal Süreya’nın Zuhal Hanım’la evlenmesi arefesinde kamyonlarını tutacak kadar destek ve “Tanrı, Bin birinci gece şairi yarattı, Bin ikinci gece Cemal’i” dizelerini yazacak kadar hayran olan Ülkü Tamer… Tomris Uyar’ın sözleriyle; “O kadar ki, aradaki aşk bitse bile o aynayla yaşanmış duygudaşlık anları, kıyasıya yapılmış edebiyat tartışmaları, ortak bir geçmiş kalır geriye… Yaratıcılığı körükleyen ilişkilerdi bunlar. Tiryakilik gibi bir şeydi. İki taraf da karşısındaki için esin perisiydi.”
 

Belki de bunların sıradan insanların kaldıramayacağı türden ‘dostluklar’ olduğunu anladığı için gitmedi sessiz sevdalılar. Huzursuz ruhların barınağı olmayı seçmiş gönüller… Tüm benlikleriyle şiirde, romanda yaşayan ömürleri kollamaya gönüllü, en az kağıtlara dökeni kadar şiire ve edebiyata adanmış ama asla aldanmamış hayatlar.

Kadınlar 7: Halide Edib

Etiketler

Atatürk, Halide Edib, Kadın, Nazım Hikmet, Yazarlar

1884’te İstanbul’da doğan yazar, gazeteci, çevirmen, hatip, akademisyen, öğretmen, müfettiş, onbaşı, milletvekili, anne Halide Edib’in çeşitli ülkelerde, kentlerde ve cephede geçen yaşamı 1964’te yine İstanbul’da son buldu.

II. Meşrutiyetin ilanıyla yazarlığa başlayan Halide Edib yirmibir adet romanın yanı sıra öyküler, tiyatro oyunları ve inceleme yazıları yazarak Tük edebiyatında önemli yer edindi. Eserleri ülke sınırları dışında da okundu. Ayrıca opera librettosu ve eğitim kitabı da vardır.

 

Babası, Sultan II. Abdülhamit döneminde Padişah Hazinesi Katipliği ve Reji Müdürlüğü yaptı. Annesi, Halide küçükken veremden öldü. Onbir yaşından genç öğrenci almayan Amerikan Kolejine gidebilsin diye hem başka eve taşındılar hem de yedi yaşındaki Halide’nin yaşını büyüten yeni bir nüfus kağıdı çıkardılar ancak küçük yaşından dolayı Halide’yi çok zorlayan bu ilk Kolej deneyimi ancak bir yıl sürdü ve Halide’nin anlatış şekliyle ‘irade ile’ mektepten çıkarıldı. İrade ile kastedilen padişah buyruğu idi ve ‘Hristiyan okullarında Müslüman çocuklar okuyamaz’ fermanıyla okuldan ayrılmak zorunda kalmıştı.

 

Evde özel dersler aldı. İngilizce öğrenirken kitap çevirdi ve bu başarısı Sultan Hamid tarafından Şefkat Nişanı ile ödüllendirildi. İleriki yıllarda Amerikan kolejine (sonraları Robert Koleji olan Üsküdar binası) geri dönme şansı elde etti ve hem zeka hem de bilinç düzeyi yaşıtlarının ilerisinde bir birey olarak kolejin sunduğu nimetlerden çok iyi bir şekilde yararlandı. Robert Lisesinden diploma alan ilk Müslüman kızlardan biri oldu.

 

Okulu bitince, Matematik Öğretmeni Salih Zeki Bey’le evlendi. Arkadaşlarının hiç evlenmez dediği Halide kendisi onyedi yaşındayken ilgi duyduğu kırk yaşındaki bu Matematik dahisinin ikinci eşi olmayı kabul etti. Evlilikleri süresince Zeki Bey’e çeşitli çalışmalarında ve Kamus-u Riyaziyat (Matematiksel Bilimler Sözlüğü) adlı eseri yazmakta yardım etti. Ayrıca ünlü İngiliz matematikçilerin yaşam öykülerini Türkçe’ye çevirdi. Sultan Abdülhamid’in de sevdiği Sherlock Holmes ve Hamlet çevirdiği diğer eserlerdendir. İngilizce, Fransızca, Arapça ve Yunanca biliyordu. 1910 yılında Salih Zeki Bey’in ikinci eş alma isteğini kabul etmeyince dokuz yıldır ‘Halide Salih’ olarak sürdürdüğü hayatına nokta koydu.

