Meclise sunulan kitapların çok tartışma yarattığı bu günlerde ben de bir çocuk kitabından yola çıkarak, yanlış kitap seçiminin naif yüreklere salabileceği kemirgen kurtçukları hatırlatmak istiyorum.
Dün bir dostumun çocuğunun süpermarketten aldığı çocuk kitabını okudum. Marketlerin ucuzluk selelerinde satılanlardan biri. İçerdiği öykülerden “Küçük Deniz Kızı”nı kapağa taşıyınca, üstüne bir de 2 liraya satılınca son derece albenili olmuş bir kitap. Kardeşini mutlu etmek isteyen güzel yürekli abilerin, mızıldanan çocuğunu susturmak isteyen annelerin rahatlıkla uzanabileceği türden bir armağan.
Bir erkek uğruna denizlerdeki güzel hayatını terk eden malum deniz kızımızdan sonra, bir uçurtma yarışmasına hazırlanan ama vaktinden önce havalandırdığı uçurtması nedense kargaların saldırısına uğrayan bir oğlumuzun öyküsü var. “Kedi” adlı öyküdeyse, her şeyden korkan bir kadının yaşantısı sunuluyor çocuk okurların gözlerinin önüne. ‘Çişten bile korkan’ bu kadın yirmilerinde, eşi ise otuz beş yaşındadır. Kadın, hasta olduğu için evlerine yerleşen akraba delikanlıyı bir erkek gibi görmeye başladığını fark eder ve tabii ki bundan da çok korkar. Bir gün oğlanın saçlarını okşar ve o da başını kadının göğsüne yaslar. Kadın hemen kendini toplayıp kontrollü yaşantısına geri döner ancak genç oğlan ölür, kadın da içinde gizlediği bu günahla hasta düşer. Öldüğünde eşinin yanına gömülmek ister ki günahı affedilsin.
Kitabın son öyküsü olan “Ateş Böcekleri” dili itibarıyla Cumhuriyetimizin ilk yıllarında yazıldığı izlenimini veriyor. Eğer okuyan çocuklar metni anlayabilirse öyküsü şöyle: Düzeyli, düşünceli ve hali vakti yerinde bir bey, adının Melahat olduğunu söyleyen genç hanımı sokaklardan ve düştüğü kötü hayattan kurtararak onunla evlenir. Memnun, mesut yaşarlarken bir gece bahçelerinde ölü gibi yatan sarhoş bir adam bulurlar. Adam, genç kadının babası olduğunu, her akşam o eve gelip gizlice kızından para tırtıkladığını söyler. Hatta adı bile Melahat değil Emine’dir bu üçkağıtçı kadının.
Şu an bu yazımı okuyan kişilerin okuduğunu anlama, kavrama, analiz edip sentezleme ve değerlendirebilme becerilerinde ileri düzeye ermiş bireyler olduğuna inandığımdan, bahsettiğim öykülerin çözümlemesine dalmak istemiyorum. Ancak tahmin edersiniz ki kitabı okurken ister istemez ikide bir künye sayfasına bakıp durdum. Kim basmış bu kitabı? Kaç yaş için uygun görülmüş? Nasıl oluyor da böylesi bir çeşitlilik sunuyor? Onay aldığı Yayın Kurulu kimlerden oluşuyor? Kime danışılmış? İçindeki öykülerin yazarlarının adı bile verilmeyen kitapta tabii ki aradığım diğer bilgileri de bulamadım. Yalnız doğru mu yanlış mı olduğundan emin olamadığım şu ibare çok can sıkıcıydı: “MEB Talim Terbiye Kurulu Başkanlığının 230/378 nolu kararıyla ilköğretim okullarında okutulmasında sakınca yoktur.”
Internette bulamadığım kitabın içinde yer alan öykülerin telif hakkı sorunu ortadan kalkmış yazılar olduğu izlenimi oluştu içimde. Yani sırf ikişer lira da olsa para getirsin diye toparlanmış çöpsüz üzümler. Bazı yayınevleri eğitim ve kaliteden çok para getirisini önemsemeseydi, yani mesela bunun bir günah olduğunu düşünseydi, böyle saçma sapan yazılı kağıt öbekleri ortalığa çıkmazdı elbette. Telif hakkı sıkıntısı ortadan kalktığı gibi “Küçük Prens”i neredeyse tuvalet kağıdına kadar basan paragözler bu sene oldukça iyi kazandılar. Geçen ay kitap fuarında kulak kabarttığım bir üniversiteli kızımız durumu güzel özetledi nitekim: “Ben hiç okumadım ‘Küçük Prens’i ama bu sene çok moda oldu ya ondan alıyorum.”
“Küçük Prens” gibi “Küçük Deniz Kızı” da yılların vazgeçilmezi olduğu için kapağına taşımış belli ki yayınevi. Geri kalan öyküleri önemsememiş. Oysa öykülerin çocukların dünyasında ne büyük kapılar açtığının bilincinde olan büyük yayınevleri, yani yıllara damgasını vurmuş köklü eğitim kuruluşları, yani çocuk dünyası konusunda uzmanlaşmış kişilerin kontrolündeki bu sağlam dünyada böylesi ucuz hikayelere yer yoktur. O yüzdendir ki, parayı değil çocuğun geleceğini yani dünyamızın geleceğini önemseyen yayın danışmanları, yönetmenleri ve editörler kılı kırk yarar bir kitaba onay vermeden önce.
Pedagoji bilmeyen kişilerin çocuk kitabı derlediği, hiç kimsenin kontrolünden geçmemiş eserlerin marketlerde satıldığı dünyamızda iş yine bizlere düşüyor ne yazık ki. Yılbaşının yaklaştığı bu çılgın alışveriş günlerinde pek çoğunuzun çocuğuna kitaplar armağan edeceğinden emin olduğum için dikkatli seçim konusunu bir kez daha anımsatmak istedim. Günahsız günler dilerim.
Yıllardır gerek konuşmalarımda gerekse yazılarımda okumanın önemine değinirim. Ancak okulların açıldığı bu Eylül ayında bu kez tam tersini söyleyesim var: Okumayın artık!
Kendi iyiliğiniz için okumayın. Mutlu ve huzurlu yaşamak için okumayın. Yalnız kalmamak için okumayın. Böceğe dönüşmeyin. Gidin kalabalıklara karışın, laflayın, dedikodu yapın, modayı takip edin, yatırım yapın. Üniversiteye gitmeyin zaten. Ünlü olun. Dizide oynayın, İstanbul bebekleri için bir şeyler satan bir site yapın, komik videolar çekin. Okumayın ki uyduruk bir kitap yazabilip meşhur olun.
Okumayın efendim. Okumak zararlıdır. Bana inanmıyorsanız dünya büyüklerinin sözlerine kulak verin:
Dostoyevski’nin çok okumuş karakterleri hep yanlış yollara sapar. Raskolnikov’un başına gelenler malumunuz.
Cervantes’in okuduğu kitaplar yüzünden kafayı kırmış kahramanı Don Quijote’nin eğitim hakkındaki söylevi düşündürücüdür: “Eğitimli adamın çektiği sıkıntılar şöyle sıralanabilir: öncelikle, yoksuldur ……. Yoksulluk onu her bakımdan ezer; kimi zaman açlıkla, kimi zaman soğukla, kimi zaman çıplaklıkla, kimi zaman da topuyla birden savaşır zavallı. ……….. Okuyan insanlar işte böyle zaman zaman kıvrılan, zaman zaman doğrulan, kimi yerde inen, kimi yerde çıkan bu çetin ve belalı yoldan amaçlarına ulaşırlar.”
Russell ise okumuş insanların sıkıntılarını farklı boyutlarda ele alır: “Çok bilenin çok derdi olur ve bilgisini artıranın üzüntüsü de artar.” Okumuşlara getirdiği eleştirisinde de aslında gizli de olsa bir sıkıntı sezilir: “Bir kısım aydınlar bütün öğrenimlerini kitaplardan edinmiş olduklarından, bugünkü dünya hakkında hiçbir bilgileri yoktur.”
Amin Maalouf’un ünlü ‘Tanios Kayası’nda okuma aşkıyla yanıp tutuşan Tanios’a babasının yanıtı da mı tesadüf: “Çok fazla okursan, aile arasında yaşamaya katlanamazsın.” Tabii burada aile olarak tüm köy kastediliyor ki bilinç düzeyi arttıkça, zor tutulan yüzde elliyle aynı köyde yaşamak gerçekten katlanılamaz bir hal alıyor.
Wilhelm Reich uygar yani eğitim düzeyi yüksek toplumlarda kişilerin cinsel yönden özgür olamadığını, isteklerini bastırarak hep stres altında olduğunu düşünür, danışanlarını ve okuyucularını uyarırdı.
Bob Marley eğitim görmemiş olmasından oldukça memnun olanlardan: “Eğitim görmüş olsaydım lanet olası bir aptal olurdum.”
Vehbi Koç orta sondayken okulu bırakmasaydı belki bugün Koç diye bir marka olmayacak ve yedi sülalesini refah içinde yaşatacak bir varlıktan bahsedilmeyecekti. Şu an kaliteli eğitimin ülkemizde yerini bulmasını desteklemek adına birçok başarılı projeye imza atan bu holdingi kuran adam daha küçük yaşta olayın özünü kavramış: “Katolikler, Ermeniler, Museviler büyük para kazanırlardı ve en güzel yerlerde yaşarlardı. Biz onlara hayran hayran bakardık. Hep ihracatla onlar meşgul olurlardı. ………. Aklınıza ne gelirse hepsi onların elindeydi. ………. Öyle bir imreniyordum ki Allah’ım bana da bunlardan birisini ver deyip çalışmaya karar verdim. Onları gördükçe ben boyuna sinirlenirdim, ben de bunlar gibi olacağım derdim ve ondan sonra okumamaya karar verdim, onlar gibi olmak için, işe atılmak için.”
Ünlü bir İngiliz dizesi der ki “ignorance is bliss” yani cehalet mutluluktur.
Tenzile Abla der ki “Edebiyatla, felsefeyle uğraşan adamın ..ki ..şağına denk demektir. Yoksa bir işe girip çalışır, para kazanırdı.” Zengin iş adamları listesine yerleşmeye aday bir oğlu var Tenzile ablamın.
