Edebiyat Öldürür

Etiketler

Araştırma, Ölüm, Öldürülenler, Doctorow, Edebiyat, Hemingway, Kanser, Neden Öldüler, Sylvia Plath, Tezer Özlü, Verem, Virginia Woolf, Yazarlar, İntihar

Bir an önce içine dalmak istediği kitaplar olduğu için, okumayı ilkokula başlamadan önce öğrenen bir insan olarak ortaokulda yazılı üretime geçmem normaldir herhalde. Ancak çok okuyanın beyninin sulandığına inanılan bir ülkede büyümüştüm ve bir de üstüne yazarların yaşam öykülerini inceleyince korkup yazmayı bırakmıştım.

 

Yazın dünyasını eserleriyle süsleyen üreticilere bir bakalım: Virginia Woolf ceplerine taşlar doldurarak ırmağa girip ölümüne yürüdü. Hemingway av tüfeğini kafasına dayayarak yaşamına son verdi. Mayakovsky ise kafasını değil kalbini hedeflemişti. Kesin olmasa da, Jack London’ın da aşırı dozda morfin alarak intihar ettiğine inananlar var. Fakat Sylvia Plath’in 30 yaşındayken ocağı açıp gazla intihar ettiği kesin. Plath’i çok sevip derinlemesine incelemiş olan Nilgün Marmara ise evinin balkonundan kendini boşluğa bıraktığında 29 yaşındaydı. Bir başka şair, Can İren, ardında ‘ben bu dünyaya uyamıyorum’ notu bırakarak 26 yaşında siyanürle intihar etti. Metin Kaçan ise Boğaz Köprüsünden atladı.

Yaratıcılık ve ruhsal hastalıklar arasındaki bağlantıyı kanıtlamak üzere İsveç’te yapılan bir çalışmanın 2012’de the Journal of Psychiatric Research’de yayınlanan sonuçları oldukça dikkat çekici: Bir milyonun üzerinde şizofreni, anksiyete, depresyon, intihar, ADHD, alkolizm, otizm, anoreksia vakasından toplanan veri, yaratıcılık gerektiren meslek sahiplerinin (deney grubu) karşısına muhasebeciler (kontrol grubu) koyularak incelendi. Tüm sonuçları burada paylaşmayacağım tabii ki ama şu kısmı da söylemeden geçemeyeceğim: Şizofreni, depresyon, bipolar bozukluk, anksiyete sendromu ve madde bağımlılığı tanılanan grupta yazarların fazlaca bulunduğu tespit edilmiş. Ayrıca yazarların intihar eğilimi genele kıyasla iki kat fazla imiş. Amerikalı yazar E.L. Doctorow’un the Paris Review’e verdiği röportajda kullandığı şu ifade durumu özetler gibi: “Yazmak, şizofreninin sosyal yönden kabul görür bir biçimidir.”

 

Ancak tabii ki intihar tüm yazarların kaderi değil. Örneğin yukarıdaki sözün sahibi Doctorow, dört ay kadar önce akciğer kanserinden öldü. Tomris Uyar yemek borusu kanserinden, Özdemir Asaf karaciğer kanserinden, Can Yücel gırtlak, Reşat Nuri, Erdal Öz ve Hayalet Oğuz akciğer kanserinden, Neruda ise prostat kanserinden öldü. Tarık Buğra da kanser teşhislilerdendi. “Küçük dünyanız sizin olsun” haykırışıyla avuç avuç ilacı yutup üzerine reçelli ekmek yiyen ama intihar teşebbüsü başarısızlıkla sonuçlanan manik depresif tanılı Tezer Özlü meme kanserini deneyimleyerek vedalaşmak zorunda kaldı küçük dünyamızla. Sevgi Soysal da 40 yaşında meme kanserine yenik düştü.

