Yılbaşı geldi, listeler yapılmaya başladı. Yeni yıldan neler bekliyorum, neler diliyorum, yaşantıma neler ekliyor, kendimden neler çıkartıyorum. Bugünlerde yine ünlüsü-ünsüzü herkesin listesini okuyoruz. Benim neyim eksik edasıyla heyecanımı, kımıl kımıl yüreğimi, kağıdımı, kalemimi ve kahvemi masaya yerleştirdim. Bakışmaktan yorgun düşen kağıdın üzerinde ikinci kahvemden damlalar dışında bir karaltı belirmedi henüz.
Listem oluşmuyor. Oluşamıyor, çünkü sanırım bu türden düşlerim yok. Yani tabii on kitap, iki kilo soğan yazacak değilim, ama mobilyamı yenileyeyim gibi bir arzum da yok. Beklentilerim hiçbir zaman çok yüksek olmadı ki yeni yıla girerken olsun. Hiç “çok yakışıklı bir sevgilim olsun, girdiğimiz ortamlarda milletin dibi düşsün” demedim örneğin. Bir sevgilim olmasını bile düşlemedim. Sevdiğim adamın peşinden gittim sadece. Ev, eşya, araba hayalleri kurmadım hiç. Sahip olduğum her bir mal, fazladan bir sorumluluk daha almışım hissi uyandırır bende. Örneğin, altın takı armağan etseniz, büyük olasılıkla endişeyle yüzünüze bakar kalırım. Hediyemi kaybetme ihtimalim nedeniyle kaygılanırım. “Sana ev kalmış” deseniz gerilirim. Hafta sonu mesaisine çok yüksek ücret vereceklerini duyursalar dahi asla gönüllü olmayacak çalışanlardanım. Birçoklarının düşüneceği gibi ‘tuzum kuru’ olduğundan değil bu tavır. Fazla mal ile mutluluk arasında bir doğru orantı kuramadığımdan. Her türlü fazlalığın beraberinde umulmadık sıkıntılar getirdiğini çok gözlemlediğimden. Fakirliğimden gelir mutluluğum.
Bir-iki ay önce güzel Datça’nın Kargı Koyu’nda güzel insan Celal Bey’in işlettiği mekanda oturuyoruz. Yan masamıza kent soylu bir bayan yerleşti, balığını, salatasını söyledi, keyfe kuruldu. Fakat ne hikmetse, ablamın yemeğe başlamasıyla feryadı basması bir oldu. “Salatada acı biber var” diye başladı önce. Celal Bey hepsinin tadına baktığını ve hiç acı olmadığını söylemesine, bundan da emin olmasına rağmen çok üzüldü. Ancak hanımefendi bu kez “Ay! Dilimi arı soktu!” diye bağırıp ağlamaya başladı. Kalkıp aynaya baktı, dönüp dilini Celal Bey’e gösterdi, yoğurt getirtti. Hem çakma çocuk ağlayışını sürdürdü, hem söylendi “balığımdan hiçbir şey anlamadım” diye, hem de masada ne varsa sonuna kadar tüketmeyi ihmal etmedi. Kalkmak isteyince hesabı getiren Celal Bey’e aşırı sinirlendi, her türlü çirkinliği sergileyip hesabın altında bir meblağ bırakarak söylene söylene gitti. Ama tabii en başta benden güzel bir küfür yedi büyük kentlerin insanlarına kızıp geldikleri bu doğal yerlerin koca yürekli halkını neden kendi pisliklerine bularlar diye. Bir tane balık için dokuz takla atmaya değer mi? O kadar entrikayla uğraşarak yenen yemek mutluluk getirmiş midir? Bu teyze 2017 için yaptığı listeye de bedava balık-salata yazmış mıdır?
Küçük yaştan itibaren her şeyi kendi gücüyle yapmaya alışık olan ve kimseden bir şey istemeyen insanlara, başkalarını kullanmaya çalışma fikri son derece kabul edilemez geliyor. Küçük dokunuşlarla, şehla bakışlarla ve bol boyalı yayvan sırıtışlarla esnafı etkileyerek işini yaptırmaya çalışan hanımlardan olmadık hiç. Kadınlığın cazibesini erkekliğin dürtülerine dayayarak sırtımızı sağlama almadık. Bir işimizi de bedavaya getirebilme ümidiyle davetkar dekoltelerle salınmadık. Bir içecek ısmarlatabilmek için kimseye kırıtmadık. Param varsa balığımı yedim, yoksa yemedim, çoksa dostlarıma da ikram ettim. Kimsenin balığına göz dikmedim. Balık yemedim diye ölmedim.
Cüretkâr kostümleriyle büyük marketlerin kasiyerlerinin yanına yerleşerek piyango bileti satmaya çalışan genç kızlarımız ekmek almaya gelmiş yaşlı amcaların aklını başından, üç kuruş parasını da cebinden alırken toplumca hangi tür bir namus arayışına girmişiz ben kestiremiyorum.
Çok aş, az iş ve üç eşte gözüm olmadığına göre listeme başka dilekler koymalı. Ama ne? Dünya barışını dileyecek kadar -güzel- bir kadın değilim. Onu güzellik yarışması adaylarına bırakayım. Ülkemde ve dünyada yaşanan olumsuzluklara dair evrene mesaj yollamaya kalksam ömrümün kontörü yetmez. Yakın çevremi güzelleştirmek, yaşamı keyiflendirmek, ışığı paylaşmak ve elimin erdiği yere dokunup fark yaratabilmek için sürekli çabaladığıma göre bu konuları da sıralamaya gerek yok sanırım. Yaşamımızın her anının bir mucize olduğunu hatırlayıp ona uygun davranmak için listelere gereksinim duymamalıyız.
O zaman, üçüncü kahveyi kaldıramayacağını düşündüğüm yorgun kağıdıma sadece şunları not ederek bu dilek faslını noktalamak istiyorum: Yeni yıl hepimize sağlık, mutluluk, huzur getirsin. Sevdiklerimizle çevrili dünyalarımızda önemsediğimiz ne varsa yaşama geçirebilme gücü, sabrı ve şansı versin. Kendimize olan inancımızı daim kılsın. Mutlu yıllar!
Değeri bilinmeyen her varlığa armağan edilmiş bir gün vardır ve yılda bir kutlanarak o varlığın kıymetinin anımsanması ümit edilir. Bu bağlamda düşününce Kütüphane Haftasının yedi gün boyunca kutlanması çok ironik gelse de mutlu ediyor. Büyük kentlerde üniversite öğrencilerinin çalışmak için kullanması dışında yıl boyu doğru düzgün ziyaretçi görmeyen kütüphaneler bir haftacık olsun bayram ediyor.
Dışarıdan bakıldığında genellikle kütüphanelerimizin o kadar soğuk bir görüntüsü vardır ki sadece görevlilerin girip çıkabileceği resmi kurumlarla karıştırılır. Hep önünden geçilen ama ne olduğu bilinmeyen bir devlet binası. İçeri girmeye kalkarsanız tozlanmış bir görevli heyula gibi karşınıza dikilip “nereyeee?” diye tersleyecekmiş gibi gelir. O yüzden genelde ilk ziyaretler ‘bir bilen’in elinizden tutup sizi götürmesiyle gerçekleşir.
Davetkar bir görüntüleri olsa daha iyi olurdu tabii ama en azından Kütüphaneler Haftası boyunca etkinlikler düzenleyerek okuyucu çekmeye çalışmaları da yeterince sevindirici bir çaba. Çünkü okumanın yadsınamaz değerini kavrayan yetersiz sayıdaki birey o kadar sıkılmış durumda ki sürekli ne yapılabileceğini düşünmekten bireysel kampanyalar düzenlemeye başladılar. İstanbul’da bir bey arabasına şu yazıyı yapıştırarak telefon numarasını vermiş: “Mutlu yarınlar için herkes kitap okusun. Kitap okumak isteyen herkese ödünç kitap verebilirim.” Yakın zamanda bakkalını kütüphaneye dönüştüren Hataylı Abdülkadir Amcanın haberini okuduk. Tanıdığım bir öğretmen dostum da binlerce kitaptan oluşan kendi kitaplığını mahalledeki gençlerin kullanımına sunuyor. Sadece ülkemizde değil yurt dışında da okuyanlar okumayanlara bu değerli alışkanlığı kazandırabilmek için çırpınıyor. Amerika’da bir berber saçı kesilirken kendisine sesli bir şekilde kitap okuyan çocuklardan traş parası almıyor. Belediyeler de işe dahil olunca daha güzel oluyor tabii. Romanya’nın bir şehrinde otobüste kitap okuyan vatandaşlar ulaşımdan ücretsiz yararlanıyor. Sao Paulo (Brezilya) metro istasyonlarında geçiş kartları kitaplara yerleştirilmiş ve yolculara bilet değil bu kitaplar dağıtılıyor.
Datça’da Şehit Ersoy Yorulmaz Lisesi Kütüphanecilik Kulübü öğrencileri ve öğretmeni de geçen yıl bir proje geliştirerek Datça duraklarına kitaplık koyulmasını sağlamışlardı. Kulübün önerisiyle ve Belediyenin desteğiyle yürütülen Duraklarda Kütüphane Projesi kapsamında ana caddedeki karşılıklı iki otobüs durağına kitap getirmeleri için halka da çağrı yapıldı. Çoğu ansiklopediden oluşuyor olsa da duraklarda kitap görmek sevindiriciydi ancak bir süre sonra gittiğimde hiç kitap kalmadığını görmek de bir o kadar üzücüydü. Son gidişimde yine kitap koyulduğunu görüp tekrar sevindim. Şu an durum nedir bilemiyorum ancak kamuya armağan edilmiş eşyaya nasıl el uzatılabildiğini de anlamıyorum. Böyle güzel bir girişime imza atmış gençlerin hevesinin kırılması olasılığını ise düşünmek bile istemiyorum.