İş dünyası ve dünya yazını ‘okumamış başarılılar’ ve ‘okumuş ezikler’ ile doludur. Okumak, fazla düşünceli yapar. Shakespeare’in de dediği gibi aşırı düşünce eyleme geçmeyi engeller. Üzüntü, bulantı, kusma ve kaşıntıya neden olur. Okumuş adamın eğitime harcadığı yıllar hayata geç başlamasının sebebidir. Okumamışlar o sırada çoktan deneyimli çalışanlar olmuştur. Okumamış adamdaki cesaret ve girişimci ruh gözlerden kaçmazken okumuş insandaki çekinik postür içler acısıdır. Sürekli riskleri hesaplar. Güvenceye tutkundur ve hep geride durur. Gerçek dünyayı göremez ama zaten başkalarını önemsemekten kendi hayatını yaşayamaz. Kendini koruyamaz. Rahatlayabilmek için meditasyon ve benzeri yöntemleri de öğrenir. Özgüvenini sıklıkla yitirir. Parası yetmez. Bütün yıl maaşını biriktirip okumamış adamın pansiyonunda harcar. Eylülde hayata sıfırdan başlar.
Üzüldünüz mü? Şimdi sakin olun ve yavaşça o kitabı yere bırakın.
Onlarca yıllık dostum Sayın Ergun Evren son derece üretken bir insan olduğu için her buluşmamızda yeni çıkan bir kitabını imzalayıp vermesine alışkınımdır. Ancak bu kez, büyük harfleriyle vefalı sözcüklerini kondurup günün tarihini not düştüğü kitap farklıydı. Kendisi değil kızı yazmıştı bu ekose kapaklı kitabı. Kırılgan yüreğini korurcasına uzak duruşlu ama alevli ve ‘gizli deli’ bakışlı Ödül yazmıştı ‘Kışlık Kitap’ı.
Okunmayı bekleyen kitaplarımın arasına yerleştirip sıra numarası verdim ‘Kışlık Kitap’a, ama çok uzun sürmedi bana göz kırpmaya başlayıp kendini elime aldırması. Bu kadar iyi tanıdığımı düşündüğüm bir ailenin hakkında hiçbir şey bilmediğim tek üyesinin gizli dünyası ellerimdeydi. Çocukluğumun etiketlerinden birinin iliştirildiği kitabın kapağını aralamak uzak bir dostla ilk kez tanışmak gibiydi. İstemsizce mesafeli ama sıcacık merak kokan.
İlk bölüme verilen adın ‘Birinci Çekmece’ olduğunu görmek kitabı elimden bırakamayacağımın habercisiydi zaten. Benim gibi bir çekmece delisinin çekmecelerden içeri süzülmesi hiç zor olmadı.
“Babaanne örgüsünde
tüm kazağı söktüren ilmek hatası
gibi olmalıydı yaşamı…” (s.89)
2015 yılında İnova Yayıncılık’tan çıkan 140 sayfalık ‘Kışlık Kitap’ın alt başlığı ‘Naftalinli Dolaptan Öyküler’. Sevgili Ödül Evren Töngür beş bölüme yani beş çekmeceye sığdırmış öykülerini. Naftalinli dolabının çekmecelerini bir bir açıp bizi lacivert günlüğün, beyaz defterin ve kahvenin sayfalarında dolaştırıyor. Özenli sözcüklerle ve özlemli öykülerle doldurduğu yapraklardaki renklerle yolculuğuna sizi de dahil ediyor. Kah “ben turuncuyum” diye haykırıyor, kah simsiyah bir atla yanyana özgürce koşturuyor, kah kıpkırmızı bahçelerden ışıkların çocuğunu çağırıyor. Kocaman kırmızı çiçekler takmak isterken siyahlar giydiği ve gözlerindeki sessizliği göremediği yılların haykırışlarını ikinci çekmecedeki lacivert günlükte tutuyor.
Dolabın alt tarafına yerleştirdiği belli olan günlükleri daha çok seksenli-doksanlı yıllara aitken üçüncü çekmeceden itibaren bugününe yaklaşıyor Töngür. Yılların acısını çıkarmak istercesine kıpır kıpır dizeleri. Düşünce dünyasının yoğunluğuna sözcükleri yetirememekten dertleniyor. Kafasının içinde itişip kakışan sözcükleriyle baş edemeyip sözü onlara bırakıyor. Yıllanmış bir hırkayla da dertleşiyor, çocuk dünyasının hazinesini saklayan kutuyla da. Derken bir uçurtmaya sesleniyor:
“Boşuna gökyüzü seninmiş gibi
yüksek mavilerden bakma.
İkimiz de iple bir yerlere bağlıyız.
İkimiz de uç denilince uçuyoruz
ve tam rüzgara kapılmışken
ya dolanıyoruz ya çekiliyoruz ya düşüyoruz.” (s.95)
Postayla gelen zarflardan çıkanların heyecanı içimizi kımıldatıyor. Babaanne dolabından alınıp çocuk bedenine giyilen şıkırtılı kıyafetin aynadaki ve belleğimizdeki yansıması da.
Hayatın sahteliklerinden bunalmış tavrına kendisi de sıkılırken karşı balkondaki adamın çay içişi gibi gündelik yaşamın sıradan zevkleriyle aniden aşka gelmesi size de umut salıyor. Sonra bir böceğin kararlı devinimlerini izlerken hayatının amacını ve gidişatını sorguluyor. Kendi deyimiyle, “geçmişin el emeği göz nuru mutluluklarını” paylaşıyor okuyucuyla ve “kalbi kadar temiz” yapraklara döktürdüğü anılarını.
Büyük olasılıkla en altta kalan ilk çekmecesinde ise en değerlileri var. Yıllarca yinelenen ayıklama işlemlerinden arda kalanlar, yitirilen ama unutulmayan ve unutulmasın istenenler. Yaşlı kadının bir bahar daha görme umudu, babaannenin dedeye okuduğu gazetenin sesi, DMO kalemi, kokularla tanımlamaya çalıştığı “çocuk kalemi renginde” dünyası, savaş görmüş bir tanıdığın coşkun sesinde “Yonan” askeri, bir dedenin traş oluşu, kurabiyelerle sütü, paşa çayına düşen bisküvinin yakalanışı, patates baskısı paket kağıdı, sabun kokusu, mandolini, Rauf Dedesi ve tabii Köy Enstitüleri.
Dicle Köy Enstitüsü Kurucu Müdürü Değerli Nazif Evren’in torunu Ödül Evren Töngür. İlk şiirlerinin yayınlandığı 1950’lerden bu yana birçok eser vermiş, üniversitede ders konusu olarak incelenecek kadar ilgi uyandırmış teatral şiir “Ölü” ve “Hani Yosun Rengi Gözlerin Olacaktı Senin” parçasının sözlerinin de sahibi olan Sayın Ergun Evren’in kızı yani 1969’da yarattığı bir başka eseri. Grafik tasarımını üstlendiği bazı kitaplar olsa da yüreğini döktüğü ilk kitabı bu. Grafiker şapkasının estetik duruşunu yansıtmayı ihmal etmemiş eserlerine. Kitabın tamamına hakim olan kış mevsiminin kar tanelerini de. En sevdiğimse, düz yazıyla kardeş şiirlerini (ya da nazma yakın nesrini) müzikle birleştirmesi oldu. Satır aralarında isimleri verilen parçaları zevkle açıp dinledim okumamı yaparken. Beş duyuma da hitap ederek zamanda yolculuk yaptırdı Ödül Evren Töngür. Hüznün ve keyfin içiçe geçtiği yolculuğumda müzik elimden tuttu.
“Sessiz bir çocuktu.
Ama
(her çocuk gibi)
çok geniş bir
arka bahçeye açılırdı
penceresi.” (s.18)
Araladığın pencerenden çocukluğunun arka bahçesine davet ettiğin ve çekmecelerini karıştırmama izin verdiğin için teşekkür ederim Ödül Evren Töngür. Yeni kitabını heyecanla bekliyorum. “Birbirine dolanmış solucanlardan oluşan” beynin, yalın yüreğin ve temiz sözcüklerinle hoşgeldin dünyama.
Töngür, Ö. (2015). Kışlık Kitap Naftalinli Dolaptan Öyküler. Ankara: İnova Yayıncılık
Yabancı aileler ve Türk ailelerin çocuklarını karşılaştıran cümlelere hepimiz alışkınızdır. İnsanlar kendi çocuklarının nasıl o hale geldiğini düşünmeyi pek sevmez de yabancı ailelerin çocukları piyangodan çıkmış gibi davranmayı tercih eder; sessiz, sakin, bilinçli, sorumluluk sahibi, okumayı seven, hayatta kalma becerileri gelişkin. Öyle ya, yabancı bir ülkenin tıklım tıklım caddesinde önden önden yürüyen turist anne-babanın arkasından gelen mini mini sarı bebelerin başına hiçbir iş gelmez de bizimkiler on kişinin koruması altındayken düşüp bir yerlerini kırar.
Tabii eğitim virüsü kana karışınca insan tatilde bile rahat duramadan farklı aile yapılarını incelerken buluyor kendini. Tatilimi geçirdiğim yerde kalan iki aile çok can sıkıcı bir şekilde gözüme sokuyor aradaki farkı. Alman ailenin gün boyu kitap okuyan biri sekiz diğeri on yaşındaki oğullarının yanında tüm gün iPad oynayan, koşup bağıran, motora binip sürüyormuş gibi yapan, ateş ediyormuş sesleri çıkaran Türk çocuğu ‘Erdem’ benim dinlencemi de sonlandırmayı başarıyor. Yanlışlıkla iPadi düşürünce “bunu herkes alamaz, bak Alman çocuklarda bile yok da nasıl sana bakıyorlar yazık” diyen annesi de üzerine tuz biber ekiyor. Alman çocukları öpüp bağrıma basma isteği bir akşam babalarıyla röportaj yapmama neden oluyor ve tabii ki bunu sizinle de paylaşmadan edemiyorum.