Hastalığının nedenini yazdığı bir şiirle pek güzel açıklayan Nazım’da Angina Pektoris vardı ve kalp krizi geçirerek öldü. Doktoru “aşksız 10 yıl yaşarsın, aşık olursan 3 yıl” diye uyarmıştı onu oysa ama aşksız bir Nazım da düşünülemezdi. Nobelli yazar Willim Faulkner da, Muhteşem Gatsby ile Benjamin Button’ın yaratıcısı Scott Fitzgerald da kalp krizi geçirdi. A.H. Tanpınar, Yusuf Atılgan ve Ahmed Arif de kalbine yenik düşenlerden. Aziz Nesin’in de görünen ölüm nedeni kalp krizi ancak yaşadıklarını ve onu asıl öldürenin ne olduğunu hepimiz biliyoruz. Daha fazla ışık dileyerek ölüme giden Goethe’nin de kalp krizinden öldüğü düşünülüyor.

40 yaşında ölen E.A. Poe’nun ölüm nedeni bir muammadır ama günümüz doktorları beyin iltihabı olabileceğine inanıyor. 43 yıllık ömrü olan Oğuz Atay beyin tümöründen öldü. Datçalı Ece Ayhan da bu beladan muzdaripti. 41 yıl yaşayan Kafka’nın, 30 yaşında veda eden Emily Brontë’nin, 44’ünde ölen Çehov’un ve 46’sında ölen Orwell’in sorunu tüberküloz (verem) idi.

 

Ve tabii kendisini değil başkalarını hasta ederek yaşamlarından olanlar var: Kim vurduya giden Sabahattin Ali; 1993’te Sivas’ta ölen Metin Altıok, Uğur Kaynar ve diğerleri; Marmara Otelinde suikaste uğrayan Onat Kutlar; arabaya yerleştirilen bombayla yok edilen Mumcu ve Kışlalı gibi gazeteci yazarlar bunlardan sadece birkaçı. Araba kazasında yitirilen Camus’nün KGB tarafından öldürüldüğü ileri sürüldü. 36’sında göçen garip Orhan Veli ise 10 Kasımda gittiği Ankara’da belediyenin kazdığı bir çukura düşüp başını vurmasının ardından geçirdiği beyin kanaması sonucu pek garip bir şekilde öldü. Kanamayı fark etmeyip alkol zehirlenmesi teşhisiyle müdahalede bulunan doktorun da bunda etkisi olmuştur tabii.

Sözün özü: Yazmak, her şekilde zararlı. Bir an önce bırakıp keyfimize bakmalı!

 

Eylül

Etiketler

Ahmet Altan, Ataol Behramoğlu, Ölenler, Barış Günü, Doğanlar, Edebiyat, Eylül, Mehmed Rauf, Savaş, Şiir

“Eylül, esef ve özlem ayıdır. İçine birkaç günlük kış saldırısından acı düştüğü için, o güzel havaların, devamlı yazın, artık nasıl geçtiğini bir mazi olduğunu hissettiren bir ay………… Eylül… Henüz renk ve koku bitmemiş, fakat baharın renklerinin bolluğu hissiz bir şekilde çekilmiş, tekrar geri dönmemek üzere gitmiş. ………… İşte, artık ne bir çiçek, ne bir koku kalmış… Artık tahammül bile kalmamış, hepsi çürümüş, önceden yağmur yağsa kayıtsız kalırlardı. Belki daha bir canlılık, daha bir hayat gelirdi. Şimdi… Şimdi işte yağmur, işte kış hepsini çürütüyor, her şey, çürüyor, her şey… Evet, her şey çürüyor, her şey… İnsanlar da çürümeyecekler mi?”

 

Nice öyküye, şiire, romana konu olmuş eylül ayının adını armağan ettiği Mehmed Rauf romanı büyük bir hüzünle anar bu yazar dostu ayı. Kara günlerin habercisi olarak görür eylülü.

 

Bir çoklarına göre durup dururken ağlamak istetecek kadar hüzün veren kapkaranlık bir aydır eylül. Tarihe zift gibi bir leke olarak bulaşmış ne olaylar yaşatmıştır bu -son- bahar ayı. İkinci Dünya Savaşı eylülde çıkmıştır örneğin. Savaşın ardından, bu yarayı unutma ümidiyle eylülde kutlanmaya başlanan Dünya Barış Gününe inat nice karanlıklar çekmeye devam etmiştir eylül. Yıllarca süren İran-Irak savaşının patlak verdiği 1980 eylülünü, Turan Dursun’un öldürülmesini, 6-7 Eylül olaylarını, 12 Eylülü, 9/11’i ve nicelerini unutmamıştır insanlık. Ahmet Altan’ın şiirinde dediği gibi ‘değdiği yeri kanatır’ eylül:

 

Onun için yanık yanık tütsü kokar,
Onun için değdiği yeri kanatır.
Eylülde aşk, eylülde acı, eylülde yalnızlık zordur,
eylülde her şey zordur, ben eylülü onun için severim.
Eylül ışıklarında çırılçıplak ruhlar yıkanır
Herkes her şeye kapısını aralar ‘bir aşk oluverir aşinalık’.
Ölüm kıvırcık saçlarını hayatın göğsüne dokundurur.
Aşkı ve ölümü ben hep bu ayda beklerim.
Nasıl da mahzun ve nasıl da tehditkardır.
Ben eylülde bütün aşklardan ve kadınlardan korkarım…

 

Çok değerli yazın insanları eylülde yummuştur yaşama gözlerini. Bedri Rahmi Eyüboğlu, Ahmet Rasim, Azra Erhat, Samim Kocagöz, Celal Sılay, İbrahim Şinasi, Montaigne, Dante, Neruda, Sir Walter Scott, Vergilius, James Fenimore Cooper, Anne Bradstreet, E.E. Cummings eylülde göçerek Mehmed Rauf’un ‘çürüme’sini haklı çıkaranlardandır:

 

“Ne renk, ne koku… İşte yapraklar ölüyor… Rüzgar insafsız, yağmur inatçı, her şey çürüyor. Oh, her şey çürüyor!.. O zaman eylül kendine, doğada ilk korku ayı, faniliğin ilk hissedildiği ay, ilk faydasız ve yakıcı mücadele arzusu gibi, hayatın ne olduğunu anlayıp habersiz geçen güzel geçmişin özlemiyle ilk boyun bükülmüş bir ay gibi göründü. Ayaklarının altında çamurlanmış çürük yapraklara bakarak ‘Evet, her şey çürüyor. Demek, biz de çürüyeceğiz?’ diye düşündü.”

 

Ama bir o kadar da dünyamızı ışıldatmaya gelen vardır eylül ayında. En sevdiğim, Orhan Kemal doğmuş örneğin. Sonra değerli Sevgi Soysal… Mevlana’nın da bir eylül günü gözlerini açtığı söylenir. Cervantes, Tolstoy, F. Scott Fitzgerald, D.H. Lawrence, William Golding, T.S. Eliot, William Faulkner, O. Henry, Samuel Johnson, Kemalettin Kamu ve Türk Halk Edebiyatı araştırmacısı Pertev Naili Boratav’ın da eylülde dünyaya gelmiş olmaları dirilmenin, canlanmanın ve doğada uyanışın habercisi değil midir? Düşüp çürüyen yapraklar, yerine yenilerinin geleceğini muştulamaz mı? Her ölüm doğumu ve umudu getirmez mi beraberinde? Bir eylül ayında başlayan dünya savaşı yine eylülde bitmemiş midir? Dünyaya eylülde veda eden Hayalet Oğuz’un doğumu da güzel bir eylül gününe olmamış mıydı?

 

Barış içinde yaşamayı bilmeyen insanlara inat barış kutlanır eylülde. Sonra Dil Bayramını kutlar ülkem. Topraklarında yeşermiş değerli Yılmaz Güney eylülde ölmüştür ama daha nice yürekler yetiştirmiş Adanam Altın Kozayla şenlenir, üretkenliğini taçlandırır yine de.

 

Bütün kentler güzeldir eylülde. Gökyüzünden inen suyla yıkanan yeryüzü bir başka bakar. Yazın tüketen kavuruculuğunda nemini yitirmiş canlara ışık ışık hayat dolar. Tozundan kurtulan sevdalı kentler hazanla yeniden kavuştuğu kentli sevdalara başka renkte bakar.