Sadece bu lisemizde değil başka okullarda da yapılıyor bu tür etkinlikler. Örneğin özel bir okul her yıl Kütüphaneler Haftasında geleneksel ‘Kütüphanede Bir Gece’ etkinliğini gerçekleştirerek öğrencilere geceyi okul kütüphanesinde geçirme olanağı sunuyor. Konuk yazarlarla vakit geçirmek ve uyku tulumunda yatıp kitap okumak gibi etkinliklerin yanı sıra oyun oynama ve film izleme gibi aktivitelere de yer veriyorlar.
Hafta boyunca bolca panel ve söyleşi dışında ‘Okumaya Pedallıyoruz’ gibi renkli etkinlikler de yapılarak farkındalık oluşturmaya çalışılıyor. Efes Spor Kulübü bu hafta bilet satmadı ama basketbol maçına kitapla gelenleri salona aldı. Topladığı kitapları da tabii ki gereksinim duyan okullara iletiyor. Bu yıl beşinci kez düzenlenen ‘Kitap Okuyoruz’ etkinliğiyle 30 Martta öğlen yarım saat 81 ilde aynı anda kitap okundu. Bazı kütüphaneler bu hafta boyunca gece saat ona kadar açık kalıyor. Günde ortalama sekiz saat okuyan simitçi bayan gibi sıra dışı halk kütüphanesi kullanıcıları belirlenerek ödül veriliyor ve yurttaşımız kütüphane kullanımı konusunda yüreklendiriliyor.
Peki siz bu hafta 52. kez kutlanan yani birçoğunuzun ömrü boyunca var olmuş olan Kütüphane Haftasının varlığını hiç fark ettiniz mi? Yaşadığınız yerde kullanabileceğiniz bir kütüphane olup olmadığının farkında mısınız? Hiç kapısından içeri girdiniz mi? Yalnız bırakılmış kitaplarına dokundunuz mu?
Minik yüreklerin yürüttüğü projelerle ihtiyaç sahibi okullara kurulan mütevazı kütüphanelerin yanı sıra parasını çarçur etmek istemeyen özel okul sahiplerinin kütüphanesiz okullarının çelişkili dünyasından sizlere sesleniyorum: İşsiz kütüphanecilerle dolu ülkemizin kütüphaneci çalıştırmayan kütüphaneleri sizleri bekliyor.
Dörtte üçü sularla kaplı bir dünyada yaşayan, vücudunun yüzde altmış-yetmişi su olan ve hatta en önemli organı yani beyni suyla hayat bulan canlılar olarak bu paha biçilmez sıvının ne denli değerli olduğunu hepimiz biliriz de bu pek kıymetli varlığımızı korumak için yeterince düşünceli davranır mıyız?
Yolda kimi çevirip sorsanız, en basit ihtimalle ‘kapı önüne bir kap su koymalıyız’ cümlesinden, gelecekte yaşanacak su savaşları üzerine oturtulmuş derin düşüncelere kadar suyun önemi üzerine birkaç satır fikir duyabilirsiniz.
İzmir’in üç köyünde ve nicesinde bu günlerde yaşanan su kesintisi problemleri nedeniyle ‘eskiden’ demeye pek dilim varmıyor ama geçmiş zamanlarda deneyimlenmiş acı verici susuzluk halleri bir çok değerli sanat eserini doğurmuştur. Fakir Baykurt’un “Kaplumbağalar” adlı baş yapıtında, su darlığı içindeki Tozak halkıyla birlikte yanıp kavrulursunuz: “Kovayı zincirinden tutup salladı. Yarı yerine kadar doldurup çekti yukarı. Kovanın içinde bir büyük canlının gözü gibi parlayan suya saygıyla, sevgiyle baktı. Eğildi öptü.” Sabahattin Ali’nin “Kanal” adlı öyküsü tarlalarına su yetmeyen kapı komşu iki Mehmet’ten birinin diğerini vurup yeterli suya kavuştuktan sonra hapse girmesini anlatır. Gérard Depardieu’nun oynadığı, köyün sulak arazisini ele geçirmenin savaşını anlatan “Jean de Florette” filmi de unutulmamalıdır.
Datça’da mesken ve iş yerlerinin bir kısmı kartlı bir sistemle su tüketiyor. Ödenmeyen yüksek meblağda su borcu nedeniyle bir süre önce kartlı su alımını zorunlu tutmuş olan belediye şu an biraz daha serbest bırakmış ancak bir çok Datçalı halen kartla su kullanıyor. Kartta bedelini önceden ödediğiniz su miktarı kayıtlı oluyor, bitene kadar kullanıyorsunuz, bitince yenisini alıyorsunuz. Kaynağın -sınırlı- olduğunu bu kadar net gösteren bu sistemle her an susuz kalabilecekmişsiniz kaygısı yaşamaktan kendinizi alamıyorsunuz. Gerçi kartta bir miktar ekstra olduğu için öyle banyoda sabunlu kalmanız filan söz konusu değil ancak yine de eliniz suya her gittiğinde ‘ne kadar suyum kaldı acaba’ diye düşünüp neredeyse damla damla su kullanıyorsunuz (Tabii siz bu kadar özen gösterirken köşe başındaki ‘hayratın’ musluğu bozuk olduğu için sürekli su gidiyor, o ayrı).
Üstüne bir de yıllardır süren içme suyu sıkıntısını -ki bu sıkıntı boru hattındaki patlaklar sebebiyle %50 su kaybı oluşuyor olmasıymış- çözme amacıyla sular kesilince dünyanın en değerli kaynağının ne olduğunu tam gördük. Evlere damacanayla su getiren delikanlı Temmuz sıcağında gidip gelip durmaktan buharlaştı. Her balkondan birileri sarkıyor ve beşer beşer su istiyordu. Demek ki aslında hepimiz suyun önemini bu kadar iyi biliyorduk da herhalde o damacana suların doldurulduğu kaynakların da bir gün kuruma tehdidi altında olduğunu algılayamıyorduk. Dünyanın dörtte üçü suyla kaplı derken bunun sadece yüzde bir-ikisinin içilebilir olduğunu unutuyorduk.
Sanırım 2007 yılıydı. Yıllardır birlikte çalıştığım iş arkadaşım ve sırdaşım, Kanadalı can dostum, bir içki soframızda, biz Türkleri bencillikle suçlayınca çok sinirlenmiştim: “Dünyanın su kaynaklarının tek hakimiymişsiniz gibi davranıyor, sorumsuzca tüketiyorsunuz. Şakır şakır sularla araba yıkıyor, hortumla kaldırımları, yolları suluyorsunuz, hatta yağmur yağarken bile!”
Dünyada her dakika suyla ilgili hastalıklardan çocuklar ölüyor. ABD nüfusunun iki katından fazla insanın sağlıklı suya erişim olanağı yok. Her şeyi gurur meselesi yapıp kızmadan önce bir düşünsek daha yapıcı olmaz mı? Sahi, kaçınız her gün hortumla balkon yıkıyor? Tüm çocukların hakkı olan suyla sadece kendi yavrusunun oynamasını normal buluyor? Duştan iki dakika önce çıksanız arınamaz mısınız? Az önce düğmesine bastığınız bulaşık makinesi tam dolu muydu? Damlayıp duran musluğu ne zaman onaracaksınız?
Datça’dan ayrılma zamanı. Pazardan aldığımız bütün renkleri ve kokuları arabaya yükleyerek yola çıktık.
Saatler süren Datça-Ankara yollarına vurmadan önce yapmak istediğim son bir şey vardı: Olive Farm’ı görmek.
Olive Farm 350 bin metrekareye yerleşmiş bir zeytin ağacı bahçesi. Birleşik Devletler’e dünyanın en kaliteli zeytinyağını göndermek isteyen bir Amerikalı tarafından 1995’te kurulmuş ve on yıl sonra satılmış. Bizim gibi işiniz aceleyse ağaçların arasından dümdüz devam edip yolun sonundaki satış mağazasına da gidebilirsiniz, arabadan inip zeytin ağaçlarının arasında gezintiye de çıkabilirsiniz. Hatta Olive Farm of Datça Guesthouse’da kalmak da olası. Ya da sadece bahçesinde yemek yemek.
Paraya para dememek niyetiyle başlatılmış da olsa bu kadar geniş bir alandaki zeytin ağaçlarının (ve diğerlerinin) korunmasını sağlayarak doğamıza katkıda bulunan Amerikalıya dua etmemek imkansız. Bize kalsa her yerleri kesip bina dikeceğiz. Burada yer alan olağanüstü oluşum gösteriyor ki doğal olanı katletmeden de paranızı ikiye, üçe, beşe, ona katlamanız mümkün ey mal-mülk sahipleri! Zeytin ağaçlarının en küçük parçası bile işlenerek paraya dönüştürülüyor. Aynı alanda üretilen doğa ve zeka harikası ürünler yanındaki satış mağazasında halka sunuluyor. Güleryüzlü hanımefendi zeytin yağları hakkında tek tek bilgi veriyor, tattırıyor, tüm içtenliğiyle size yardımcı olmaya çalışıyor. Zeytin bağlantılı olduğunu bildiğimiz sabun, krem gibi ürünlerin dışında başka yan ürünlerle de tanışıyorsunuz, incir, kekik, fesleğen sirkesi gibi değişik ürünlerle de. Sadece dekorasyonundaki ayrıntıları incelemek için bile girilebilecek bir mekan. Çıkınca mutlaka hakkında bilgi de yazılmış numune zeytin ağaçlarını bir inceleyin ve kutup ayısına benzer köpekleriyle oynayın.