 

1908’de II. Meşrutiyetin ilanının ardından Tevfik Fikret’in çıkardığı Tanin Gazetesinde ilk yazısı çıktı. Kadın haklarıyla ilgili yazılar kaleme alıyordu. 31 Mart ayaklanması sırasında aldığı ölüm tehdidi içeren mektuplardan duyduğu endişeyle iki oğlunu da alıp Mısır’a, oradan da İngiltere’ye gitti. Orada tanıştığı Russell gibi değerli kişilerle sohbetler bildiği yolda ilerlemesine ve sağlam duruşunu beslemesine sebep oldu. 1909’da döndüğü İstanbul’da yazmaya devam etti. Bu arada, kız öğretmen okullarında öğretmen ve vakıf okullarında müfettiş oldu. Bu görevleri sayesinde İstanbul’un eski semtlerini, arka mahallelerini tanımış oldu.

 

1910 yılında çıkan ‘Seviyye Talip’ adlı feminist romanı nedeniyle eleştiri yağmuruna tutuldu. Tabii ki yılmadan yazmaya devam etti.

 

 

Balkan Savaşı yılları sırasında kurulan Kadınları Yükseltme Derneği’nin parçası oldu. 1913’te savaş sona erdiğinde Halide Hanım Müfettişlik görevindeydi.

1916’da okul açmaya Lübnan’a ve Suriye’ye gitti. Arap eyaletlerinde iki kız okulu ve bir yetimhane açtı. Bu arada Bursa’da aile doktorları olan Abdülhak Adnan Adıvar Bey ile evlendi (1917).

1918’de Türk orduları Lübnan ve Suriye’yi boşaltınca O da İstanbul’a döndü, Batı Edebiyatı okutmaya başladı.

Türk Ocaklarında çalıştı. Köycüler Cemiyeti Başkanı oldu. Ülkesini çok sevdiği için hep bir çıkış yolu aramakla meşguldü. Milli Mücadeleyi en önemli meselesi haline getirdi. Karakol adlı gizli örgüte girdi. Anadolu’ya silah kaçırılması işinin bir parçası oldu. Başyazar olarak gazete yazılarına devam etti. İstanbul’da halkı ülke işgaline karşı harekete geçirmek için konuşmalar yaptı. 19 Mayıs 1919’da yapılan Fatih mitinginin ilk konuşmacısı olarak yaptığı halka seslenişle belleklerde derin iz bıraktı. Sultanahmet mitingindeki konuşmasında doğal bir şekilde ağzından dökülen şu söz ise kitaplarda yerini aldı: “Milletler dostumuz, hükümetler düşmanımızdır”.

 

1920’de İstanbul İngilizler tarafından işgal edildiğinde pek çokları gibi Halide ve eşi hakkında da idam kararı çıktı. Padişahın onayladığı kararda idama mahkum edilen ilk altı kişi arasında şu isimler vardı: Mustafa Kemal, Adnan ve Halide Edib Adıvar.

 

1921’de orduya katılmak istedi ve bu dileğini Mustafa Kemal’e bildirince cephede görev aldı. Sivil olmasına rağmen Sakarya Savaşında aldığı onbaşı rütbesiyle savaşta yer alan Halide Edib cephede Mustafa Kemal’in yanında görev yaptı, savaş kahramanı sayıldı ve başçavuşluğa terfi etti. Kurtuluşumuz uğruna Atamızın yanında çarpışmaktan geri kalmayarak İstiklal Madalyasına hak kazanan çağının ötesindeki bu kadın gerekli gördüğünde Mustafa Kemal’le fikir ayrılığını da yüreklilikle ve iyi bir savunmayla dile getirdi. Ülkesinin refahını ve gelişimini her şeyden üstün tuttu.

Halide Edib’in Ankara Kızılay Başkanlığı yapma ve ABD Williamstown Siyaset Enstitüsünde Konferans Başkanlığı yapan ilk kadın olma gibi özellikleri de vardır. Savaş yıllarında Anadolu Ajansının kurulmasında rol almıştır. Yine o yıllarda yaptığı gazetecilik ve savaşa dair kaleme aldıklarıyla ortaya çıkmış romanları sayesinde o dönem yaşananlar hakkında daha belirgin bir resim elde etmekteyiz. Ayrıca ömrü boyunca kadının eğitilmesi ve toplumsal konumuna değinmiş, İngiltere gibi ülkelerde bile kadın-erkek eşitliğinin henüz gündeme geldiği (suffragette) bir dönemde kadın hakları savunuculuğu yapmıştır.