 

 

Eylül sabahının serinliğini
Yaprakların serinliğini
Ciğerlerime dolduruyorum
Sessizlik ve serinlik
Birleşiyor
Yıkanmış güvercinler
Ve çok uzakta bir tren sesi
Her zaman yeniden başlamak duygusu
Doğuyor içimde
Her uyanışımda
Düşmanlarımı bağışlıyorum
Daha çok seviyorum dostlarımı
Her uyanışımda
Eylül sabahının serinliğini
Yaprakların serinliğini
Yüreğime dolduruyorum
(Ataol Behramoğlu)

 

 

 

 

 

 

 

———————————————————————————————————
Rauf, M. (2014). Eylül. İstanbul: Sis Yayıncılık

Adanmış Hayatlar

Etiketler

Aşk, Ülkü Tamer, Cemal Süreya, Dostluk, Edebiyat, Edip Cansever, Kıskançlık, Nazım Hikmet, Tomris Uyar, Turgut Uyar, Virginia Woolf, Şair, Şiir

İsmini edebiyat dünyasına silinmez bir şekilde kazımış nice şiirler, nice öyküler ve romanlar olduğu kadar, nice aşklar, aşıklar, sevenler, sevilenler, aldatanlar ve aldatılanlar da vardır. Ancak bu duyguları yaşayan kişi şair ya da yazar olduğunda ‘aldattı’ demeye kimsenin dili varmaz da mı sadece dillere destan aşklarından bahsedilir? Peki aldatılan aldatıldığını düşünmüş müdür, aldatılmayı sevdiği için mi terk etmemiştir, yoksa aldandığı değerin güzelliğine mi kapılıp kalmıştır? Bu sanatçılar birilerini aldatmışlar mıdır gerçekten, yoksa kocaman kalplerine büyük dünyalar mı sığdırmışlardır? Zaten o kendilerinden büyük yüreklerinin ağırlığı altında ezildikleri için mi kimse dokunmaz onlara? O koskoca kalp vücuttan taştığı için mi kızmaz sevdalarını tadanlar?

Yoksa sevdikleri insanı başkalarının da çok beğenmesinden duydukları gurur mudur onaylama sebepleri? Herkesin beğendiğine ben ‘sahibim’ deme bencilliği?

Yoksa bu kalplerin topluma malolmuşluklarını her yönüyle kabullenebilmiş asıl koca yürekli insanlar mıdır onlar? Asla ‘sahip’ olamayacağını bildiği bir kalbi rahat ettirme arzusunun yüceliği yorgun gülümseyişlerine vurmuş mağrur insanlar…

Dünya edebiyatına çok değerli eserler kazandırmış, romanın gelişimine önemli katkıda bulunmuş yazar Virginia Woolf evliyken yıllarca Vita adlı bir kadınla aşk yaşamış ve en güzel mektuplarını ona yazmıştır. O kadar ki, muhteşem eseri “Orlando” için Vita’nın oğlu ‘dünyanın en uzun ve büyüleyici aşk mektubu’ tanımlamasını yapmış. Bu ilişkinin Virginia için önemini görebilen kocası Leonard ise her şeye göz yummuş, her anlamda eşini desteklemeye devam etmiş. Böyle davranmakla kaybının büyük olduğunu düşünseydi kalır mıydı dünyanın en derin insanlarından biri olan Virginia’nın yamacında?

 

Bursa’da hapis yatarken deli divane olduğu Piraye’sine her gün bir şiir yazan Nazım Hikmet’imizin gönlü bir süre sonra evli ve çocuklu olan dayı kızı Münevver’e kayınca kadınına yazdığı son mektubunda bu durumu dile getirip ayrılmayı talep eder. Fakat Münevver Hanımın eşi kendisinden ayrılmayınca durum iyiden iyiye karışır ve Nazım, yazdığı yeni bir mektupla Piraye Hanım’a dönmek ister: “Yeryüzünde hiçbir insan, hiçbir insana benim sana yaptığım kötülüğü yapmamıştır. Bütün bunlara rağmen gel. Sana gel diyecek kadar yüzsüz ve alçaksam ne halt edeyim, öyleyim işte. Fakat gel. Ve benden nefret ederek, beni hor, hakir görerek de olsa beni bir daha yalnız bırakma” Ancak Piraye kendisine geri döndüğü vakit Nazım da yeniden Münevver ile görüşmeye başlamıştır. Hapiste rahatsızlanan Nazım Hikmet’i ziyaret etmek üzere gittikleri hastane odasında karşılaşan iki kadının içine düştükleri sevimsiz durumdan sonra Piraye bir daha şaire görünmez. Hapisten çıkınca Münevver Hanım’la evlenip çocuk sahibi olan Nazım ise bir süre sonra ülkesinden ayrılmak zorunda kalır ve başka diyarlarda geçen on yılda gönlü Münevver’in yerine evli ve çocuklu Vera’yı koyar. Nazım’ın peşinden oğlunu da alıp Türkiye’den kaçarak Varşova’ya giden Münevver Hanım şairin hayatından çekilerek Fransa’ya yerleşir. Nazım da delicesine kıskandığı gencecik Vera’yla evlenir.