Mağazadan çıkınca sağa doğru Kızlan’a giden tali yol görünce tabii ki hemen oraya daldık ve papatyaların arasından vardığımız köydeki eski sinemaya bir kez daha göz süzerek ana yola çıktık. Vakit olsa bunların hepsi yürüyüş rotasına dönüşecek güzellikte görüntüler.
Ve gerisi… 700 kilometre… Yine görüşmek üzere Datça! Bir haftalık tatil yetti mi sana? Tabii ki asla… Geri kalan koylarla kucaklaşmaksa kaldı sonraki baharlara 🙂
Yapılacaklar Listesi 2:
– Domuzbükü yürüyüşü
– Knidos gezisi
– Yazıköy’e giderken yol üstündeki Ali Somer Knidia Çiftliği’ni ziyaret
– Periliköşk’ü bulma
– Garaville tadımı
– Fevzi’nin Yerine gurme tur
– Kabak çiçeğine sarılı karidesle tanışma
– Emecik
– Körmen
– Simi
– ve diğerleri…
Datça hakkında yazılmış ama benim sonradan gördüğüm diğer web sayfaları:
Her gün ayrı bir mevsime uyanıyor insan Datça’da. Dün sabah şakır şukur yağmur sesine uyanırken bugün güneşlenip simsiyah oluverdiğimiz bir günle kucaklaştık.
Bugün Cumartesi ve Datça’da Pazar kuruluyor. Cuma akşamüstü de Datça dışından gelenlerin kurduğu köylü pazarını bulabiliyorsunuz ama biz öğlen birden akşam yediye neredeyse hiç durmadan yaklaşık otuz kilometrelik bir parkuru tamamladığımızdan pazarla uğraşacak halimiz yoktu. Kumluk’ta Demhane’ye kendimizi atıp güneşi batırmaktan başka bir şey yapamamıştık. Bugün ise tam pazara çıkma modundayız.
Datça’nın pazarı Kumluk Plajının karşı tarafında Atatürk Caddesinin üst paralelindeki sokağa ve onu kesen sokakların birçoğuna yayılarak kuruluyor. Oldukça renkli ve ışıklı, taptaze ve bol çeşitli, iç açıcı bir alışveriş alanı. Nereye yanaşsanız bir şey tutuşturuyorlar elinize denemeniz için güleryüzlü pazarcılar.
Önce peynir deneyerek işe başlıyoruz. Gökovalı Kardeşler peynir-zeytincisi büyük bir sabır ve eğitimci ruhla tek tek peynir tattırıyor bize. Öyle az-buz da değil tadını anlamamız için sunduğu peynirlerin boyutu. Portekiz’de şarap tadım evinde hissettim kendimi. Hepsi birbirinden lezzetli ama biz Yaşlı Bergama Tulumu ve Keçi Tulumunda karar kıldık çok zor da olsa. Kilosu 30-35 TL civarında ama çok lezzetliler. Bizim gibi peynir alıp yola çıkan çok oluyor herhalde ki vakum makinası da getirmişler yanlarında. Vakumlanan peynir bir yıl dayanıyormuş.
Peynir almışken zeytin almadan olmaz. Muhteşem kırmaları kırmamak lazım. Dilerseniz parmak kadar kalamatalar da mevcut. Mis gibi yeşil zeytinler… Datça’nın güzelim ekmeklerinden alıp pazarda kahvaltı işini halledin isterseniz. Nasıl olsa her türlü ot da satılıyor. Bir kap sıcak suya bakar adaçayı, narpuz, papatya, karabaş, kekik çayı yapmanız. Birkaç sap otu sıcak suya daldırıp bir-iki dakika bekletin, alın size bir bardak şifa.
Ankara’da bulamadığınız kereviz yaprakları minik bir orman kıvamında. Domatesler, salatalıklar, muz, çilek mis gibi kokular saçıyor pazara. Envai çeşit ot, kurutulmuş sebze ve bakliyat tam bir renk cümbüşü oluşturuyor. Devasa olanların değil de normal boyda kerevizin tanesi elli kuruş. Bir kilo yaş fıstık yedi lira, bademin kilosu otuzbeş lira, buhurun otuz. Çocukluğum kokulu domatesler 2,5-3 lira arası. Salatalık da öyle. Kabak 1-1,5 liradan satılıyor.
Polenlerle tanıştım. Kovanların altındaki çekmecelerde biriken tozlarmış bunlar. Arıların ayağına takılan tozları toplayarak ürettikleri polenin kavanozu on lira. Güzel gözlü yaşlı amca avucuma döktüğü minicik toplara bakarak saydı çiçeklerin adını. Bense renklerini bile sayamam onların. Tadı pek bir şeye benzemiyor ama çok faydalıymış. Bu arada Datça’nın kekik balı meşhur ama bu mevsimde pek bulunmuyor. Büyük kavanoz çam balı onbeş lira.
Mürdümük diye bir bakliyat cinsi ile tanıştım. Kırık sarı mercimeğe benziyor. Savaş yıllarında sadece mürdümük yiyerek hayatta kalmış insanlar (Kaynak: Jale Soydan). Bir de daha minik yemyeşil taneler vardı ama ismini hatırlayamıyorum maalesef. İkisinin de çorbası yapılıyormuş. Mürdümüğün kilosu savaş yıllarında olmasa da şu anda 13 lira.
Sarı kantaronun kendisi ve yağı satılıyordu. Ciltteki yaraları iyileştiriyormuş. Bu pazarın en güzel yanlarından biri de bu sanırım. Bütün pazarcılar sizi eğitiyor.
Kol böreği gibi yuvarlak bir tepside satılan susama bulanmış helvadan tattırdılar. Adet ya da tepsiyle değil ne kadar istersen o kadar veriyor. “Sabah Yunanlılar geldiği için neredeyse hepsini bitirdiler” dedi. Gerçekten tepsinin sonu gelmişti, ama çökmüş ekonomi mağdurlarının tükettiği tek şey helva değildi. Akşamüstü limandaki eski hapishane binasında kahvemizi yudumlarken feribotlarına geri dönen Yunanlıları gözlemleme şansımız oldu. Her biri doldurduğu bavul ve koca torbaları güç bela çekiştiriyordu. Bir tanesinin elinde yeni alınmış battaniye bile vardı. Hey gidi güzel ülkem! Bir de değerin bilinse…
Eski Datça resimlerine baktığınızda yan yana dizilmiş birkaç yapı görürsünüz. Bunların en başında bulunanı tek suçlusuyla eski hapishane binasıymış. Yunanlı mahkumunu ağırlayan bu tarih kokulu mekan geçen sene restore edilmiş modern görüntüsüyle yaşlı Yunanlı müşterilerine -Türk- kahvesi ikram ediyordu. Biz binanın fotoğrafını çekerken yanımızdan şişmiş çantalarını çekeleyerek geçen diğer Yunanlılar da objektifimizi doğrulttuğumuz noktada ne olduğunu görmeye çalışıyordu. Datça’yı biraz gezme şansları oldu mu acaba diye merak ettim. Ege’nin iki yanı aynı kişiliklere kucak açıyor. Türklerde de çok sık rastlanan bir hastalık bu yurt dışına bile gitse sadece alışveriş yapmak isteme tutkusu.
Sait Efendi Apart&Cafede kahvelerimizi getiren bey kafede asılı eski resim üzerinden bize bilgi verirken omuz omuza yerleşmiş bu binalardan dördüncüsünü göstererek eski Gümrük Binası olduğunu söyledi. Daha önce bir başka binanın Gümrük binası olduğunu öğrenmiş olduğumuz için şaşkınlığımızı gizleyemedik. Beyefendinin de o binadan haberi yoktu. Onun bahsettiği bina şu anda da gümrük işlemleri için kullanılıyor. Tahminimce birisi ilki, diğeri ikincisi. Datça Gümrük Müdürlüğü web sayfasında şu anda da kullanılmakta olan binanın Reşadiye Gümrüğü olarak 1939 yılından beri faaliyet göstermekte olduğu yazıyor.
Tabii ki neyin doğru olduğundan emin değilim ama bence işin ilginç yanı, bilgilendirme levhaları olmadığı gibi Datça’nın yerlisi de alt tarafı beş-on tane olan bu eski yapılar hakkında, yani güzeller güzeli beldelerinin tarihi üzerine net bir bilgi sahibi değiller. Daha önce de dediğim gibi, sanki Datça’nın yakın tarihi kalmasın diye çaba harcanıyor. Limandan Taşlık Plajına yürürken fok Badem heykelini geçince sağınızda beliren kümbet şeklindeki eski yapı da bunun bir kanıtı gibi. Bırakın bilgilendirici tabelayı kapısına bir zincir ve ‘Girmek Yasaktır’ levhası asılmış. Nedense…
Son akşam yemeğimiz için ‘otları çok iyi’ diye Fevzi’nin Yeri’ni not almıştım ama maalesef kendisi olmadığı için mekanın pazartesi günü açılacağını duyarak hüsrana uğradım. Böylece mecburen ikinci ‘to do’ listeme naklettiğim yerlerden oldu.