Ben: Çocuklarınıza hayranım. Harika kitap okuyorlar. Yıllarca okumanın önemine dikkat çekmeye çalışmış bir insan olarak bu durum beni çok etkiliyor.
Nicolas: Teşekkür ederim. Benim için de çok önemli.
Ben: Tüm Alman aileler mi böyle, sizinki mi?
Nicolas: Hepsi böyle değil tabii. Hiç okumayan da var. Ama bizim ailemiz için okumak, hayatın vazgeçilmez bir parçasıdır ve bunu sağlamak için oluşturulmuş sarsılmaz aile kurallarımız var.
Ben: Biraz bahsedebilir misin?
Nicolas: Bizim evde televizyon pek açılmaz örneğin ve her gece mutlaka kitap okunur. Çocukların normal yatış saati sekiz ya, biraz daha oturabilmelerinin tek yolu kitap okumaktır. Kitabı bırakamıyorlarsa yarım saate daha izin verilebilir.
Ben: Sekizde mi yatıyorlar?
Nicolas: Tabii. Hafta sonu dokuzda. Parti, doğum günü gibi çok özel günlerde onbire kadar oturmalarında bir sakınca yok elbet.
Ben: Diğer aileler böyle olmayınca çocukların önünde çok fazla yanlış örnek oluyor. Okuyan değil de sürekli tabletle filan oynayan çocuklara özendikleri, mızmızlanıp diğer aileleri örnek gösterdikleri olmuyor mu?
Nicolas: Olabilir tabii, sonuçta her çocuğa daha kolay gelir tabletle oynamak, ama bizim ailemizin kuralları belli ve uymak zorundalar. Bir kere hafta içi tablet açılmaz bizde. Hafta sonları bir buçuk-iki saat kullanabilirler ama önce okunur, sonra tablet açılabilir.
Ben: Peki bu bilinci nasıl oturttunuz?
Nicolas: Küçükken her gece onlara ktap okudum ben. Hatta sadece çocuk kitabı değil klasiklerden de okudum, düşünmeye iten felsefi tarzda kitaplar da.
Ben: Fark ettim zaten sorgulama alışkanlıklarını ve ileri okur becerilerini. Okudukları kitapta ilginç gelen bölüm olunca hemen size de okuyup fikir beyan ediyorlar ya da sizinkini soruyorlar.
Nicolas: Evet tartışırız arada.
Ben: Sizin rol model olmanız da çok önemli tabii. Anne-baba ikiniz de sürekli okuyorsunuz.
Nicolas: E tabii, sonuçta kitapla dolu bir dünyada yaşıyorlar. Yaklaşık üçbin kitaptan oluşan bir kitaplığımız var evde.
Ben: Okurken fotoğrafınızı çekebilir miyim?
Nicolas: Tabii ki. Birilerine faydamız olursa ne mutlu bize.
Birilerine faydası zaten oluyor Nicolas ve ailesinin. Tuhaf bir aile örneği olarak bu dört kişinin karşısına geçip bir süre izleyen Türk çocuğumuz en sonunda gidip kitaplıktan bir kitap alıyor ve sayfalarını çevirmeye başlıyor. Bu durumu kaçırmayan annesi hemen fotoğrafını çekip feyse koyuyor. “Oku oğlum oku” diyen babası kafasını cep telefonundan kaldıramıyor. Annesi beğenileri sayarken Erdem kitabı silah gibi ileri doğrultup “küf küf küf” ateş ediyor. Benimle birlikte kimbilir başka kimleri öldürüyor.
Değeri bilinmeyen her varlığa armağan edilmiş bir gün vardır ve yılda bir kutlanarak o varlığın kıymetinin anımsanması ümit edilir. Bu bağlamda düşününce Kütüphane Haftasının yedi gün boyunca kutlanması çok ironik gelse de mutlu ediyor. Büyük kentlerde üniversite öğrencilerinin çalışmak için kullanması dışında yıl boyu doğru düzgün ziyaretçi görmeyen kütüphaneler bir haftacık olsun bayram ediyor.
Dışarıdan bakıldığında genellikle kütüphanelerimizin o kadar soğuk bir görüntüsü vardır ki sadece görevlilerin girip çıkabileceği resmi kurumlarla karıştırılır. Hep önünden geçilen ama ne olduğu bilinmeyen bir devlet binası. İçeri girmeye kalkarsanız tozlanmış bir görevli heyula gibi karşınıza dikilip “nereyeee?” diye tersleyecekmiş gibi gelir. O yüzden genelde ilk ziyaretler ‘bir bilen’in elinizden tutup sizi götürmesiyle gerçekleşir.
Davetkar bir görüntüleri olsa daha iyi olurdu tabii ama en azından Kütüphaneler Haftası boyunca etkinlikler düzenleyerek okuyucu çekmeye çalışmaları da yeterince sevindirici bir çaba. Çünkü okumanın yadsınamaz değerini kavrayan yetersiz sayıdaki birey o kadar sıkılmış durumda ki sürekli ne yapılabileceğini düşünmekten bireysel kampanyalar düzenlemeye başladılar. İstanbul’da bir bey arabasına şu yazıyı yapıştırarak telefon numarasını vermiş: “Mutlu yarınlar için herkes kitap okusun. Kitap okumak isteyen herkese ödünç kitap verebilirim.” Yakın zamanda bakkalını kütüphaneye dönüştüren Hataylı Abdülkadir Amcanın haberini okuduk. Tanıdığım bir öğretmen dostum da binlerce kitaptan oluşan kendi kitaplığını mahalledeki gençlerin kullanımına sunuyor. Sadece ülkemizde değil yurt dışında da okuyanlar okumayanlara bu değerli alışkanlığı kazandırabilmek için çırpınıyor. Amerika’da bir berber saçı kesilirken kendisine sesli bir şekilde kitap okuyan çocuklardan traş parası almıyor. Belediyeler de işe dahil olunca daha güzel oluyor tabii. Romanya’nın bir şehrinde otobüste kitap okuyan vatandaşlar ulaşımdan ücretsiz yararlanıyor. Sao Paulo (Brezilya) metro istasyonlarında geçiş kartları kitaplara yerleştirilmiş ve yolculara bilet değil bu kitaplar dağıtılıyor.
Datça’da Şehit Ersoy Yorulmaz Lisesi Kütüphanecilik Kulübü öğrencileri ve öğretmeni de geçen yıl bir proje geliştirerek Datça duraklarına kitaplık koyulmasını sağlamışlardı. Kulübün önerisiyle ve Belediyenin desteğiyle yürütülen Duraklarda Kütüphane Projesi kapsamında ana caddedeki karşılıklı iki otobüs durağına kitap getirmeleri için halka da çağrı yapıldı. Çoğu ansiklopediden oluşuyor olsa da duraklarda kitap görmek sevindiriciydi ancak bir süre sonra gittiğimde hiç kitap kalmadığını görmek de bir o kadar üzücüydü. Son gidişimde yine kitap koyulduğunu görüp tekrar sevindim. Şu an durum nedir bilemiyorum ancak kamuya armağan edilmiş eşyaya nasıl el uzatılabildiğini de anlamıyorum. Böyle güzel bir girişime imza atmış gençlerin hevesinin kırılması olasılığını ise düşünmek bile istemiyorum.
Sadece bu lisemizde değil başka okullarda da yapılıyor bu tür etkinlikler. Örneğin özel bir okul her yıl Kütüphaneler Haftasında geleneksel ‘Kütüphanede Bir Gece’ etkinliğini gerçekleştirerek öğrencilere geceyi okul kütüphanesinde geçirme olanağı sunuyor. Konuk yazarlarla vakit geçirmek ve uyku tulumunda yatıp kitap okumak gibi etkinliklerin yanı sıra oyun oynama ve film izleme gibi aktivitelere de yer veriyorlar.
Hafta boyunca bolca panel ve söyleşi dışında ‘Okumaya Pedallıyoruz’ gibi renkli etkinlikler de yapılarak farkındalık oluşturmaya çalışılıyor. Efes Spor Kulübü bu hafta bilet satmadı ama basketbol maçına kitapla gelenleri salona aldı. Topladığı kitapları da tabii ki gereksinim duyan okullara iletiyor. Bu yıl beşinci kez düzenlenen ‘Kitap Okuyoruz’ etkinliğiyle 30 Martta öğlen yarım saat 81 ilde aynı anda kitap okundu. Bazı kütüphaneler bu hafta boyunca gece saat ona kadar açık kalıyor. Günde ortalama sekiz saat okuyan simitçi bayan gibi sıra dışı halk kütüphanesi kullanıcıları belirlenerek ödül veriliyor ve yurttaşımız kütüphane kullanımı konusunda yüreklendiriliyor.
Peki siz bu hafta 52. kez kutlanan yani birçoğunuzun ömrü boyunca var olmuş olan Kütüphane Haftasının varlığını hiç fark ettiniz mi? Yaşadığınız yerde kullanabileceğiniz bir kütüphane olup olmadığının farkında mısınız? Hiç kapısından içeri girdiniz mi? Yalnız bırakılmış kitaplarına dokundunuz mu?
Minik yüreklerin yürüttüğü projelerle ihtiyaç sahibi okullara kurulan mütevazı kütüphanelerin yanı sıra parasını çarçur etmek istemeyen özel okul sahiplerinin kütüphanesiz okullarının çelişkili dünyasından sizlere sesleniyorum: İşsiz kütüphanecilerle dolu ülkemizin kütüphaneci çalıştırmayan kütüphaneleri sizleri bekliyor.
Çocuklar ve gençler kitap okumuyor diye herkesin rahatlıkla söylenebildiği çağımızda ebeveynlerin ve öğretmenlerin okumayı sevmemesi beni en rahatsız eden konulardandır.
Yıllardır şu konuşma veli görüşmelerimin vazgeçilmezi haline gelmiştir:
– Oğlumun İngilizcesi nasıl gelişecek Hocam?
– En önemlisi okumaktır (diye başlayıp bu konuda nutuk çekerim)
– İngilizce kitap okumuyor.
– Türkçe okuyor mu?
– Yok onu da okumuyor.
– Sizler okuyor musunuz?