 

1926-1940 arasında yurtdışında geçirdiği yılları konferanslar vermesini, İngilizce eserler yazmasını ve böylece zamanının dış ülkelerde en çok tanınan yazarı olmasını sağladı.

 

İstanbul Üniversitesinde edebiyat profesörü olmuş ve İngiliz Filolojisi Kürsü Başkanlığı yapmış akademisyen Halide Edib 1950’de meclise girmiş bir milletvekili idi.

 

Aynı ideolojiye sahip olmadığı Nazım Hikmet’in hapiste yatması bile ağrına gidecek kadar özgür fikirli bir birey olan Halide Hanım sanatını çok takdir ettiği Hikmet’in içinde bulunduğu adaletsizliğe her fırsatta değindiği yetmiyormuş gibi hapisteyken kendisine bir süre düzenli olarak para yollamıştı.

 

I. TBMM Hükümetinde Sağlık Bakanlığı da yapmış olan ikinci eşi Adnan Adıvar’ı her zaman çok önemseyen Halide Edib, O’nun kaybıyla sarsıldı (1955).

 

1964’te böbrek yetmezliği ile sonlanmış seksen yıllık değerli ömrüne sığdırdığı sayısız başarı özellikle Türk kadınının özgür hayatına yön vermede büyük rol oynamıştır.

 

 

 

 

 

 

Adıvar, H.E., (2007), Mor Salkımlı Ev, İstanbul: Can Sanat Yayınları Ltd Şti

Wikipedia – İngilizce & Türkçe

Halide Edip Adıvar, İlber Ortaylı, Milliyet

Bu Topraklardaki İlk Duygu Asena, Ayşe Arman, Hürriyet

 

 

Kadınlar 5: Celile Hanım

Etiketler

Celile Hikmet, Kadın, Nazım Hikmet, Resim, Yahya Kemal Beyatlı, Şiir

1880’de Selanik’te doğup 1956’da Ankara’da ölen Celile Hikmet önemli ressamlarımızdandır. İyi eğitimli, aristokrat bir ailenin kızıydı. Ana dili gibi Fransızca konuşur, piyano çalardı. Babası dilci ve eğitimci olan Hasan Enver Paşa Sultan II. Abdülhamit’in yaveriydi. Enver Paşa’nın babası onüç yaşındayken Polonya’da baş gösteren iç savaştan kaçmış, gemiyle Boğaz’dan geçerlerken atlayıp kıyıya yüzerek Osmanlı’ya sığınmış zeki ve çevik bir kişiydi. Ali Paşa O’nu evlat edinmişti ve Ali Paşa’nın kızıyla evlenince de Osmanlı’da üst düzey bir paşa olmuştu. Celile Hanım’ın annesi ise Alman kökenli olup Osmanlı’ya sığınmış bir paşanın kızıydı.

 

O zamanki adıyla Celile Enver (baba adı) evde özel eğitim almasının yanı sıra saray ressamı İtalyan Fausto Zonaro’dan da dersler aldı. Dönemdaşları gibi portreler yaparken ‘hamamda çıplak’ konusuna yöneldi.

 

Yirmi yaşındayken Hikmet Bey ile evlendi. Selanik’te Dış İşleri’nde memur olan Hikmet Bey de şair ve vali olan Nazım Paşa’nın oğluydu. Selanik’te yaşayan Hikmet çifti 1901’de doğan ilk çocuklarına da ‘Nazım’ ismini verdiler.

 

1900’de başlayan evliliklerinde yaşanan sıkıntılar 1916’da çok belirgin bir şekilde açığa çıkınca 1917’de şiddetli geçimsizlikten ayrıldılar.

 

Oğul Nazım bu ayrılıktan hiç hoşlanmadı ancak üstüne bir de annesinin başka bir adamla görüşmeye başlaması delikanlıyı yıktı. Üstelik bu adam Nazım’ın Heybeliada Deniz Harp Okulu’ndaki şiir öğretmeni Yahya Kemal Beyatlı’ydı.