Bu slayt gösterisi için JavaScript gerekir.
Fevzi’nin Yeri olmazsa Hüsnü’nün Yeri’ne gideriz dedik ve Kumluk Plaja bakan mavi-beyaz örtülü masalardan tek güneş görenine yerleştik. Dallampa ile tanıştım. Günlerdir yürüdüğümüz her yerde içlerinden geçtiğimiz, Datça’yı sarıya boyayan koca papatyaların kalın sapları ve henüz açmamış minik papatyalardan yapılan yeşil olduğunca lezzetli bir meze.
Ara sıcak olarak da sübye soteyi severek yedik. Gördüğüm kadarıyla içinde ahtapot da vardı ve hayatımda ilk defa lezzetli bulduğum bir ahtapot oldu.
Bu slayt gösterisi için JavaScript gerekir.
Hava kararıp da izlediğimiz balıkçı amcalar topluluğu evlerine çekilince yakılan ateşe yanaştık biz de. Renklerle, kokularla ve sağlıklı tatlarla dolu bir günün ardından gelen bu sıcacık paylaşım ve sohbet de son derece lezzetli geldi.
Not 1: Bademli incir tatlısı bu mevsimde olmazmış. Yazın olurmuş.
Not 2: Azganlı Plajı mega yat projesi ile yok olmuş durumda. Artık öyle bir plaj yok.
Not 3: Önünden geçtiğimiz türkü barın isminin ‘Gitanes’ olduğunu öğrenmek beni epey güldürdü, güldürürken düşündürdü.
Not 4: Çok fazla inşaat var.
Not 5: Bugün ilk defa oltayla martı yakalandığını gördüm. Zavallıcık, oltaya takılan balığa göz koyunca zokayı yutmuş oldu ama sonuçta o kazandı: Balığı çıkaramayınca kancayı kestiler.
Not 6: Haftaya (15-27 Nisan 2014) kısa film festivali var Datça’da. Herkes heyecanlı.
Not 7: Pazara bakan çok sevimli bir evin kirası altıyüz liraydı.
Sanki uzun bir gün olacağını bilmişiz de bir önceki günü evde geçirip enerji depolamışız.
Kızlan Mahallesine (köyüne) minibüsler var tabii ki ama biz on kilometrelik bu parkuru ve ötesini de yürüyerek gidip geldik bu güzel Cuma günü.
Datça’dan Marmaris’e doğru giden yol üzerinde Eski Datça girişini geçtik, Hızırşah’ı geçtik, Reşadiye’yi geçtik (her gün biraz daha ileri gidiyoruz, hayırlısı), yoldan da görünen eski değirmenlere kadar devam ettik.
Bu slayt gösterisi için JavaScript gerekir.
Değirmenlerin içine giremiyorsunuz. Ancak bir tanesini restoran yaptıklarından ona girilebiliyor. O sebeple hemen karnımız acıktı ama maalesef havaların güzelliğine rağmen birçok mekan gibi Zeynep Restaurant da kapalıydı, tabelası yerlerdeydi. Diğerlerinde de anlamadığım şekilde ‘özel mülktür, girilmez’ yazıyor.
Değirmenlerin yanından devam eden bir patika var ama benim Kızlan’a ilk gidişim olacağından biraz geri dönüp ‘Kızlan’ ve ‘Gereme’ tabelalarının olduğu asfalt yoldan girdik.
Datça’dan bu yol ayrımına kadar yürüyerek birbuçuk saat. Daha ağırdan alırsanız iki. Yol ayrımından da köyün içine varışımız en fazla onbeş dakikamızı almıştır. Ancak Kızlan’da, arkanıza aldığınız eski değirmenler ve önünüze aldığınız yeni değirmenler dışında pek fazla bir şey olmadığını aklınızda tutun gezmeye giderken. Biz doğayı, doğalı, eskiyi, tarihi çok sevdiğimiz için bu geziler her haliyle besliyor bizi. Öte yandan, Kızlan’da konuştuğumuz iki teyzenin de ifadesiyle “buralarda sizin görmek isteyeceğiniz ‘eski’ bir şey kalmadı. Şimdi yenileri yapılıyor. Herkes ‘hanım’ oldu.” Doğru tabii, onlar da haklı. Biz Ankaralarda rahat evlerde yaşarken arada da Kızlan’a gezmeye gidersek diye bu insanlar zor şartlarda yaşamaya devam mı edecek? Herkes hanım olsun! (Hatta herkes adam olsun!)
Eski yapıları da çıkıyor karşımıza yol üzerinde, ama bunlar köyün yıkılıp dökülmüş, camları kırılmış bir şekilde hala üzerinde duran, içinde içki şişeleri barındıran döküntüler sadece. Pek bir fikir vermiyor insana. Bir de eski sinema binası duruyor ki teyzeler anlatmasa anlamayacaktık sinema olduğunu. İki dakikalığına geçmişlerine dönüp özetleyiverdiler gençlik yıllarının eğlencesini.
Binanın önünde levha mı? Tabii ki yok. Hiçbir şeyin bulunmasını istemiyor gibiler. Köyün içinde yol ikiye ayrılıyor ve tam ortasına ‘Gereme’ tabelası dikmişler fakat tabela tam dikdörtgen. Yani yönünü göstermiyor. Nasıl istersen öyle yap. Zaten hoş bir koy olan Gereme’ye ulaşana kadar bundan başka hiçbir işaret yok. Sora sora Bağdat bulunur diye bir söz yaratan bir ulusun torunlarıyız ne de olsa.
Gereme koyuna, engebeli araziye uygun ayak-bacağınız varsa, hava da bugünkü gibi kara bulutlu ve patlamaya hazır kıvamda değilse köyden düz gidip dağdaki yel değirmenlerinin arasından yani kısa yoldan inebilirsiniz. Ya da bizim gibi, köydeki camiyi ve kahveyi geçip sağa dönerek bir süre dümdüz devam edip ileriden sola dönüp yine yürüyerek, oldukça uzaktan paralelinizde gördüğünüz deniz sebebiyle hep yanlış yolda olduğunuzu düşünüp ‘sağdan mı gitseydim ki’ diye hayıflanarak varabilirsiniz. Dönüşte bir kurtarma operasyonu yaptık ‘Ceremesini biz çektik, Gereme’sini sizler görün’ diyerek…
Çiçek-böcek toplayacaksanız bir saati bulur varışınız ama ‘karabaş da toplayayım’ gibi kaygılarınız yoksa, değirmen görüntüleri de fotoğraf çekecek kadar ilginizi çekmiyorsa yarım saatte varırsınız koya.
Bu slayt gösterisi için JavaScript gerekir.
Kızlan’a geri döndüğümüzde ana yola inmeden aradan Reşadiye’ye giden yolu sorduk ama halk bizim o yollardan gidemeyeceğimize karar vermiş olmalı ki ‘anayola inin’ dediler başka bir şey demediler. Hatta bakkal amca son sözünü ekleyebilmek için dükkanından çıkıp arkamızdan seslendi: “En kısa yol en iyi bildiğin yoldur.” Günlük nasihatimizi de aldıktan sonra tahmin edin bakalım hangi yoldan döndük Datça’ya.
Not 1: Yılda bir kere Datça merkezinden Kızlan’a ‘Akdeniz’den Ege’ye Barış ve Dostluk Yürüyüşü’ adı altında bir yürüyüş düzenleniyor 1999’dan bu yana. İnsanlar Datça’dan doldurdukları suları Gereme’de denize boşaltarak ve Akdeniz’in selamını Ege’ye ileterek barışa katkıda bulunduklarına inanıyorlar. Böylece yaklaşık iki saatte Akdeniz’den Ege’ye ulaşarak dünyada eşi olmayan bir keyfe de eriyorlar. Bir Mayıs orada bulunup bu yürüyüşe katılmak çok zevkli olur eminim.
Not 2: Su elli kuruş.
Not 3: Kahve güzel ama yoldan biraz içeride kalıyor ve kalabalık. Mola vermek için birkaç ay önce açılan fırın-kafeyi de kullanabilirsiniz. Doğal olarak köydeki tek kafe. Beklemediğim kadar çeşit vardı. Çay var, tuvaleti var, lezzetli ve ucuz. Datça’daki Karadenizliler Fırınının devamı.
Not 4: ‘Dönerken çok bunalırsam taksiye binerim’ gibi iyimser bir yaklaşımda bulunmayın. Datça’da iki durak gördüm, ikisinde de birer araba vardı. Gece onikiden sonra o da yok. Ama merkez dışında boş dolaşırken zaten gündüz de göremiyorsunuz araçları. (Daha sonra bir üçüncü taksi durağı daha gördüm).
Dizimi sakatladım ama gezmeye devam. İstikamet Reşadiye (Elaki, Dadya). Tabii ki yürüyerek. Ama önce yolumuzun üzerindeki mezarlığa dalıp çiçekten başka bir şey bırakılmaması konusunda yazı asmak zorunda kalınan Can Yücel mezarını ziyaret ettik. Mezar, levha, deneyimler kafayı kurcalayabilir. Ama bedeni asla. Yola devam.