– Ben arada okurum ama babası…
– Akşam evde okuma saati yapıyor musunuz?
– ………
Sevdiği ve model aldığı kişilerde bu davranışı görmeyen çocuk okumanın iyi bir şey olduğuna nasıl inansın? Okumanın gereğine ve güzelliğine kendi inanmayan bir annenin çocuğuna okuması için baskı yapmasını ironik buluyorum sadece. Ama öğretmenin okumamasına ciddi anlamda kızıyor, içerliyorum.
Öğrencilere okuma alışkanlığı kazandırma üzerine öğretmenlere verdiğim eğitimlerde şunu söylememek için zor tutmuşumdur kendimi: “Lütfen herkes çantasındaki kitabı gösterebilir mi?” Sohbetlerim ve gözlemlerimden bildiğim kadarıyla birçok öğretmen ‘kitaba vakit ayıramıyor’. Çoğu öğretmense çantada kitap taşımak gibi bir gereksinim duymuyor ama metroda kitap okuyan gelişmiş ülke insanı resimlerini sosyal medyada paylaşma olanağı veren telefonu olmadan evden adım atmıyor.
Peki o diğer ülkeler nasıl bu hale gelmiş? Okuyan yetişkinlerin eğitiminden geçerek.
Hindistan dahil pek çok ülkenin ulusal eğitim sorununu çözebilmek için örnek alıp uyarladığı Köy Enstitülerinin mimarlarından İsmail Hakkı Tonguç’un 1947’de kaleme aldığı şu sözler dikkat çekicidir: “Bugün korkunç örneklerine tanık olduğumuz türlü anlaşmazlıklarımızdan pek çoğunun asıl sebebi, aydın zümre denilen kümeleri teşkil eden insanlarımızdan pek çoğunun ders kitaplarından başka eserleri hiç okumamış olmaları, kültür seviyelerini yükseltecek faydalı gazete veya dergileri sürekli olarak takip edememelerindendir.”
Bunun önemini titizlikle irdeledikten sonra ekliyor: “Serbest okumaya değer verilmeyen eğitim kurumlarında, kitap yakan, kitaplıklara kilit vurabilen, öğrencileri eşkıya takip eder gibi kovalayan gaddar kara cahiller peyda olur; toleranstan eser kalmaz; hafiyelik makbul sayılan hizmetler arasında yer alır; müstebitler (zorbalar) kahraman kesilir.”
Bu yüzdendir ki Köy Enstitüleri serbest okuma saatlerini çok önemsedi. Öğretmen yetiştirdiği okullara her gün aynı saatte her bireye zorunlu olan kaliteli bir eser okuma saati koydu ki önce öğretmen bu alışkanlığı edinsin, köyündeki çocuklara edindirsin ve okumuş insan sevmeyenlerin ülkesinde cehaletin izleri kalmasın, tam bağımsızlığa erilsin.
Okuyan adamı saltanatı üzerinde tehdit olarak gören zihniyetle yok edilen Köy Enstitülerimizdeki gibi bir okuma saati uygulaması günümüz eğitim fakültelerinde yok. Ama en azından geleceğin öğretmenlerine okumanın önemi belletilmeli diye düşünüyorum. Çünkü bir babanın “ben kitap okumayı sevmiyorum” demesi sadece kendi çocuklarının geleceğini etkiler ama öğretmenlerin bunu demesi koca bir nesli ve ülke geleceğini ateşe atar.
Dünya klasiklerinden çoğunu devirmiş olanlarımızın bile çevirmenlerine dikkat etmediği aşikardır. Oysa en az yazarları kadar emek göstererek yaşamımızı güzelleştirmiş çeviri sihirbazlarının da anılmaya hakkı vardır. Yüze yakın eseri dilimize kazandırmış Hayalet Oğuz da elbet bunlardan biridir. Dostluk denen kutsal paylaşımın sınırlarını birlikte aştıkları arkadaşı Tezer Özlü’nün kitaplarında rastladığımız Hayalet Oğuz’u en nihayetinde Özlü’nün ‘Süm’ü Sezer Duru ve eşi Orhan Duru da 1996 yılında kitaplaştırarak ‘O Pera’daki Hayalet’ adıyla ölümsüzleştirdiler. Peki kimdi bu ölümünden 21 yıl sonra geniş çevrelere tanıtımı amaçlanan Hayalet?
Diyarbakır’ın bazı köylerine sahip feodal yapıdaki bir ailenin ferdi olarak dünyaya gelmiş olduğu öne sürülen Oğuz Haluk Alplaçin, kardeşleri de kendisi gibi doktor olan bir babanın oğluymuş. Tevfik Rüştü Aras’ın akrabalarından olan ve babasını terk eden annesini ise bir daha hiç görmemiş. Babasının ikinci kez evlenme kararı alıp Nezihe Araz’ın ablası ile hayatını birleştirmesi üzerine, sekiz kardeş olan Arazlar ve onların aileleriyle aynı evde yaşayarak Atatürk Lisesini bitirmiş ve kendi hayatını sürdürmeye başlamış. Yaşantısının o kısmına şahit olabilmiş pek kimse yok, ancak İstanbul’a göçtükten sonra buradaki bohem hayatın marjinal bir karakteri haline gelen Hayalet Oğuz, 46 yaşında 46 kilo olarak dünyaya veda etmiş.
Üç farklı isim kullanan Hayalet Oğuz, çoğunlukla çeviriler yaparak para kazanmış. Gerçi ‘rakı parası kazanmak için’ çeşitli yerlerde çalıştığı da olmuş. Hatta İstanbul’a ilk geldiğinde, o zamanlar fotoğraf sanatçısı olan Limasollu Naci’nin asistanı olarak film banyo etme işi yapmış. Ancak bir süre sonra daha serbest çalışmaya başlamış. Yayıncılardan aldığı cüzi paralar karşılığında çeviriler yapmış. Agatha Christie, Stefan Zweig gibi yazarları, çoğunlukla da polisiye romanları çevirmiş. Ama ansiklopedilere katkıda bulunmak, halka yönelik bilgi kitapları hazırlamak ve satmak gibi işler de yapmış. Sadece çeviri ve derlemeyle ilgilenmemiş, kendisi de üretmiş. Yüzlerce senaryo yazmış ama filmleri görmemiş bile. Hayalet yazarlık yapmış. Dergilere yazılar, şiirler yazmış. Çok şiiri yayınlanmış ama adı şair sözlüklerine alınmamış. Şiirlerini sıradan bulmuş diğerleri, yeri gelmiş dalga geçmişler. John Freely ise şu şekilde ifade etmiş düşüncelerini: “İstanbul’daki alkoliklerin yarısının şair olduğu yıllardı.” (s.69)
sevişseler mi, bu konuda hiç bilgileri yok çaresiz en kolayını yapıyor, yani yaşıyorlar sayın değil bir bay kızların bakmasıyla eskiyor [Donatien şiirinden s.114 ]
Çeviri yaparken, eserin ilgi çekmeyecek yerlerini atar, kısaltır, ya da karmaşık yerlerin yerine daha çok sevilecek bölümler eklermiş. Bir nevi kendi yazarmış yani. Çeviri diye getirdiği birçok eserin aslında kendisine ait olduğunu ifade edenler var kitapta. Mike Hammer kitaplarını çevirmiş ve hatta ‘Mayk Hammer’ adıyla kendi de yazmış. Bir gecede oturup bir Mayk Hammer romanı yazarmış eliyle. Çok çalışkanmış aslında. Gece yarısı sarhoş gelse bile elindeki işi bitirmeden yatmazmış. İngilizceyi bu kadar iyi bilmesi de Atatürk Lisesindeki derslerden çok çalışkanlığı sebebiyleydi muhtemelen.
Gece hayatını çok sever, sabaha kadar sürdürmek istermiş Hayalet Oğuz. Çok geniş bir tanıdık çevresi varmış. Her gece Taksim-Beyoğlu meyhanelerini dolaşır, gece yarısından sonra da ya Pera’da karşılaştığı tanıdıkların evinde kalırmış ya da meyhane masalarında ve sabahçı kahvelerinde. Bankta bile uyuyabilirmiş de parası varsa da otelde kalırmış.
Allı morlu cildi, çürük ve sararmış dişlerinin arasından hiç eksilmeyen sigarası, tıslayan gülüşü, zeka ve ince alay fışkıran şiş gözleriyle betimlenen Hayalet Oğuz’un portresini çizenler hep keskin hatlar kondurmuş. Fazla zayıf bedenini her zaman zevkli ve özenli giydirirmiş. Omuza asılan bir çantadan başka şey taşımazmış. Palto bile. Kışları bir atkı ve duruma göre yedi kat kazakla… Cebinde İngilizce kitaplar olurmuş hep. Kitapta Hayalet’i anlatanların çoğu, kolunun altındaki İngilizce-Türkçe sözlükten bahsediyor. Her yere onunla gider, gerektiğinde yastık olarak da kullanırmış.
Yaşamdan zevk alan, neşeli ve esprili birisi olduğu söylenen Hayalet, müthiş bir kara mizah anlayışına ve süper bir zekaya sahipmiş. Ayaklı kütüphane gibiymiş. Her şeyi belleğine kaydedermiş. Son derece bilgili ve kültürlü bu bohem kişilik, güncel yazın akımlarını ve dünyadaki gelişmeleri yakından takip eder, çevresinin kültür dünyasını da renklendirirmiş. Yazdığı tek kitap olan “Dünya Sarsılıyor” adlı eserinde, o yıllarda (1956) henüz Türkiye’de bilinmeyen rock’n roll akımını her yönüyle ele alıyor oluşu dikkat çekici. Dünyada olan biteni yakından takip ettiğini bu kitapla çok net görebildiğiniz Hayalet, çok okurmuş. Yeni çıkan kitapları ilk günden edinirmiş. Nasıl başardığını tam anlayamadığım bir şekilde, filmleri de ilk gören o olurmuş. İrlanda müziğini ve yazınını çok severmiş. İstanbul’un göbeğinde St Patrick gününü kutlarmış her sene. Değişik yemek zevkleri varmış. Öte yandan, cüssesine ve kültürel birikimine rağmen kavgacıymış. Ama bir o kadar da duyarlı ve onurluymuş.