Sadece Türkiye’nin değil ince bir edebi zevke sahip birçok dünya vatandaşının hayran olduğu Nazım Hikmet şiirlerinin doğması için Piraye’nin de, Münevver’in de, Vera’nın da olması gerekiyor idiyse, ‘şair, kendi yaşamı için bu kadınları öldürmüştür’ mü demeliyiz, yoksa ‘bu kadınlar zaten şairin aşkı ve şiirleriyle var olmuşlardır’ mı? Tüm dünyanın tanıdığı Piraye örneğin, yirmi yıllık aşkları boyunca sabırla eşini bekleyen, boşanmalarından ölümüne kadar olan süreçte de Nazım hakkında hiç kimseye tek kelime etmeyen ve bir daha hiç evlenmeyen Piraye, dışarıda sürdürdüğü hapis hayatında yirmi yıl boyunca ne yapmıştır henüz gidilmemiş olan denizi, büyümemiş çocuğu, yaşamadıkları günleri ve Nazım’ın henüz söylememiş olduğu sözü beklemekten başka? Ne yapmıştır Piraye ‘Piraye’ olmaktan başka?

 

Tomris Uyar örneğin, küçük yaşta evlendiği Ülkü Tamer’le yürümeyen birlikteliklerini ayıptır-günahtır ve benzeri düşüncelerle sonlandırmasaydı, Cemal Süreya gibi bir şairin şiiri olabilir miydi? Peki ya yaptığı beş evliliğe ve satır aralarına sıkıştırılmış aşklara tutkun bir Cemal Süreya yüreği ve kalemi olmasaydı? Delice bir tutkuyla akan üç yılda yaşananları özetlediği “Daha nen olayım isterdin, onursuzunum senin” dizesi bile şiirsevmese bile insansever bireylerin yüreğini burkmuştur. Peki yasal olarak ‘sahiplendiği’ kadınları kızmamış mıdır yaşananlara?

İki kez evlenip boşandığı eşi Zuhal Tekkanat ‘yer yer kelebekleşmeler oldu’ diye anlattığı Süreya’sına hiç toz kondurmuyor. Kendisi başka çiçekler koklamaktan geri kalmamış olan Süreya’nın aşırı kıskançlıktan kendini kaybettiği zamanlar hakkında sorulan soruları bile onu savunarak geçiştiriyor. Hatta, inanarak mı söylemiştir bilinmez, “Cemal Süreya kimsenin değildir, herkesindir” diyerek konuya dair merakımı bir nebze gideriyor. Kadınları Süreya’ya öyle değer veriyor ki, şairin sarhoş olarak kendinden geçtiği bir gecede Zuhal Hanım ve o sırada eşi olan Birsen Hanım birlikte hareket edecek kadar özel bir olgunluğa erebiliyorlar.

Peki davranışları konusunda hoş görülen sadece Süreya mı? Tomris Uyar da Cemal Süreya ile yolları ayrılınca kendisine soyadını armağan eden Sevgili Turgut Uyar’la evleniyor ve Turgut Uyar da herkeslerin hayran olduğu bu derin kadını taşımanın güzelliği ile içiçe geçmiş gerginliğini üstleniyor. Aşkını “Bir bozuk saattir yüreğim, hep sende durur” şeklinde özetliyor.