Reşadiye, yine aynı Datça yolundan çıkıp Marmaris’e giderken geçtiğiniz Eski Datça ve Hızırşah yol ayrımlarından sonra geliyor. En fazla bir saatlik çiçekli-böcekli-fotoğraflı bir yürüyüşle varacağınız mahalle yine Hızırşah mantığıyla girişteki tepeye yerleşmiş bir camii ve daha ağaçlı bahçesiyle sizi karşılıyor ve hafiften tırmanarak meydana varıyorsunuz.
Burası iyi korunmuş mimari dokusuyla oldukça güzel bir mahalle (aslında köy) olsa da sanırım daha çok bilinmesine sebep olan yanı 1809’dan kalma Mehmet Ali Ağa Konağı (Goca Ev). Şu anda otel ve restoran olarak kullanılan ve bademli incir tatlısını çok iyi yaptıklarını duyduğum konak Mehmet Ali Paşanın babası Mehmet Halil Ağa tarafından yaptırılmış ama ailenin en güçlü dönemi Mehmet Ali Ağa zamanında yaşandığı için koca evin adı böyle kalmış.
Sonuç olarak tüm aile Datça’nın yakın tarihinde önemli bir yere sahip ancak biz bu güzelim konağın içinde salınmak yerine anca camlarına yapışıp görebildiklerimizi görmekle yetindik (iki yatak) çünkü sezonsal sebeplerden dolayı camiinin avlusundaki Rüzgar Cafe gibi burası da kapalı idi. Mayısta açılacakmış.
Ancak Reşadiye’nin tek özelliği bu konak değil tabii. Kendinizi sokaklara vurunca zaten 1800lerden kalma yapıların açıldığı sokaklarda yaşanmış hayatlara dokunmuş oluyorsunuz. Beni dizim zorladığı için daha yukarılara çıkmak istemedim ama her zamanki gibi sokakları arşınlamanızı önereceğim.
Bu slayt gösterisi için JavaScript gerekir.
Konağın karşısındaki koca çınarların gölgesinde soluklanın, şanslıysanız konağa komşu evde yaşayan Fatih Çocukla tanışın, doğaya milyonuncu kez aşık olun, görüntüleri hem beyninize kazıyın hem dijital çerçevelere, renklerle oynayın, hiçbir kokuyu ihmal etmeyip bedeninizi şaşırtın, yeşil örtüdeki hiçbir bitkiyi görmezden gelmeyin, gülümseyin ve düşleyin…
Bu slayt gösterisi için JavaScript gerekir.
İşiniz bitince meydana geri dönüp güzel Rum yapılarını andıran ince uzun beyaz bir binaya yerleşmiş kahvelerden birinde elli kuruşluk çay içip mahalle sakinlerini izleyerek onların da sizi tanımlamaya çalışmasına izin verin. Yalnız dikkat edin, yan yana yerleşmiş bu kahvelerin müdavimleri taraftar edasıyla sadıkmış tercihlerine; o kahveden çıkıp yandakine geçen görülmezmiş…
Narpuz içmeyi bu kahvede başardım bu arada. Nanegillerden olduğu için gayet ferahlatıcı, ıtırlı bir içimi olan narpuzu sürekli içemem tabii ama arada farklı bir lezzet olarak çok güzel geleceği ortada. Özellikle sabahları içmek tercih ediliyormuş. Bardaktaki görüntüsü yerel adaçayı sunumuna benziyor. Bu arada hoş sohbet halk sizden aldığı tepkiye göre yavaş yavaş yanaşıp hiç rahatsız etmeden sohbet etmekten keyif alıyor gibi görünüyor. Her iki taraf da sınırlarını bildiği sürece.
Yerde bir şeyler satan adamların sergisine bir göz atıp aynı yoldan aşağı inerek ana yola çıktık. Bu coğrafya ince bir yarımada olduğu ve çıplak dağları pek zorlayacakmış gibi görünmediği için deneyimli, donanımlı ve domuz korkusuz yürüyüşçüler her mevkiden bir başkasına ulaşabilir diye düşünüyorum (zaten Datça’da da bu tür etkinlikler düzenleyen en az bir grup var). Yani her gittiğiniz yerden mutlaka aynı ana yola çıkıp, bu tür yerlerde hep görüldüğü üzere son sürat süren araç sürücüleri ile aynı ortamı paylaşmanız gerekmiyor. Öte yandan, yürümeyi sevmeyenler için dolmuş da var. Reşadiye’de geçirdiğimiz süre içinde şoför Ahmet Beyin minibüsünü en az iki kez gördüm.
Liman tarafına inince biraz yerel mutfağı tatma isteğiyle eski mekan Zekeriya Sofrasına yollandık. Ev yemekleri yapan Zekeriya Sofrası 1990larda yaptığım ilk Datça gezimin parasızlığında akşam yemeklerimi yiyebildiğim tek yer olan tabiri caizse tek göz bir lokantaydı. Sadece eski günleri yad etmek için bile olsa şimdi dört dükkancığın birleşmesinden oluşan bu koca ev yemekçisinde yemek isterdim ancak komşu binanın inşaatı içeride oturmayı bile olanaksız kıldığından terk etmek zorunda kaldık. Yakında Datça sadece gece-gündüz devam eden inşaatlarıyla ünlü bir belde olacak.
Kumluk Plajına uzanan mekanlardan Datça Restaurant Lounge’da bir kahve keyfi yaparak güneşi batırdık. Güzel, zevkli, kaliteli ve huzurlu olan Lounge sadece Türk kahvesi, Americano, Espresso (4-5 Lira) değil sufle (7 TL), fish&chips (15 TL) gibi yiyecekler ve içki de sunuyor. Tek rakı 8, duble 12 TL ama iki gün önce gelişine tanık olduğumuz yasak sebebiyle kapının önündeki dört masa cezalı, onlar da biranızı yudumlayamıyorsunuz.
Yudumlama faslını Demhane’de gerçekleştirmeye karar vererek az ötede neredeyse denizin içine yerleştirilmiş masalardan birine oturduk.
Demhane, Atilla adında samimi, esprili, iyi niyetli, sıcak kanlı ama müşterilerini rahatsız etmekten ödü kopan, yüreği insan ve hayvan sevgisiyle dolu, canlı canlı haşlanıyorlar diye karaville yememizi istemeyen bir insan kişiye emanet, rahat ve mütevazi bir mekan. Geçen sene yılbaşına girmek için bile tercih edecek kadar sevdiğimiz bu yerin adının ‘Demhane’ olduğunu bloga yazabilmek için yeni öğrenmiş olmama şaşırdım tabii ama isimlerin ne önemi var ki? Orası hep ‘Atilla’ydı.
Sahilde huzur içinde içeceğinizi yudumlarken havaya fırlayan balıkları, bu uçan balıklardan nasiplenmeye çalışan kedileri ve kendinden geçercesine oynayan köpekleri izleyin, rahat rahat sohbet edin. Müziksiz, bangırtısız, gürültüsüz, yavşak çalışansız.
Ben bunlara ilaveten bir de hemen yan tarafındaki restorana ev sahipliği yapan binayı düşünmekten kendimi alamadım. Son derece özgün ve karakterli görünen bu minicik yapının önemli bir şey olduğunu benim gibi siz de hissedebilirsiniz belki ama yurt dışında bunlara eşdeğer binaları ve o binalarda nefes almış halkların tarihini yaşatmak adına yapılan hizmeti aklına getirince insan üzülüyor. Porto kentinde şu an müze olarak hizmet veren eski Gümrük Binasında yaşananları izlediğiniz belgesel film ile bir ulusun yakın tarihine parmak basıyor, kendi ülkeniz hakkında bu kadarını bilmezken sadece gezip gideceğiniz ülkeyi bunca tanıdığınıza şaşkın, daha bilinçli bir turist olarak dolaşıyorsunuz halkının arasında. Bunun onda biri olsun yapılamaz mıydı Datça eski Gümrük Binasına? Bir tanıtım levhası olsun iliştirilemez miydi? Reşadiye’deki koca çınarların önüne cinsleri ve yaşları yazılamaz mıydı? Datça’nın konuşan koca çınarları henüz gözümüzün önünden yitmeden bildikleri ve yaşadıkları kayıt altına alınamaz mıydı?
Sabah horozlar uyandırdı ama 48 saatlik yorgunluk tekrar uyuttu. Daha hafif bir gün geçirmeye karar vererek deniz manzaralı balkonda kahvaltı keyfi yaparken Boğaz’da yalıda yaşasam neye benzeyecekmişim acaba diye düşünmeden edemedim. Üstüne üstlük bugün Datça Ekspres Gazetesinde yazımın çıktığını bilmek ayrı bir şişkinlik yaptı.