Gizemli bir adammış. Her an her yerde karşınıza çıkabilirmiş. Renkli yaşarmış ama az konuşurmuş. Her ortamda olurmuş ama ne konuştuğu ertesi gün hatırlanmazmış. Kendini anlatır gibi yapar ama aslında anlatmazmış. İnsanlar, hakkında bir şey bilmezmiş pek. O kadar ki, annesinin adını bilen bir kişi bile olmadığını cenazesinde fark etmişler. Ama o herkesi tanır, ne yaptığını bilirmiş. Meraklıymış ve İstanbul’un her dedikodusunu bildiği için kadınlar yolunu gözlermiş. Bir de kadın ruhundan anladığı ve onlarla kolay arkadaş olduğu için tabii. Her şeyi bilirmiş ama gerektiğinde ser verir sır vermezmiş.
Her türlü toplumsal norma, sahiplenmeye ve hatta kendine bile karşı olan Hayalet Oğuz öldüğünde üzerinde bir kimlik bile bulamamışlar. Ömrü boyunca hiçbir şeye sahip olmak istememiş ve olmamış. Ne bir ev ne bir adres. Ahmet Oktay’a göre, üç farklı isim kullanması bile kimlik edinmeme çabasındandı (s.35). Tek bir sandalye sahibi olmadığını belirten can dostu Tezer Özlü ise kendine has üslubu ve duygusallığıyla çok güzel resmediyor Hayalet’in aidiyet karşıtlığını: “Ev almadı, ev kiralamadı, eşya almadı, eşya tamir ettirmedi, belki de bir tek mobilya mağazasına girmedi. Pasaport almadı, karı almadı, karı boşamadı, kimseyi gebe bırakmadı, resmi dairelere girip çıkmadı… Canlı ya da cansız hiçbir şeye malı gözüyle bakmadı” (s.38). Üzerindekilerden başka giysisi olmazmış. Eskiyince atıp yenilerini alırmış. Öldüğünde Özlü’nün bulduğu zarftan sadece fotoğraflar, hesaplar, otel faturaları, şiirler ve çizimler çıkmış. Bir de, ‘daktilo otelde, gömlek temizlikçide’ gibi notlar…
Kendisininkileri sahiplenmediği için olsa gerek, diğerlerinin eşyalarına da fazla özen göstermediği hissi uyandırırmış Hayalet Oğuz. Yeni çıkan kitapları okuyup başkasına verirmiş ya da geceyi geçirdiği evde bırakıp gidermiş. Ama başkasından aldığı kitaplar ve plaklar da sahiplerine geri dönmezmiş. Malını geri isteyeni tersleyebilirmiş. Bazen de parasız kalıp satarmış o kitapları. Duru çiftinin kitabı, Hayalet’in evinde kaldığı insanlara yaşattığı nahoş sürprizlerin örnekleriyle dolu. Bu yüzden olsa gerek, Hayalet’i evine almamak için dokuz takla atan tanıdıkları da olmuş.
Birlikte kaldığı kişiler onu hep övüyor oysa. Hem de yaşanan her şeye rağmen övüyorlar. Parasız kaldığı zaman, evinde yaşadığı kişilerin eşyalarını rehinciye bırakıp aldığı parayla sırra kadem basmasına rağmen sonra yine o insanların onu arayıp yanlarında kalmasını istedikleri örnekler var kitapta. Sebep olduğu ne olaylar anlatılıyor ama arkadaşları yine de toz kondurmuyor. Şeytan tüyü olanlardandı belki de. Birlikte çeviri yapacakları için davet eden bir arkadaşının evinde dokuz yıl kalmış örneğin. Konukluğunun süper olduğunu söylüyorlar. Misafiriniz olursa sohbetinden büyük keyif alırmışsınız. Hiç rahatsızlık vermezmiş üstelik. Zaten yorulma, acıkma, bunalma, sıkılma kavramları onda yokmuş. Bir şey istemezmiş ve kendini belli etmemeye çalışırmış. Yatma saati gelince bir yerde uyurmuş. Yerken ya da yıkanırken göremezmişsiniz. Evde olup olmadığını anlamazmışsınız bile. Giderken tertemiz bırakırmış yaşam alanını ve yokluğunu hissedermişsiniz. Aldığından fazlasını sunarmış. İnsanların evine pastayla, özel mezelerle, çiçekle gidermiş. Hem de siyah gül ya da mavi karanfil gibi çiçeklerle. Hem de son parasını vererek. Zaten parası olunca arkadaşlarıyla yermiş. Para alınca önce mekanlara borcunu öder, kıyafet alır, geri kalanı da arkadaşlarıyla birlikte bitirirmiş. Bazen parayı bir arkadaşına verir, ondan lazım oldukça istermiş.
Sevenleri, yaşarken olduğu gibi ölümünün ardından da korumaya devam ediyor. Ama tabii ki sevmeyenleri de olacaktır bu kadar uç bir karakterin. Zaten kendisi de sevmediklerine karşı çok acımasızmış. Hoşlanmadığı kişiyi esprileriyle paralarmış. Gayet hazırcevap bu marjinal adam, evinde kaldıklarını bile korumaz, acımasızca eleştirerek kusurlarını kusarmış. Ama zaten herkesin evinde değil, kafasına uyan kişilerin evinde kalırmış. Sevdikleriyleyken daha neşeli ve zarifmiş. Yapay inceliktense nefret edermiş. Ham insanı hemen anlarmış.
Hangisine inansak ki Söylenti çeşitli Beyimin ak dediği Aslında kirli. [Çamaşır şiiri s.99 – Taş, 4 Aralık 1958 ]
Bir dönemin gerçek bohemi olan gerçeküstücü Hayalet, herkesin olmayı isteyip olamadığı bir kimlikmiş. Duvarsız, bordrosuz, kontratsız yaşamıyla bir çoklarının gerçekleştiremeyeceği hayatların rol modeli olmuş. Sonra bir gün ölümünü hisseden kedi gibi uzaklaşmış. Traş olabilmek için para bulmuş, olmuş ve hastaneye gidip yatmış. Birkaç gün içinde de ölmüş hayatına bile sahip çıkmayan bu kimsesiz hasta. Cenazesi için para toplanmış ve kendisine ait olmayan bir parça toprağa yatırılmış bu göçebe yürek. Birlikte bir çok senaryo yazdıkları Bülent Oran’ın deyimiyle ‘sıcak’ bir cenaze olmuş. Cenazeden sonra tüm arkadaşları onun mekanlarında yiyip içmiş. Ve Hayalet Oğuz kara gözlüklü bir anı olmuş.
Değerli bir arkadaşımla Bohem İstanbul sokaklarında dolaşıp Pera gecelerine akıyormuş heyecanıyla okuduğum bu değerli kitap için Sezer Duru ve rahmetli eşi Orhan Duru’ya teşekkür ederim.
Duru, S. ve Duru, O. (2015). O Pera’daki Hayalet – Oğuz Haluk Alplaçin’in (Hayalet Oğuz) İnanılmaz Yaşamöyküsü ve Yapıtları. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları
Özlü, T. (2015). Çocukluğun Soğuk Geceleri. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları
Özlü, T. (2015). Eski Bahçe ~ Eski Sevgi. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları
Genç bir tanıdığın en sevdiğim kitabı sormasının üzerinden iki gün geçmeden bir wordpress dostumun okumakta olduğum kitabı önerip önermediğimi sorması üzerine ‘Okunması Gereken Kitaplar’ listesi yapmam gerektiği hissine kapıldım.
Üniversitede Edebiyat eğitimi almış bir kişi olarak okulda ‘okutulan’ bazı kitaplar hakkında şu an karar vermem çok zor. Yıllarca en sevdiğim yazar Shakespeare oldu. Woolf kankamdı. Brontë’nin ‘Uğultulu Tepeler’ine vurgundum. Bir ben vardım dünyada bir de ‘Mohikanların Sonuncusu’. ‘Godot’yu Beklerken’ ve ‘Döşeğimde Ölürken’ birden doğrulup ‘Silahlara Veda’ edip sevgili Ibsen’i de ardıma katıp ‘Equus’a atlar, ‘Gurur ve Önyargı’yla Ithaka’ya doğru yola koyulurdum.
Dolayısıyla listeme 20-25 yıl öncesinden kalan dostlarımdan çok mezuniyetimle başlayan süreçte kendi isteğimle seçtiğim kitapları almaya çalıştım. Zamanında çok severek okumuş olduğum bilgisinden başka pek bir şey hatırlayamadığım kitapları da tekrar okunacaklar listeme aldım. Listeyi kendi kitaplığıma bakarak oluşturduğum için satın alınmadan okunmuş kitapları ve arkadaşlarımca yürütülmüş kitapları yazamamam da normaldir sanırım. Elimde kalanları sıralamadan yazacak olursam:
George Orwell
1984
Sylvia Plath
Sırça Fanus
Patrick Süskind
Koku
Franz Kafka
Dönüşüm
Fyodor Dostoyevski
Suç ve Ceza
Fyodor Dostoyevski
Ecinniler
Jean-Paul Sartre
Sözcükler
Cengiz Aytmatov
Cemile
Miguel de Cervantes
Don Quijote
Dino Buzzati
Tatar Çölü
William Golding
Sineklerin Tanrısı
Bertrand Russell
Mutlu Olma Sanatı
Zülfü Livaneli
Son Ada
Zülfü Livaneli
Serenad
Cemil Kavukçu
Gamba
Yaşar Kemal
İnce Memed
Homeros
Odysseia
Richard Bach
Martı
Sadun Boro
Pupa Yelken
Wladimir Bartol
Alamut
Yılmaz Karakoyunlu
Salkım Hanım’ın Taneleri
Pascal Mercier
Lizbon’a Gece Treni
Ece Temelkuran
Düğümlere Üfleyen Kadınlar
Orhan Kemal ve Fakir Baykurt’un yazdığı her şeyi önerdiğim için listeye alamadım. Sabahattin Ali ve Cemil Kavukçu’nun da tüm öykülerini büyük bir beğeniyle okurum. Dostoyevski tarafından yazılmış her şeyi okuyun derim ama özellikle ‘Suç ve Ceza’ ile ‘Ecinniler’ini tek geçerim. Biyografi okumaya bayıldığımdan herkesin yaşam öyküsünü okuyabilirim: Müzeyyen Senar, Obama, Halide Edib, okyanuslara açılan denizciler, tanıdık-tanımadık herkesin hayatından öğrenilecekler var. Çocuk kitapları okurken bambaşka dünyalara dalarım. Exupéry’nin ‘Küçük Prens’i her yetişkinin favori çocuk kitabıdır. Can Dündar kitapları belgesel nitelik taşır. Cemal Süreya ve Nazım Hikmet şiirleri ile Hayyam’ın dörtlüklerinin okunması şarttır ama Türk edebiyatında daha nice değerli dizeler vardır. Birini okusak ötekinin hatırı kalır. Okuma zamanı gelen yazar listesini burada bırakır.