 

Ara sıra düşmüyor değil aklıma
Yabancı kadınların sıcaklığı
Ama Allah bilir ya, ne saklıyayım
Yanında ihtiyarlamak istiyorum.       (Senfoni)

 

Her kadında annesini arayan, sevdiğinin ‘erkeği’ olarak görülme isteğinde olan ve kendi deyimiyle ‘şefkat’ peşindeki Cemal Süreya nasıl bir sahiplenme derdine kapılıp Tomris Hanım’la ilişkisini sonlandırdıysa, aynı ‘sahip olamama’, elinden uçup gidiverecekmiş korkusu Turgut Uyar’da da baş gösteriyor ve bu durum bir dönem o kadar ileri gidiyor ki Tomris Uyar kendini kocasının bir parçası gibi hissetmekten sıkılıyor.

Kıskançlık dolu aşkıyla Tomris’e yazdığı onlarca şiirde hep kelimeler kifayetsiz kalıyor ama o, sözcüklerin yetersizliğini uzaktan hayal kurmaya tercih ettiği için mutlu oluyor. Bu sözlerle belki de yıllardır Tomris’e hayran olduğu bilinen dostları Edip Cansever’e gönderme yapıyor.

Çocuğunu kucağına aldığında yirmibirindeymiş Edip Cansever. O kadar küçük yaşta evlenmişler ki karakterleri birlikte oluşmuş. Eşi, edebiyat çevrelerine yeni yeni giren Edip Bey’e sonuna kadar destek vermiş, kurduğu sofralarla dillere destan olmuş. “Annem babama çok aşıktı. Hala aşık” diyor Edip Cansever’in kızı ve ardından bu aşkın karşılıklı olduğunu ekliyor, ısrarla bastırarak. Mümkün olamaz mı bu durum? Tomris Hanım’a aşıkken karısını çok sevemez mi Edip Bey? Bu mümkün olmasaydı şayet ve Cansever yine Tomris Hanımla içtikleri bir gecede bir peçeteye “Tomris rakıyı sevdi, bense onu…” yazmasaydı, yıllar boyu hangi dizeden bahsedebilecekti şairseverler? Dostu Tomris Uyar’a “Ben seni uzun bir yolda yürürken görmedim ki hiç” sözleriyle rahatsız etmeden sarsan bir serzenişte bulunmasaydı?

 

Ben bu kış öyle üşüdüm ki sorma
Oysa güneş pek batmadı senin evinde          
(Yaş Değiştirme Törenine Yetişen Öyle Bir Şiir)

 

“Yerçekimli Karanfil” şiirinde şairin kendisi yaşanan bu durumları çok güzel özetliyor aslında:
 

Sen o karanfile eğilimlisin, alıp sana veriyorum işte 
Sen de bir başkasına veriyorsun daha güzel 
O başkası yok mu bir yanındakine veriyor 
Derken karanfil elden ele. 
Görüyorsun ya bir sevdayı büyütüyoruz seninle 

 

Dostluklarını yıpratmadan birbirlerine karşı yaşadıkları hislerle sevdalar büyütüyor Edip Cansever, Tomris Uyar, Cemal Süreya, Turgut Uyar ve hatta Cemal Süreya’nın Zuhal Hanım’la evlenmesi arefesinde kamyonlarını tutacak kadar destek ve “Tanrı, Bin birinci gece şairi yarattı, Bin ikinci gece Cemal’i” dizelerini yazacak kadar hayran olan Ülkü Tamer… Tomris Uyar’ın sözleriyle; “O kadar ki, aradaki aşk bitse bile o aynayla yaşanmış duygudaşlık anları, kıyasıya yapılmış edebiyat tartışmaları, ortak bir geçmiş kalır geriye… Yaratıcılığı körükleyen ilişkilerdi bunlar. Tiryakilik gibi bir şeydi. İki taraf da karşısındaki için esin perisiydi.”
 

Belki de bunların sıradan insanların kaldıramayacağı türden ‘dostluklar’ olduğunu anladığı için gitmedi sessiz sevdalılar. Huzursuz ruhların barınağı olmayı seçmiş gönüller… Tüm benlikleriyle şiirde, romanda yaşayan ömürleri kollamaya gönüllü, en az kağıtlara dökeni kadar şiire ve edebiyata adanmış ama asla aldanmamış hayatlar.