Hazmetmek için liman tarafına indik. Anayolu değil, diğer taraftaki güzel evlerin olduğu yolu kullanarak Karawan Büfe’nin oraya çıkıp sahilden geze geze limana ulaşmaya karar verdik. Hava güzel ya, şortlar da giyildi…
Güzel evlerin yanı sıra sürüyle de inşaatın arasından geçerek Karawan’a vardık. Karawan, adı üstünde, yürüyüş yolu üzerinde konuşlandırılmış, yiyecek-içecek hizmeti sunan şirin, turuncu bir karavan. Yan tarafında da yaşlı bir çifte ait bir otobüs dururdu. Kısa bir süre önce yangın geçirmişler. Kötü niyetli insanlar her yerde var. O kalabalıkta bu insanlar (ya da araçlar) birilerinin gözüne fazla gelmiş herhalde, Fethiye’deki müze yangınında olduğu gibi, canı sıkılmış birileri “bir kibrite bakar” diyerek yakmış karavanı da otobüsü de. Otobüsün sahipleri gelip enkazı temizleyip gitmiş. Karawan ise ekmek teknesi olduğu için yeniden doğmuş. Ama işletmeci hanımefendi yerlerden kazıdıkları erimiş çay kaşıklarını, patlayıp sağa sola saçılmış cam parçalarını, hala borç hanelerinde yazan olmayan balıkları anlatırken gözleri çok da uzakta olmayan bir anıyı canlandırıyordu. Sonu Türk usulü bitti muhabbetimizin: “Her işte vardır bir hayır.” Olur olmaz bunca insanın doluştuğu, her geçen gün nüfusun çok saçma bir şekilde kabartıldığı Datça’ya bu iki canın fazla gelmesinin neresinde ‘hayır’ olabilir bilemiyorum ama herkes gibi biz de yolumuza devam etmeliydik.
Dolayısıyla Hastanealtı Plajına bakına bakına, hiç yaşanmamış gibi yok edilmiş Öğretmen Evi ve Melisa Cafe’nin izleri üzerinden ayağımızı sürüyerek, Kumluk Plajındaki kafelerin önündeki masaları doldurmuş güneşin tadını çıkaran onca insanın nereden fırladığını merak ederek Cumhuriyet Meydanı’na vardık.
Buradan sonra sahili takip ederek gayet serin ve panoramik bir gezintiyle burnu dolaşıp Datça’nın diğer tarafına yani Liman’a ulaşmak mümkün tabii ama biz meydandan geçip sola dönerek kestirmeden limana inmeyi tercih ettik ve inerken de ‘kitabevi’ denebilecek nitelikte büyük, minicik dükkanın önünde durmayı ihmal etmedik. Kulaklarımıza varmış ağızlarımızla kapısında yazan yazıları okuyorduk ki kitapların sahibi olduğunu düşündüğüm genç hanım geldi, mekanı huzurumuza açtı. Küçücük yerde ne büyük bir dünya serildi önümüze. Bir sürü dilde bir sürü kitabın sığdırılmış olması yetmiyormuş gibi hanımefendi öneride de bulunuyor rahatsız etmeden. Abuk subuk bir Datça hatırası alacağınıza gitmişken bu mekana uğrayıp bir kitap alın derim ben. En azından girmeyi deneyin. Kapısında ‘bazen açıktır’, ‘Acil kitap mı lazım?’ gibi sevimli ibareler asılı kitabevine girecek kadar şanslıysanız -ki yazın hep açıktır diye düşünüyorum- en azından biraz Can Yücel kitaplarına elleyin yerlerdeki dekoratif ama işlevsel kitap bavullarına dikkat ederek.
Bu slayt gösterisi için JavaScript gerekir.
Beni bu kitabeviyle tanıştıran annemi cezalandırıp bir öykü kitabı aldırdıktan sonra yola devam edebilirdim. Limanı geçerek Taşlık Plajına kadar yürüdük. Bu tarafta bir başka görsel ziyafet sunan gölet ve ilk buğday değirmeni var. Parçaları bütünlük sağlayınca güzelleşen tüm nesneler gibi bu taş bina, hemen arkasındaki gölet ve göletin denize döküldüğü yol da birlikte güzel bir görüntü oluşturuyorlar.
Bu slayt gösterisi için JavaScript gerekir.
Ilıcasu Değirmen Evi kapalı idi ancak penceresinden içindeki değirmen görülüyor. Yapı, işlevsel anlamda restore edilirken orayı ilk yapan beyefendinin torunu elleriyle can vermiş değirmene (Kaynak: Fevzi Avan).
Bir ailenin anılarında yer almış kadar duygusal bir gülücükle yola devam edip az ötedeki Kent Parkın ve şu an tadilatta olan Yelken Cafe’nin de hatırını sorduk. Oradan yola devam ederseniz güzelim Kargı Koyuna ulaşabilirsiniz ama bugünlük bu kadar yetti bize. Fotoğraf çeke çeke geri dönüp limandaki tek çatı altında birbirine komşu olmuş minik kafelerden biri olan Badem Büfe’ye oturup balık-ekmek yedik. Hamsi ya da sardalya ile yaptıkları balık-ekmek altı lira. İsterseniz tabakta da servis edebiliyor tabii Sevim Hanım. Tadı oldukça güzel balığınızın yanında istediğiniz içeceği içip tekneleri, balık tutmaya çalışan çocukları ve bekleşen kedileri izleyebilirsiniz huzurla.
Not: Datça’nın lokma tatlısı da ünlü. Yıllar önce gelen Ali Bey buranın ilk ve tek lokma tatlıcısıymış ve tezgahın önünde upuzun bir kuyruk olurmuş. (Kaynak: Fevzi Avan)
Bahar tatilini bir yanıyla Akdeniz’i kucaklarken diğer yanıyla Ege’ye göz kırpan çapkın Datça’da geçirmeye karar verdim. Gençleşme iksiri bu beldeyle son yıllarda çok buluştuk ama kaçarken – koşarken ziyaretlerimde anne evimde miskinlik yapmayı tercih ettiğimden pek gezmeye fırsatım olmamıştı. Bu kez gezmeye kararlı bir şekilde, ön hazırlık yaparak yola çıktım.
Gerçi annem ve arkadaşı can dost Fevzi Avan yarımadanın her yerini karış karış dolaştıkları için çok iyi biliyorlar ama biz, eğitim kurumlarında boy atmış Internet araştırmacısı zihniyet, özellikle süre sınırlı olunca, önden bir inceleme gerçekleştirmeden yola çıkamıyoruz herhalde. Tunus’ta gezerken önüme gelen dolmuşa atlayıp o yöne gitmeyi tercih etmiş olabilirim ama bu birkaç günlük Datça gezisi için bir yapılacaklar listesi çıkardım.
Bu listeyi oluşturmakta öncelikle annemin delikanlı çevikliğine ve kendi pozitif enerji güdülerime inancım yardımcı oldu. Sonrasında da şu linkler:
Ankara’dan Datça’ya uçakla gitmek yürüyerek gitmekten zor göründüğü için otobüs firmaları elden geçirildi. Muğla’ya ya da Marmaris’e gidip oradan bir araçla Datça’ya geçmek de olası ama uğraşmayayım, direk gideyim diyorsanız, Datça’ya giden tüm firmalar günde tek sefer yapıyor ve sözleşmişler sanırım ki hepsinin hareket saati 21:30. Oniki saat sürdüğünü iddia ediyorlar ama tabii klasik hikaye, gece sıcak havayı basıp herkesi uyutmaca, daracık yollardan (yol yapım çalışması vardı) koca otobüsle son sürat savrula savrula uçmaca, Muğla’dan sonra iyice ağırdan alıp 7:30’da varabileceğimiz yere dokuzda varmış gibi yapmaca.
Afyon’da ve Sandıklı’da bir saat arayla mola verip Datça’ya kadar bir daha hiç vermeden (hatta şoförler kendisi inip hemen otobüsün kapılarını kapatıp bizim inmemize izin vermeden, iş yapıyormuş havalarında benzincide sigara molası verse de) yedi saat kadar tuvalet tutma rekoru kırmış oldum (uyanıkken). Neden tercih ettiklerini bilmediğim Kolaylı Tesisleri ve Sandıklı’daki diğer -tesis- tuvaletini kullanmak da hala 1 TL. Seksen lira civarı olan otobüs biletlerine eğer tuvalete girmeyi düşünüyorsanız +2 Lira ekleyin. Pardon, +3, çünkü Datça otogarında da tuvalet ücretli ve otobüsten inince kendinizi zor atıyorsunuz. Yani mecburi.
Evinde çalıştırdığın kadına sigortanın zorunlu kılındığı bu günlerde bizim hala tuvalet temizleyen kişilerin maaşını (ve daha fazlasını) ödüyor olmamız canımı sıkıyor da o yüzden hep bu konuya geliyorum, ama bu kadar tuvalet muhabbetinin ardından güzelliklere geçebilirim artık sanırım.
Nitekim annemin evine bavulu bırakıp, horozu, tavuğu selamlayıp esaslı bir kahvaltı yaptıktan sonra attık kendimizi dışarı.
Kah yağmurlu kah güneşli bir Nisan sabahında vurduk yollara, ver elini Eski Datça. Datça’ya girdiğiniz yol üzerinde, yenisine varmadan hemen önce görünür ‘Eski Datça’ yazısı. Bizimki gibi ağır aksak, çiçeği-böceği seven bir yürüyüşle yarım saate varılıyor. Limandan yürüyecekseniz maksimum bir saat olsun. Dolmuş ve taksi de mevcut tabii.
Eski Datça tabelasından çok içeride değil söz konusu alan. Fotoğraf çekme molasıyla birlikte on dakikanızı alır.
Bu slayt gösterisi için JavaScript gerekir.
Eski Datça, eski dönemlerden kalma taş evleri ve iyi korunmuşluğuyla ünlü. Şimdilerde, sanki Can Yücel orada yaşamış olduğu, hala evi bulunduğu ve hep gittiği kahve anısını yaşattığı için meşhur bir yermiş gibi davrananlar olabiliyor, ama Can Yücel gibi zeki ve üst düzey uzamsal beğeniye, yaşam sevdasına, algılama-çözümleme öncüllüğüne sahip bir kişi neden burada mutlu olmuş diye sorgulamayı unutmuş gibiyiz. Şu an oranın doğasına sadık kalarak Datça Mahallesine yerleşmeyi isteyebilecek mentalite sahiplerinin ise işi çok zor. Mevcut evlerde eski sahipleri, Almanlar ve pansiyon-cafe barınmakta.