Doğadaki her hayvan gibi insanlar da oynayarak büyür, ama öte yandan büyümüş insanlar oyun oynamaya devam etmezse yaşlanır. Oyun tüm yaşamımızın özündedir, oyuncağın tarihi varoluşumuz kadar eskidir ve insanlık tarihini özetleyen oyuncak müzeleri ülkemizde geç kalınmış bir değerdir. Antalya Büyükşehir Belediyesi tarafından Değerli Sunay Akın danışmanlığında 2011 yılında, Yat Limanında açılan Oyuncak Müzesi ise birçok kıymetli mekanla aynı kaderi paylaşarak, varlığından muteber öğretmenlerimizin bile haberdar olmadığı, seçkinliğiyle orantısız sayıda ziyaretçi ağırlayan, iki salonlu ve avlulu bir güzel binadır.
Çok uzun zamandır gitmek isteyip de saatini tutturamadığımı için ziyaret etme şansı bulamadığım müze, günümün en önemli hedefiydi. Müzeler Haftası olması nedeniyle ücretsiz ziyarete açılan üç müzeden (Soba Müzesi, Oyuncak Müzesi, Deniz Biyolojisi Müzesi) birisi olduğu için ziyaretçi akınına uğrayacağını ve çocuk coşkularını da izleyebileceğimi düşündüğüm için yaşadığım heyecanı, girişte bekleyen palyaçonun yitik ifadesi anında silip götürdü. Nitekim benim bulunduğum saatte müzeyi benden başka iki genç, iki yetişkin ve iki çocuk gezdi.
Oysa 1860-1980 yılları arası gibi geniş bir zaman dilimine ait benzersiz oyuncak örneklerinin sergilendiği müze sadece keyifli hatıralar yaşatmakla kalmıyor, ciddi bir sosyolojik donanım da kazandırıyor. Konularına göre gruplanıp sergilenen oyuncakları inceleyerek, hangi toplumların, çocuklarını hangi değerlerle yetiştirdiğini gözlemleme fırsatı buluyorsunuz.
Japon oyuncakların ağırlıklı olarak uzay mekiği, denizaltı gibi parçalardan oluştuğunu, medyatik Amerika’nın popüler kültürü yansıtan modelleri ön planda tuttuğunu fark ederken Türk bebeklerin ezikliğine koca koca anlamlar yükleyip tatlı tatlı gülümsüyorsunuz.
Dünya Savaşı yıllarında oynanan maket askerlerle kurulmuş cephe setleri normal geliyor da Almanların neden Kovboy-Kızılderili setleri yaptığını düşünüyorsunuz.
Amerikan oyuncaklarında geçen bira ve içkili ortam temasının normal karşılanmasını normal karşılamaya çalışıyor, çocuklardan bazı şeyleri saklamanın mı saklamamanın mı daha doğru olduğunu sorguluyorsunuz.
Toplumsal değerlerdeki değişimin yanı sıra kullanılan malzemenin geçirdiği evrimi ve ‘oyuncak’ kavramının gelişimini izliyorsunuz.
Tabii ki en sevdiğim tür olan, tahtaları ya da parçaları birleştirerek binalar üretmeye dayalı oyuncakların yer aldığı vitrine yapışırken neden Lego sergilenmediğini merak ettim. Yine çocukluğumuza damgasını vurmuş olmasına rağmen müzede hiç örneği olmayan, Legonun atası saydığım ve adının Nopper olduğunu şimdi öğrendiğim oyuncakların plastik dişlerini elimde hissettim.
Avluya süzülen Antalya güneşinin altında gülümseyen Kül Kedisi, kaçmaya çalışan Daltonlar ve diğerleriyle selfie çekinen gençlerin çocukluk öykülerini dinleyerek gezdiğim müzeden üzgün bakışlı palyaçonun verdiği kalp şeklindeki balonu alıp ayrılırken arkamdan seslendiğini duydum: “Çocuklarımızı bekliyoruz Öğretmenim.”
Yat Limanının göbeğinde sizi karşılayan kocaman kağıttan kayık heykelinin arkasında yer alan Antalya Oyuncak Müzesi Pazartesi hariç her gün 09:30-18:30 arası açık bir şekilde çocuk hasretinden kurtulacağı günleri bekliyor.
Bu slayt gösterisi için JavaScript gerekir.
Yakın olduğu için ikinci mekanıma gitmek üzere yola çıktım. Kale içinin daracık ve sürprizlerle dolu, tarih ve yaşanmışlık kokulu sokaklarını artık çok iyi biliyor olmanın verdiği bir özgüvenle, süratle ama detayları atlamadan Hadrian’a vardım ve Üç Kapılardan gerçek dünyaya adım atarak Atatürk Caddesine geçtim. Her ne kadar faytonlar, tramvay ve tarihi binalar hala geçmişteymişim hissi verse de kornaya yapışmış sinirli eller gergin günümüze çağırıyor.
İstikamet bir kitabevi. Yani on aydır özlemini çektiğim doyumsuz duyguların izi üstündeyim. Büyük bir holdinge ait zincir –kitapçı– dışında, sadece aradığınız kitabı sorduğunuz sahafların varlığı beni o kadar üzüyor ki Antalya’ya taşındığımın üçüncü ayı gibi işi bırakıp kitabevi açmayı düşlemiştim. Aylar sonra tesadüfen okuduğum bir röportaj beni mutluluktan havalara uçurdu ve tek arzum, röportajında benimle aynı fikirleri dillendirmiş olan Kitabevi çalışanlarını bulabilmek, onlara teşekkürlerimi iletip sohbet edebilmekti. Mekanı bulma uğruna attığım ilk adımlar zorlukla ve olumsuz bir şekilde sonlanınca biraz kızıp buluşma sürecinin uzamasına içerlesem de hedefimden vazgeçmedim ve tarihi Karakaş Camiinin arkasına düşen sokaklarda dolanarak Sokak Kitap Kafe’nin mütevazi tabelasına ulaştım.
İlk işim içeri girip raflara gülümsemek olunca kitaplarla çalışmanın dinginliği yüzüne vurmuş delikanlı derdimi merak etti. Önceki başarısız deneyimim nedeniyle kaçınılmaz olarak gelen kısa çaplı bir serzenişten sonra kitaplara bakmak için izin istedim ve yüzlerce yaşamın oturduğu raflarda gezintime başladım.
Alt katla yetinemeyip rengarenk basamaklardan üst kata taşarak tavanından kitap sayfaları sarkan bu küçücük ama sıcacık katın sakinlerini de ihmal etmemiş oldum. Yabancı dilde roman ve benzeri kitaba ev sahipliği yapan üst katta ünlü Türk yazarlardan seçkin öykülerin yer aldığı bir kitap bulmayı başarıp masalardan birine yerleştim ve limonlu sodamın serinliği eşliğinde ilk öykümün tadına baktım: Sabahattin Ali’den Bir Orman Hikayesi dinledim.
Bu üst kat sadece kafe olarak değil sizin organize edeceğiniz etkinlikler için de kullanılabiliyormuş. Bunu duyunca ne fikirler geldi aklıma bilemezsiniz.
Tatlı bir Kazım Koyuncu mırıltısı eşliğinde dekorasyonu detaylı inceleyerek sarmal merdivenlerden aşağı süzüldüm.
İyi niyetli gözleriyle baktıkları dünyada kötülüğe bir sebep bulamayan tüm insanların yapacağı gibi beni içeride yalnız bırakıp dışarı çıkan gençler sayesinde bir süreliğine mekanın ruhuna sahip oldum.
Bir şeyler kaçırmış olmayayım diye onuncu kez turladığım raflardan yayılan şiirleri dinledim, fotoğraflar çektim, elledim, kokladım, her biri ayrı şaşırtıcılıkta yaşamöykülerinin bunca karmaşasını barındırmasına rağmen eşsiz bir harmoni sergileyen kitabevinin huzurlu şarkısına tanık oldum. Biri beş lira, diğeri yedi lira olan iki yeni kitabımın ve birbuçuk liralık sodamın parasını vermiş gidiyordum ki çay ikram etmek isteyen üç güzel insana hayır diyemeyerek -sokaktaki- masaya, yanlarına iliştim. Kendimden bahsettim, ağızlarından dökülen sözcükleri izledim, kitabevinin öyküsünü dinledim. Çok zor ama saygın bir mesleğe adım atmak üzere olan ve Internetteki problemimi çözmeye çalışan hanımlara saygı duydum. Sadece kapının önündeki mıknatıs (magnet) ve kartlara bakan genç grubu izleyerek daha aydın bir Türkiye ve kapanmak zorunda kalmayan kitabevleri için dilek tuttum.
Derin kokular ve ışıltılı gözlerle vedalaşarak balondan kalbimi kucakladım, deniz kenarından Falezlere yürüdüm, bakkal biram eşliğinde öykülerime devam ettim. Parasız bir şey yapılamaz diyenlere inat, bana en fazla yirmi liraya mal olan ama sonsuz bir doyum sunan olağanüstü bir gün yaşadım.
Bir Martı, bir Güvercin, iki Jonathan. Entelektüel gelişime damgasını vurmuş onlarca kurgudan ikisi.