 

 

Başkaları tarafından götürüldükleri Bektaşi tekkesinde tanıştıklarında Celile Hikmet 36, Yahya Kemal ise 32 yaşındaydı. Ünlü şair Celile Hanım’a ilk görüşte aşık oldu. 1916’da çatırdamaya başlayan evliliğinin beraberinde tanıştığı bu bilgili beyefendiyle yaptıkları derin sohbetler aşka dönüştü ve güzel kadına üç muhteşem yıl yaşattı.

 

Nazım Hikmet’e özel Türkçe ve şiir dersleri vermek üzere evlerine gelen Yahya Bey ile Celile Hanım derslerin ardından saatlerce sohbet ederdi.

 

Celile Hanım’ın sosyetede çok konuşulan bir kadın olmasından, Nazım’a “dünya güzeli annem” dedirtecek kadar güzel olmasından ziyade Yahya Kemal bu kültürlü kadının derin bilgisine ve sohbet edebiliyor olmasına hayrandı.

 

Celile Hanım öyle bir zamanda bile aşkını cesaretle yaşamayı seçebildi. Yahya Kemal’in pardösüsünün cebinde Nazım tarafından yazılmış “Öğretmenim olarak girdiğiniz bu eve babam olarak giremezsiniz” notunu bulduktan sonra bile “hayır biz gereğini yapmalıyız” demiş ve ilişkisine devam etmiştir.

 

Ancak Yahya Kemal tüm bu olanları kaldırabilecek durumda değildir. Bazılarına göre intihara teşebbüs ettiği için bazılarına göreyse okulda çıkan dedikodulardan uzaklaşmak istediğinden bir süre okula gitmez. Döndüğünde Nazım’ın da sınıf arkadaşı olan öğrencisi Necip Fazıl Kısakürek’in kinayeli sözlerine maruz kalır ve bu durum iki değerli şairimizi de sinirlendirir.

 

Gerek bir öğretmen olarak düştüğü bu durum, gerek 13-16 yaşlarında böyle bir sıkıntı çektirdikleri Nazım’ın bunu kabullenememesi, gerek Yahya Kemal’in evliliğe ılımlı bakmayan yapısı bu üretken ilişkiye noktasını koyduğunda yıl 1919’du. Necip Fazıl’la iyi arkadaş olan, hatta kendisine ‘Urgan’ soyadını bile Necip Fazıl’ın önerdiği Mina Urgan Büyükada’daki evlerinde yıllarca konuk olarak kaldığını söylediği ve karakterini hiçbir zaman onaylamadığı Yahya Kemal’in bu ayrılığın sebebini bir dönem ev arkadaşı olmuş olan Yakup Kadri’ye şu şekilde açıkladığını belirtir: ‘Bu kadar dile gelmiş bir kadınla ben nasıl evlenebilirim? Sonra herkes bana ne der? Ne gözle bakar?’

 

Yahya Kemal’in kırk yıllık dostu ressam Melek Celal ise evlenmelerine Yahya Kemal’in arkadaşlarının mani olduğunu, Celile Hanım’la evlenemeyen Beyatlı’nın bir daha kimseyle evlenmediğini söyler.

 

Her ne sebeple olursa olsun Yahya Kemal delice bir kıskançlıkla sevdiği kadını terk etme gereği duydu. 1922’de Mustafa Kemal’in davetiyle Ankara’ya gitti ve gazetecilik, Millet Vekilliği ve Elçilik gibi çeşitli hizmetlerde bulundu. Vekilliği sırasında Ankara Palas’ta yaşadı. En son Pakistan’daki Elçilik görevinden 1949’da döndü, emekli oldu ve gezmeye başladı. Ömrünün son yıllarını İstanbul Park Otel’de tüketti ve 1958’de bağırsak iltihabından öldü. Hiç evlenmedi. Mükemmelliyetçi yapısından ötürü de olsa yaşarken hiç kitabı yayınlanmadığı için ‘Esersiz Şair’ diye anıldı. Oysa 1910’dan beri şiir yazıyordu. İlk şiiri 1918’de Yeni Mecmua’da yayınlandı. Muhteşem eserler verdi. 1947-1952 yılları arasında bir dergide çıkan ‘Sessiz Gemi’ adlı şiiri Celile Hanım için yazdı:

Artık demir almak günü gelmişse zamandan,
Meçhule giden bir gemi kalkar bu limandan.
Hiç yolcusu yokmuş gibi sessizce alır yol;
Sallanmaz o kalkışta ne mendil ne de bir kol.
Rıhtımda kalanlar bu seyahatten elemli,
Günlerce siyah ufka bakar gözleri nemli.
Biçare gönüller! Ne giden son gemidir bu!
Hicranlı hayatın ne de son matemidir bu!
Dünyada sevilmiş ve seven nafile bekler;
Bilmez ki giden sevgililer dönmeyecekler.
Birçok gidenin her biri memnun ki yerinden,
Birçok seneler geçti; dönen yok seferinden.

 

Yazları Büyükada’da sonbahardan itibaren de Nişantaşı’nda yaşayan Celile Hanım ve Yahya Bey’in aşkında ada vapurlarının yeri büyüktü. Nitekim Celile Hanım Yahya Bey’e yolladığı bir mektupta günlerdir O’nu beklediğini yazıyordu. Ama yanaşan hiçbir vapurdan Yahya Bey çıkmıyordu: “Bugün Pazar belki gelirsin diye üç vapurunu pencerede bekledim. Gelmedin mahzun oldum. Verdiğin konferansa gelmedim, kalabalıktır memnun olmazsın diye, fakat hep aklım sende idi. Çok çok göreceğim geldi. Beni niye aramadın. Sana gücendim canımın içi, pek göreceğim geldi. Ben o günden beri yani Salı gününden beri evdeyim, dikiş dikiyorum. Evimiz için çalışıyorum.”

 

Nişantaşı ve Ada arasında geçen hayattan da üzüntüden de yorgun düşen Celile Hanım bir süre sonra Paris’e giderek kendini tamamen resme verdi. 1934 Soyadı Kanunu ile edindiği ‘Uğuraldım’ soyadı da kendisine bir yarar sağlamadı.

Son yıllarında gözlerini de kaybeden dünya güzeli anne, oğlu Nazım Hikmet’e yardım edebilmek için çok kapılar çaldı. Ama artık Nazım’ı hiç sevmeyen eski dost Yahya Bey, asıl ismiyle Üsküp’lü Ahmed Agah bile O’na yardım etmedi. Atatürk’e yazdığı mektup dahi işe yaramayan Celile Hanım son çare olarak oğlu için Galata Köprüsünde açlık grevi yaptı. Acılarla dolu yetmişaltı yıllık ömrü 1951’de oğlunun Türk vatandaşlığından çıkarılmasından beş yıl sonra sonlandı. İki yıl sonra Yahya Kemal, yedi yıl sonra da Nazım Hikmet ile buluştu.

Eğitimci, dilci, şair dolu bir aileden ülkemize sanat aktı. Sanatçı olarak sadece Celile Hanım’ın babası ve Celile Hanım’dan bahsetmek eksik olur. Şair bir dedenin torunu olan Nazım Hikmet ve Celile Hanım’ın yeğeni olan Oktay Rifat da sanatsal alanda ülkemize çok katkıda bulunmuş değerlerdir. Ancak en önemlisi bir yandan büyük bir şairi etkilemiş ve Türk şiirine bildiğimiz-bilmediğimiz birçok eserin kazandırılmasında rol oynamış ve esin kaynağı olmuş, bir yandan da belki de aşkına duyduğu tepkiyle kendisini yetiştiren öğretmeninin üslubuna hiç benzemeyen eserler üreten bir oğul yetiştiren Celile’nin edebiyatımıza olan katkısıdır.

 

 

* İstanbul Kadın Müzesi
* Nazım Hikmet’in annesiyle Yahya Kemal arasındaki aşkı fark ettiği an, Reha Muhtar, Vatan
* Nazım Hikmet’in annesi Celile Hanım ile hocası Yahya Kemal’in aşk öyküsü, Miraç Zeynep Özkartal, Milliyet Pazar
* Nazım’ın Annesine Mektuplarından, Murat Bardakçı, Hürriyet
Lebriz
* Urgan, M., (1998), Bir Dinozorun Anıları, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları
* Yetiş, K., (2000), Yahya Kemal İçin Yazılanlar Cilt 2, İstanbul: Kubbealtı Publishing
* Adalar’da İz Bırakanlar