Her gördüğü güzelliğe hayran kalıp hemen oraya yerleşme planları yapanlardan değilseniz mutlaka gezip görün Eski Datça’yı. Daracık sokaklarında dolaşıp dolaşıp ‘1’ Numara yazan evlere çıkın. Baharın bu ıslak sokaklara nasıl yakıştığını görün, iç içe geçmiş rayihayı içinize yerleştirmede en üst noktaya varın.
Küçücük dükkanında kilim ve ipek dokuyan, oya işleyen Hürriyet Hanımla sohbet edin. “Türk kadını şarap gibidir. Yaşlandıkça güzelleşir” diyen yaşamı çözmüşlük huzuruna imrenin.
Aniden bardaktan boşalırcasına ıslandığınız cayır cayır güneşli bu Datça pazartesisinde kendini sokaklara vurmuş bizden başka kimse yoktu ama yazın yaşanan doluluk oranının rahatsızlık verici boyutlara ulaştığı tabelalardan belliydi: Özel mülktür, girmeyin.
-Özel- olandan pek hoşlanmayan bir toplum olduğumuz için bu uyarıyı gördüğümüz mülklere burun kıvırırken bir yanımız da dışarıdan görebildiğini en ince ayrıntısına kadar beynine kazımaya çalışır. Can Yücel’in ailesinin de bazı ziyaretçi türlerinden rahatsızlık duyduğunu çeşitli yerlerde okumuştum. Sonuçta, her saniye ziyaretçi alabilmeleri olası olsa kapıya ‘müze’ yazarlardı.
‘Özele saygı lütfen’ dualarımla, kimseyi rahatsız etmeyeceğimden emin olarak çektiğim fotoğraflarla turu tamamlayıp narpuzun tadına bakmak üzere Orhan’ın kahvesine yöneliyorum Jaleli hayranlığımda. Bazı kaynakta ‘Muhtar Orhan Kahvesi’, bazısında ‘Kayra Çay Bahçesi’ yazması konusu açıklığa kavuşuyor. İkisi aynı yer, Orhan da yazıyor, Kayra da. Can Yücel’in fotoğrafları -baş- köşede. Öyle rahatsız olmuşum ki rahatsız etme korkusuyla, oraya bile yanaşmayıp uzaktan bakıyorum.
Bu slayt gösterisi için JavaScript gerekir.
“Narpuz yok” diyor Orhan Amca ve olmamasının sebebini anlatıyor müşteriyi kandırmakla eline bir şey geçmeyeceğini bilen iyi insan doğasıyla: “Narpuz var da daha olgun değil.” Bahsedilen narpuzun şubat sonu çıkmaya başlayan ve mayıs ortalarında toplanan bir bitki olduğunu bilmiyordum. Duyduğunu isteyen cahil turist edasıyla “narpuz isterim” diye tutturduğumu fark edip utandım. Artık Datça köylüsü olan annemin muhtarla yaptığı muhabbet utancımı gizledi. Yücel ailesine ve anısına saygısızlıktan dem vurdular, sonradan görme Datçalıların horoz-eşek sevgisizliğini yerdiler, espritüel siyaset yaptılar, dağdan Hızırşah yolunun gidilebilirliğini tartıştılar.
Tekrar anayola inmeden, bahsettikleri yönden Hızırşah yolunu tuttuk. Anayola inilen asfaltla doksan derecelik açı yapan diğer yoldan sonuna kadar dümdüz gidip sola döndünüz mü yarım saat içinde Hızırşah Köyüne varıyorsunuz. Köyün girişinde solda su şırıltıları arasında Hızırşah Camii karşılıyor gelenleri.
Bu slayt gösterisi için JavaScript gerekir.
Belli belirsiz tırmanmaya devam ettikçe köyün asıl yerleşim alanı çıkmaya başlıyor. Bu arada, camiyi geçince sola dönüp Hacet Evine doğru gitmediyseniz köyün içinden bir yol daha var. Önce köyü gezip sonra tırmanabilirsiniz. Biz sadece köyü tercih ettik çünkü hava patladı mı fena yapacak gibi görünüyordu. Dağ tepelerinde bu duruma yakalanmak gereksiz bir anı olabilirdi.
Köyün samimiyetli yüzleri sizi izlemiyor ama yanınıza gelip yardım teklif ediyorlar. İşitme sıkıntısı olan bir amca önce nereyi aradığımızı sordu, yerini gösterdi, sonra yanlış anladığı için kendisine güldü, ardından da kulağı ağır işittiği için özür diledi artık pek rastlamadığımız bir yüce gönüllülükle. Özür bir yana, dokuma tezgahlarını sorduğumuzda “lokma tatlısı yok” demesine bayılmıştım oysa.
Bu slayt gösterisi için JavaScript gerekir.
Datça Kaymakamlığı Hızırşah Köyü İpek Dokuma Atölyesi beş hanımın ince ince ipek dokuduğu ve beğeni harikası el emeklerini hiç üşenmeden tek tek tanıtıp satışını gerçekleştirmeye çalıştıkları, eskiden okul olarak işlev gören bir binacık. Ürettikleri fularların renklerindeki özgünlük ve modellerdeki zerafet, büyük şehirlerde alacak yeterince güzel bir kıyafet bulmakta zorlanan bendenizi hayran bıraktı. O incecik ilmekleri tek tek sabırla dokurken yıpranan gözlerden saçılan kibarlık ise cabası. Tezgahların resmini çekmek için izin istediğimde başını eğip “ben pek resmimin çekilmesini istemiyorum ama” diyerek yaşadıklarına dair çok şeyler anlattı. Biz bahçeden çıkana kadar binanın kapısını kapatmayan kaç genç kız kaldı günümüzde? Şalların 100 liradan başladığı sergiden hiçbir şey alamadım, o ayrı mesele. Çocukluğu Bursa’da dokuma tezgahları arasında geçmiş olan annemin ipek böcekleri, kozalar, makineler ve kök boyaları hakkındaki sohbetini dinlemek yetti.
Köyün merkezindeki kahvede oturup dinlenmek istedik fakat çok dolu olunca atölyeye dönüp karşısında yer alan diğer kahveye oturalım dedik. İçerde göremediğimiz kısımdan şakır şukur okey sesi gelen kahvede çay yokmuş. İçecek hiçbir şey yokmuş hatta. Biz de mecburen dinlenmeden yine yola çıktık.
Anayola kadar güle-oynaya, çiçekle, inekle, deliyle konuşarak yürüdük. Datça yolunda Petrol Ofisine çıkınca hemen yanındaki minik ve gösterişsiz mekan Lokantacı İlhan’ın Yeri’ne bahçeye oturduk.
Yemeğimiz yeni gelmişti ki gökyüzü delindi adeta. Dolu parçaları çapraz ateşe geçtiğinde içeri kendimizi zor atmıştık. Hacet Evi yollarında olmadığımıza şükrettik kerevizli, havuçlu taze fasulyemizi yerken. İki tabak fasulye, bir kuru pilav, bir kase yoğurt ve tıkanasıya ekmeğe onsekiz lira verip İlhan Bey’in konuşmuyormuş gibi görünürken çok şeyler anlattığı muhabbetiyle vedalaşıp evin yolunu tuttuk ama Eski Datça tabelasına varınca (yamuk bir dikdörtgen çizmiş olduk) hemen girişteki Sanat Evini merakla o yöne meylettik. Mekandaki seramiklerin ustası Suat Bey yokmuş ama binanın sahibi Haşim Bey bizi sıkıntıya düşürmemek için ofisinde iki kahve yapıp getirip ikram etti.
Bu slayt gösterisi için JavaScript gerekir.
Son derece zeki, hoşsohbet ve vizyon sahibi bir kimse olması misafirperver ve mütevazi Türk insanı kimliğini kaybettirmemiş olan çevirmen Haşim Beyin kahvelerini de içince pırıl pırıl gökyüzünü dolduran güneş eşliğinde limana kadar indik.
Kumluk Plajına bakan kafelerden birinde bir bira içip evimize gidecektik ama kader ve emniyet personeli elele bizden önce gidip mekan sahiplerine sokağa koydukları masalarda içki satamayacaklarını söylüyordu. Kapalı alanda satabilir, önündeki sokakta satamaz, onun önündeki plaj kısmında satabilir. Bu güzelim havada içeride oturacak halimiz yoktu. Plajda da henüz masa olmadığı için yola devam ettik.
Bu slayt gösterisi için JavaScript gerekir.
Sahil Güvenliğe kadar yürüyüp yanındaki Blue Moon Cafeye oturduk. Güneşte şakır şakır yağan yağmurun denize inişini seyrederek yan masada oturan lokallerin hararetli siyasi muhabbetini dinledik, yavru köpekleri korumaya çalışan askerciğe gülümsedik. Bira 7,5 Lira, müzikleri eski, yabancı ve güzel.
Not 1: Atatürk Caddesinin Cumhuriyet Meydanına yakın tarafındaki Yapı Kredi ATMsi tuhaf bir şekilde bozularak bende ciddi endişe yarattı. Dertli olabilir. Aklınızda olsun.