Richard Bach’ın yarattığı özgür ruhlu Martı Jonathan Livingston ne kadar bağımsız bir bakış açısıyla tüm kurallara karşı gelen ve ‘sen olma’ özgürlüğünü, düşüncelere vurulan zincirleri koparmayı, sınırları kaldırmayı her şeyden önemli gören bir karakterse Patrick Süskind’in yarattığı Banka Bekçisi Jonathan Noel de o kadar kuralcı, düzenli ve sıradan bir karakterdir. “Yalnız ve yalnız kendisinin olan, onu hayatın hoş olmayan sürprizlerinden koruyan” bir mekan olduğu için içerisinde tuvalet bile olmayan küçücük bir çatı katı dairesinde otuz yıl sorgulamadan ve mutlulukla yaşamış ve bir sorunla karşılaşmak istemediği için bu dört duvarı satın almaya karar vermiştir. Bir bankanın önünde sabah 08:00’den akşam 17:30’a dikilerek geçirdiği hayatın olaysızlığına olduğu kadar, sokaklarda izlediği evsiz adam gibi herkesin gözü önünde hacetini gidermesi gerekmediğine de şükretmektedir. Ancak bir gün bu huzurlu yuvasının kapısını açtığında -kocaman- bir sorunla karşılaşır: Koridorda -özgürce- dolaşan bir güvercin muntazam hayatında birden bir kriz yaratır ve onlarca yıldır hiçbir olay yaşamasına izin vermeyecek şekilde tasarlanmış, kurulu düzende tıkır tıkır işleyen yaşamı altüst olur.
Usta kalemler tarafından yaratılan ve birisi 1970’de (Martı) diğeriyse 1988’de (Güvercin) okuyucuyla tanıştırılan bu iki karakterin taban tabana zıtlıklarına rağmen izleyicilerine aynı mesajı çağrıştırması şaşırtıcıdır. Süskind’in bizi çok bunaltan bir karakterin sadece bir gününü anlatarak kafamıza dolaylı yoldan çaktığı şimşekleri Bach doğrudan yollamayı tercih eder.
Yayınlandığı günden bu yana muhtemelen dünyanın en ünlü edebi kuşu olmuş olan Jonathan kurallar gereği sadece yemek bulmak için uçmakla yetinmeyip yeni şeyler öğrenmeye çalıştığı ve bu deneylerden ve deneyimlerden zevk aldığı için sürüsünden kovulan, ama yine de yaşama sevincine gözlerini kapayamayıp sürekli kanat çırpan, öğrenmenin keyfinden beslenen, daha aşağılarda kalabalık bir şekilde uçuşup bir lokmacık yemek için birbiriyle didişerek kuru gürültü yapan sürüden değil, sevdiği şeyler için çalışmaktan anlayan, en nihayetinde de ‘yer’ ve ‘zaman’ kavramlarını olduğu kadar ‘beden’ algısını da aşan filozof bir martıdır ve kırkbeş yıllık ömründe ben de dahil nice özgür ruhlu martılar yetiştirmiştir.
İlk kez onsekizimdeyken okuduğum bu kitabı yirmibeş sene sonra tekrar okuyunca gördüm ki altı çizilen birçok tümceyi hayatıma sindirmişim. Özümde olduğu için mi kitabı beğenmişim, kitabı beğendiğim için mi söylediklerini özümsemişim tam bilemiyorum ama Süskind’in öyküsünün bir başında bir de sonunda görünen ve nice yaşamları sorgulatan Güvercin’ini okumayı bitirdiğim bu duygu yoğunu sabahta Bach’ın Martı’sını bir kez daha okumadan edemedim. Hala okumayan var mıdır?
Bach, Richard (1989), (Çev. Nuran Akgören), Martı, SAY Yayınları, İstanbul
Süskind, Patrick (2014), (Çev. Tevfik Turan), Güvercin, CAN Yayınları, İstanbul
Kitap okumayı sevenler iyi bilirler; zordur kitabınla vedalaşmak. Benim gibi kitaplara tutkun insanların harcı değildir bir süre birlikte yaşadığın dostlarını, ayrılmaz bir parçası olduğun hayatı başkalarına bırakmak. Hepimiz aynı senaryoyu okusak da dimağımızda yarattığımız setler o denli özgündür ki bu çeşitliliği sağlayan tüm okuyucular o kitap için vazgeçilemez olur. Kitabımı bir başkasına teslim ettiğimde benim yarattığım dünyanın yerle bir edileceğini ve yerine bir başkasının kurulacağını baştan kabul ederek kendime ve kitabıma ihanet etmiş olurum.
Geçen hafta sahilde bir kafede oturan çiftin kalktıkları masada kitaplarını unuttuklarını fark edip onlar adına üzülmemle özellikle bıraktıklarını algılayıp kendi adıma sevinmem bir oldu. Uzun zamandır Avrupa’da, birkaç yıldır da Türkiye’de var olan ‘okuduğun kitabı bir yerlerde bırakarak başkasının da okumasını sağlama’ geleneğinin bir parçasıydı bu. Sizden beklenen tek şey -eğer yapabilirseniz- bitirince sizin de kitabı bir yerlerde bırakmanız. Yani “ben kimsenin malı değilim” diye bağırınan kitaplar bunlar. Her kitap özgürdür ama bu seyyar kitaplar daha özgür.
Durumu fark edince hoplaya zıplaya gençlerin kalktığı masaya seğirttim. Yüksek sesle adını okuyup kapağını okşadıktan sonra içinden ışıklar, periler, büyüler fırlayacakmış edasıyla heyecanlı bir süratsizlikle kapağı açtım. Hiçbir şey yok! ‘Belki diğer sayfadadır’ gizli yakarışıyla ikinci yaprağı çevirmem daha hızlı oldu. İşte orada! ‘Sahibi’ değil, ilk okuyanlarının yazısı. Eda ve Mahmut’un el yazısı:
Ekim 2014 Eda & Mahmut’tan Bizce sondan okumaya başlamayın!!
Daha derin bir paylaşım beklemiş olmalıydım ki mesajlarını baştan baştan okudum. Öyle ya, az sonra onların dünyasına sızacaktım. Kafeye ilk girdiğimizde gördüğüm öpüşgen kumrular görüntüsüyle içimi sıkan ve hemen kafamı çevirmeme neden olan bu çift şimdi birden dünyada en merak ettiğim insanlar arasına girmişti. Şimdi anlıyordum benim tepkimin aksine onların neden bize dikkatle bakakaldıklarını. Yavrusunu bir yalı kapısına bırakmış, uzaktan olanları izleyen gözü yaşlı bir Yeşilçam annesi gibi izliyorlardı kendi yarattıkları dünyanın olası paylaşımcılarını. Merak ediyorlardı, belki kitabın geleceğine dair yorumlar yapıyorlardı bizlere bakarak, yeni okuyucunun iç dünyasını görmek istiyorlardı; belki de bize emanet edip edemeyeceklerinden emin olmak istiyorlardı.
Keşke ben de onlara baksaydım. Hiç merak etmediğim şeyler kadar çok merak ediyorum dostlarım Mahmut ve Eda’yı. Belli ki bu kitabı birlikte okumuşlardı. Onları sahilde, kafelerde, odalarında bu kitabı okurlarken görmeye çalıştım. Neler yaşamışlardı okuma sürecinde? Neler hissetmişlerdi okurken? Neden hiç not tutmamışlardı? Okumaya sondan mı başlamışlardı? Bütün sayfalarını aradım kitabın, daha başka bir mesaj olabilir mi diye. En aralık kalmış sayfalarını açıp kum taneleri aradım. Sahilde değil yemekli bir ortamda okunmuştu belli ki. Seksenyedinci sayfadaki portakal lekesi olmalı. Mandalina mı yoksa? Seksendokuzdaki çikolata olabilir. Ya da elleri kirliyken bir şeylere dokundukları için sayfa da lekelendi. O sayfalarda heyecanlanmışlar demek ki kitabı kenara koyup yemelerine bakamamışlar. Dalgalanmış yaprakların öyküsünü yarattım kafamda.
Bir yandan da sevimsiz bir karın ağrısı başladı kitabı okumaya başlamamla birlikte. Ne de olsa gerici değil gezici bir kitaptı elimdeki ve bitirirsem vedalaşmam gerekiyordu. Oysa her kitap tutkununun bildiği gibi sayfalarına sızılan bir yaşam başkasına devredilemez. Kütüphaneden ya da dosttan ödünç alınarak başlanan okumalar bile kitap kurdunun o kitaptan mutlaka bir tane de kendine edinip yayvan bir ağızla raftaki yerine yerleştirmesiyle sonlanır. Her kitapseverin küçük yaşlarda bir arkadaşına ödünç verdiği ama geri dönmemiş ve asırlardır arkasından ağıt yakılan, ‘bir daha asla başkasına kitap vermeme’ ilkesinin sebebi travmatik bir öykünün baş rolünü kapmış bir kitabı olmuştur. Hepimiz kitap tutucusuyuzdur.
Öte yandan, yola çıkmış hiçbir varlık yolundan alıkoyulmaz. İlk sahiplerinin öyküsünü paylaşmamak için ant içmişçesine sessiz sedasız kucağıma düşen Belki Bir Gün Uçarız sadece kendi öyküsünü değil, Eda ve Mahmut’a dair yarattığım öyküleri de yok sayıp uçmak istiyor.
Nerelere bırakırım yavrumu, nasıl yaparım, titremez miyim, ağlamaz mıyım, karnım ağrımaz mı bilemem ama hiçbir izimi bırakmadan kitabı terk edersem sayfalara can vermiş o derin karaktere, Eda’ya, Mahmut’a ve kendi düşlerime çok büyük haksızlık etmiş; onu sadece yapraklar yığınına çevirmiş olurum. İçine bırakacağım iletişim yollarına çıkılmasını ümit ediyorum Eda ve Mahmut’u bir gün tanımayı dilediğim kadar. Tüm yol arkadaşlarımın birlikte gülümsediği bir fotoğraf karesi hayal ediyorum. Kim bilir? Belki bir gün uçarız…
26 Ekimde Twitterda “Antalya’dan Eda ve Mahmut’u tanıyan var mı?” mesajıyla paylaştığım yazımı kitabın yazarı Aylin Balboa da takipçileri ile paylaşınca bir hafta içinde Sevgili Eda’ya ulaşıldı.
Sorularımın bir kısmının yanıtını almış oldum böylece. Benim için inanılmaz bir sürpriz oldu. Mesajlarından gördüm ki kendisi de bir süre önce bu ‘kitap okuma-bırakma’ serüvenini Twitterdan paylaşmış zaten.
Ayrıca o da bir bloggermış! Hayat tatlı tesadüflerle dolu ve ben onu çok seviyorum! Öncelikle, annesinin rahatsızlığına doğal olarak çok canı sıkılmasına rağmen bana destek olan Aylin Balboa‘ya, sonra da enerjisiyle kitabı benim gibi çok sevebilecek birisine ulaştıran Eda’ya teşekkür ederim.
27 Temmuz 2015:
Kitabı ödünç vereceğim yeni şanslıyı ararken annem devreye girdi, “Ben okuduktan sonra bırakırım bir yere” diyerek sevdamızı Antalya’dan Datça’ya taşıdı ve maceramıza yeni bir boyut getirdi. Ancak yaşadıklarımızla kurduğu benzerliğin de etkisiyle olsa gerek, her cümlesine ayrı hayran kalıp Aylin Balboa’yı kızı sanmaya başladığı için kardeşimi birkaç ay alıkoymuş oldu. Bugün törenle vedalaştığımız kitabımızı Datça Sevgi Yolu’nda bir banka bırakarak yolu sevgiden geçecek birisine emanet etmiş oldu. Şimdi ikimiz de çok heyecanlıyız. Belki Bir Gün Uçarız annemle ilişkimize de renk katmış oldu.
Birbirlerini takip etmelerini yadırgamadığımız zıt akımlar misali, yıllardır ülkemizde her türlü insandan duymaya alıştığımız “eğitim şart” geyiğini, kimse okumasın diye uğraşılan bir kampanya izliyor sanki. Bunun beraberinde getirdiği felaketlerden gözle görüleni birlikte büyüdüğümüz kitap evlerinin kapanmasıyken gözle görünmeyeni ise üçer üçer çoğalmaya hazır kıllardan oluşan cahil bir millet olma yolunda hızla ilerleyişimizdir.
Üniversite yıllarımın en tatlı düşü bir kitabevinde çalışmaktı. Kitap okuyalım diye gösterdiği onca hoşgörüye bir de taksit imkanı sunmaya başlamasını eklemesine rağmen kolay kolay kitap alamasak da her fırsatta kendimizi attığımız Dost Kitabevinde çalışan abilerin bütün gün kitap okuması şüphesiz ki en paha biçilmez yaşam şekliydi. Bacaklarının arasında dolaşan kediyi okşarken bile gözlerini kitaptan ayırmasalar da müşterilerinin ne yaptığından haberdar olduklarını fark ettiğim için ben de bu rol modellere layık olmaya çalışır, kaliteli kitaplarla ilgilendiğimi gösterene kadar belli rafların önünde dikilmekten gururlanırdım.
Okuyan herkese açık olan kitap kulübümüzde yeni tanıştığım genç bir arkadaşın geçen yaz böyle bir fırsat yakaladığını duyduğumda çok heyecanlanarak bu ulaşılmaz sevdamdan bahsettiğimde “Kitap okumamız yasaktı” cevabını alınca, ne yalan söyleyeyim, uyduruyor sandım. Çünkü bu durum, öğretmen olmama rağmen benim öğrenmeme yasak koyulmasına benziyor. Ancak çalıştığı yerin son yıllarda piyasayı fazlasıyla tekeline almış büyük bir ‘kitapçı’ olduğunu anlayınca inandım. Hatta arkasından, sözkonusu kitapçıda çalışan gençlerden ne zaman yardım istesem “Yazarı kim?”, “Nasıl yazılıyor?”, “Türü ne?” gibi sorularla karşılaştığımı ve hiç yardımcı olamadıklarını, aksine, son derece tanınan yazarları bile onların bilgisayara yazabilmesi için garip garip söylemeye çalışırken duyduğum sesimden rahatsız olduğumu hatırladım. Bizi büyüten kitabevlerinin çalışanları bize örnek olmakla kalmaz bir nevi eğitim bile verirlerdi oysa.
Şu an okumakta olduğum Pascal Mercier’in “Lizbon’a Gece Treni” adlı yapıtı iç içe geçmiş kahve ve tuvalet kokularının değil sadece kitap kokusunun solunduğu, sohbet edilecek kafeler sunmak bir yana sessiz olmanız için uyarıldığınız eski kitap evlerini hatırlattı. Kitabın ana karakteri Gregorius’un birisi Bern’de diğeri Lizbon’da iki farklı kitabevi çalışanıyla yaptığı muhabbet öyle derin ve kaliteli ki kendi yaşantımda hissettiğim boşluk, özlemlerimi besledi. Sadece yazarları tanımakla kalmayıp sorduğun kitapları okumuş, fikir sahibi olabilmiş, dil bilip çeviri bile yapabilen, öneride bulunan, iki lafın belini kırabileceğin, gerçek kitap sevdalısı, adanmış, kitabevi vatandaşları.
Tabii bu elemanları barındırabilmesinin sebebi biraz da eski kitabevleri olmalarından kaynaklanıyor. Porto’daki Livraria Lello gibi yüz yıllık olmasa da alıştığımız kitap mekanlarının yerinde durmasını istiyor insan. Yüzlerce yıllık tarihimizle övünürüz de en eski kitabevimiz kaç yıllıktır acaba?
En azından hala Dost ve İmge kitabevlerine sahip olduğumuz için çok şanslı olduğumuzu hissediyorum. Hatta geçmişteki tek dostumuz olan Konur Dost’ta hala çalışmakta olan birkaç kişinin hala orada olması işlerin daha tam olarak berbat bir hal almadığının garantisi gibi. Onlar orada oldukları sürece kimse bize dokunamayacakmış kadar hayatın kendisiler.
Tunalı’da bir süreliğine yaşamını sürdürebilmiş, ayakta kalmak için her şeyi yapmış ancak sonunda bu yeni ‘kitapçı’ piyasasına daha fazla direnemeyerek yerini süpermarkete bırakmış kitabevi kapandığında çok üzülmüştüm. İstanbul’da yaşamadığım için hiç bilmesem de Robinson Crusoe Kitabevinin bugünlerde içinde bulunduğu duruma da çok üzülüyorum ve uzaktan ne yapılabilirse elimden geldiğince desteklemeye çalışıyorum. Tüm arıların öldüğü günün sonumuzu getireceğine inanıldığı kadar derinden inanıyorum kitabevlerinin kapanmasının sonun başlangıcı olduğuna.
Öte yandan, kitap okuma oranının bu kadar yerlerde olduğu ülkemizde devletin okumayı artırıcı tedbirler alıp yüreklendirici bir tavır sergilemesini ümit ederken, özellikle kız çocuklarının okumasının tehlikelerinin net bir şekilde açıklanması pek de iyiye gitmediğimizi gösteriyor aslında. Karşı yönde yapılan bu kampanya korsan kitaplardan da elektronik kitap okuyucularından da daha tehlikeli bir gelecek vaat ediyor nitekim.
Oysa “kadınlarını okutmayan uluslar yıkılmaya mahkumdur”. Kimsenin okumadığı bir toplum ise tam bir felaket habercisidir. Ovidius’un deyimiyle “Yetişen zekaları kitaplarla beslemeyen uluslar yıkılmaya mahkumdur”. “Kitapsız yaşamak, kör, sağır ve dilsiz yaşamaktır” der Seneca. Balzac ise “Kurnaz insanlar okumayı küçümserler, basit insanlar ona hayran olurlar, akıllı insanlarsa onu kullanırlar” sözleriyle durum değerlendirmesi yapar gibidir.
Net olarak görülebilen birşey varsa o da çocuklarını okuma bilinci içerisinde yetiştirmiş tüm toplumların okumanın önemini anlattığı sözlerinin olduğudur. “Kitap ruhun ilacıdır” der bir Japon atasözü. Çinliler ise kitapların insanların yolunu aydınlattığını söyler ve kitapsız büyüyen çocuğu susuz büyüyen ağaca benzetirler. Okumadan geçen üç günden sonra konuşmanın tadını kaybedeceğini iddia ederler. “Tanrım bana kitap dolu bir evle çiçek dolu bir bahçe ver” demiştir Konfüçyüs. Bir Latin atasözü ise “tek kitaplı insandan kork” der.
Yazarlar ve filozoflar kadar devlet başkanları da önemsemişlerdir okumayı. “Kitaplar uygarlığın önderliğini yapan ışıklardır” diyecek kadar iddialıdır Roosevelt. Churchill ise “Bir ulusun en değerli hazinesi onu yükselten yayınıdır” demiştir. Umarım bizim de okumanın yüreklendirilmesini devlet politikası yapacağımız günler yakındır. Çünkü Eğitim Şart!
* “Kitaplık kurmak tapınak yapmak kadar kutsaldır” Victor Hugo
* “Kitaplıklar aklın tedavi yerleridir” Scilus
* “İyi bir kitap insana can veren kandır” John Milton
* “Elimde olsaydı her karış toprağa buğday eker gibi kitap ekerdim” Horace
* “Okumadan geçen bir gün yitirilmiş bir gündür” J.Paul Sartre
* “Yabani uluslar dışında her ülke kitaplar tarafından yönetilir” Voltaire
* “Okuyanlar iki misli daha iyi görür” Maender
* “Bir damla mürekkep bir milyon kişiyi düşündürebilir” Lord Byron
* “Kitap aklın ilacıdır” Ovidius
* “Okumak bir toplumun günlük alışkanlıkları arasında olunca o toplum mutlu olur. Kitap okuyanlardan zarar gelmez” Socrates
* “Suçların anası yoksulluksa, babası da kafa yoksulluğudur” La Bruyere
* “Öğrencilerine okuma arzusunu aşılamayan bir öğretmen soğuk demiri döven demirci gibidir” Horace Mann
* “Dünyayı yöneten, kalem, mürekkep ve kağıttır” James Hawel