Mart boyu Datça sahilinin tüm erkek kedilerini sırtına almak zorunda kalmış tekir isteksizce kulağını kaşıdı, sahilde park etmesine izin verilmiş tanıdık arabanın gölgesine attı minicik yorgun bedenini. Denizden gelen esinti kıyıya henüz atılmış birkaç masadan birinde oturan genç kıza nefes aldırdı:
– Daha sadece Nisanda olmamıza rağmen bu ne sıcak abi ya? Yazın hiç çekilmez burası.
– Tabii çok sıcak oluyor ama sonuçta biz sadece tatildeyiz Meltemcim. O sıcakta çalışmak zorunda olanlara çok üzülüyorum ben asıl. Hele dönercide! Düşünsene.
– Sen de herkesi düşünmeyiver Atahan. Hayrına mı çalışıyor adam, para veriyorlar mis gibi. Benim çalışıp kazanmak gibi bir şansım da yok. Öğrenci kölesi olarak babişin eline bakıyorum resmen. Nasıl uygun görürse beyefendi öyle oluyor. Adam kıstı zaten harçlığımı, ne yapacağımı bilmiyorum. İki bin yollayacakmış artık.
– Kaldığın ev sizin ama değil mi?
– Evet de, iğrenç bir ev abicim. Eski! Garip, demode bir şekli var böyle kapıcı evi gibi. Onaltıncı yüzyıldan kalma mübarek. Arkadaşları çağırmaya utanıyorum ya. Herkes Koru Sitesinde filan ne modern evlerde yaşıyor, ben ezik ezik Bahçeli’de dededen kalma tuhaf evde yaşamak zorunda bırakılıyorum.
– En azından kira vermiyorsun.
– Boşversene Ata ya, şu okul bitse de artık bir işe girip kendi kararlarımın kadını olsam abi, daraldım yani. Ay Atahan, dün başıma gelenler! Var ya abicim yaşadıklarım senin hayal gücün bile olamaz! O kadar yani.
– Hayırdır? Ne oldu?
– Ya zaten Ankara’dan buraya direk uçuş yok. İlla İstanbul aktarmalı uçacağız. Koca bir köyde yaşıyoruz yani, kimse adam yerine koymuyor. Onbeş dakika rötar yapmasını da geçtim, bavulumu kaybettiler abi! Onca yolcu arasında benim bavul kaybolsun yani olacak iş değil. Bahtsız bedevi olayı yani anlıyor musun? Dalaman Havaalanını birbirine kattım ama ne fayda? Yarın gelecek bavul. Allahtan el bagajımda gerekli eşyalar vardı ama halime baksana Allah aşkına! Şu üstümdekilerin renklerine bak! Hiç uyum görebiliyor musun? Ne bulduysam giydim resmen Kezban gibi.
– Yok be! Abartıyorsun.
– Olur mu ya Ata? Utancımdan ölüyorum valla bir gören olacak diye. Bir de okulun bahar tatili ya, herkes buralarda olabilir yani. Rezil olurum valla böyle görürlerse. Hayır bir de sabah yüzücü atletlerden vardı üstümde. Ankara soğuk daha biliyorsun. Nereden bileyim Nisan sabahı güneşinin yakacağını? Saçma yani değil mi? Ama yanmışım işte. Yani tam kıro gibi ya! Amele yanığı abicim. Tam rezil senin anlayacağın. Ya dedim ya, benim yaşadıklarım senin hayal gücün bile olamaz!
– Aman Meltem, geçer güzelim ya, ne olacak? Yazın iyi bir güneşlenirsin, hiçbir şey kalmaz. Miami’ye gideceğim demedin mi? Orada insan anında simsiyah oluyor zaten.
– Ay olur mu Atoş? Sen de bir alemsin? Nasıl dolaşayım böyle yaza kadar? Solaryum paklar dönüşte. Hayır bir de daha düğün var iki hafta sonra. En samimi arkadaşımın düğünü yani. Kankamı rezil mi edeceğim Allah aşkına? Zaten o da ayrı bir sorun. Üf ya, bak hatırladım da sıkıldım yine, sipariş ettiğim ayakkabılar gelmedi hala. Hale bak. Diyorum sana kadersizim ben abi.
– Boşver! Takma kafana. Bak ne güzel hava. Deniz kenarındayız. Sağlığımız yerinde. Daha ne olsun? Keyfini çıkar bence.
– Ya! Ne keyif ama. Para harcarken bile çok dikkat etmem gerekiyor artık. Ellilik bira mı içsem otuzüçlük mü diye düşünmem gerekiyor abi, düşünsene! Üf! Ne biçin baba bu ya! Hiç mi sevmiyor beni anlamadım ki. Neyse Atahan, bir tuvalete gitmem lazım şimdi. Çıkınca da salata bara bir bakacağım tamam mı şeker? Güneşten belli olmasa da akşam oluyor yavaştan. Acıktım. Herhalde bir salata tabağı yapar gelirim. Biraz bekleyeceksin. Sorry! Ay Atahan beşyüz gram almışım ya.Tam yaz öncesi olacak iş mi? Yani diyorum ya, Allah verdi mi heryerden veriyor. Artık sadece salata.
– Tamam. Haydi git gel, bekliyorum.
Topuklu terliklerinin üstünde sektirerek ve üstünü başını çekiştirerek içeri giren kızın ardından bir süre bakıp kalan Atahan aniden oluşan sessizlikte gayri ihtiyari sigarasına davrandı. Kısa bir süre için de olsa kendi kendine kalmanın keyfiyle denizi izlemeye başladı. Az ötedeki masada garsonlardan biriyle oturmuş konuşan genç kadının sesi geliyordu kulağına:
– Ne yapacağımı bilemedim Memet Emmi. Bebemi de aldım buraya geldim. Kezban yengemle konuştuydum. O dedi seni burda diye. Yardım eder dedi. Son çarem sensin Memet Emmi, kurbanın olayım.
– Tamam da kızım çok zorlanırsın burada. Bak ben bile kaç yıldır uğraşıp didiniyorum, anca bu sene yediyüz lira maaşla burada iş bulabildim nihayet. Kiraydı bilmemneydi derken gidiyor o da. Elde var sıfır. Sen ne yapacaksın? Köyde kalsan daha iyi değil miydi?
– Nasıl daha iyi Emmi? Öldürürler beni alimallah. Dedem yaşında adama sattılar beni, düğün öncesi kaçtım diyorum. Sen de bilirsin töreleri. Evlensem, bu benim bahtsız bebeyi de satardı o dürzü afedersin. Başka çarem mi kaldı?
– Bebenin babası kimdi de Ayşe?
– ………..
– Niye sustun kızım? Anlatmazsan nasıl yol gösteririm sana?
– Onüçümde kirlettiler beni Emmi afedersin. Öz dayım, boynu altında kalasıca.
– Allah belasını versin kitapsızın!
– Versin Emmi. Bu bebenin günahı ne? Bunca yıl ben korudum garibi. El kadar bebeyi namussuz belleyenlerden sakındım. Şimdi beni verdiler o yaşlı herife, uçkur düşkünü domuz, buncacık bebeye ne eder o hayvan Emmi?
– Haklısın kızım. Ben sana yardım etmeyi çok isterim. Senin için telaşlanıyorum sadece. Burada da hayat çok kolay değil. Güzel kadınsın, yalnızsın, dulsun. Rahat bırakmazlar. Gözünün yaşına bakmadan harcar, üzerinden para kazanmaya çalışırlar. Yıpranırsın Ayşe.
– Daha ne yıpranacağım Memet Emmi? Başıma gelmeyen mi kalmış benim? Dönersem katil olurum. Yalvarırım yollama beni köye. Burada ne iş olsa yaparım. Kimse o dediklerin, bırak yapsınlar. Çalışırım, ne olsa yaparım. Onlar da kazansın Emmi, ben de kazanayım, yavrumun gursağından iki lokma geçsin. Bir deri bir kemik yavrucak. Bana geceyi geçirebileceğimiz bir göz oda gösterirsen gerisi gelir Emmi. Çalışırım. Domuz gibiyim evelallah. Dörtten sonra okumadım ama elimden her iş gelir Emmi. Yollama geri köye, kurbanın olayım. Dönersem ya ölürüm ya katil olurum.
Duyduğu topuk sesiyle irkilen Atahan elinin tersiyle gözlerini sildi.
– Salata çeşitleri çok azmış ya. Yalnız inanabiliyor musun, tuvalette kağıt yoktu, ben koydurdum. Ne köylü milletiz biz ya. Hayır, burası da turistik bir yer yani sonuçta. Bana rastlıyor herhalde bütün terslikler. Mıknatıs gibiyim ha, çekiyorum. Daha ne gelecek bakalım başıma.
– Bir sus Meltem ya! Bir yok ol iki dakika! Gözünü seveyim bir kapa şu lanet çeneni.
– Aah! Ne diyorsun sen ya?
Elinde çatalı öylece kalakalmış kıza hiç bakmadan toparlanıp kalkan Atahan gözyaşlarına hakim olmaya çalışarak hızla uzaklaştı. Genç kızın salatasındaki tavuk parçalarının kokusunu alan tekir koşarak masaya yaklaşıp gözlerini kızın gözlerine dikti ancak onu fark edip arkasından koşarak gelen kara kedinin üstüne çıkmasını engelleyemedi. Datça’da yavaş yavaş akşam olmakta, gökyüzü bütün bahtsızların üzerine kara örtüsünü örtmekteydi.
