Pelin Batu’yu izliyorum. Kütüphanesini tanıtıyor. Her biri birbirinden değerli eserlerle dolu odanın büyüsüne kapılmışım. Varlığından bile haberdar olmadığım muhteşem kitaplarla tanıştırıyor. Onbeş dakikada onbeş kitap adı not alıyorum. Hiç duymadığım ilginç bilgiler öğreniyorum. Neden bilmediğime biraz içerliyorum ama daha çok da şöyle dopdolu bir canla sohbet etmeyeli ne kadar uzun zaman oldu diye dertleniyorum. Birlikte kahvemizi yudumlayıp sohbet ettiğimizi hayal ediyorum. Kurguyu Fransızların sevdirdiğini anlatıyor. Carroll’ın matematik dehasıyla coşuyor. Frengi tarihini anlatan eski bir kitabın sayfalarını okşuyor. Calvino’nun ‘Görünmez Kentler’inde koşuyor. Canı Proust çekiyor. Refik Halit’i övüyor. Raflarda babasını görüyor birden. Özlemini anlatıyor: “Sahaflara giderdik birlikte, okuduğumuz kitaplar hakkında fikir teatisi yapardık.” “Biz yapmazdık ama ben de özlüyorum” diyorum. Piyanoda Bach çalıyor biraz. Gülüşüyoruz.
Video bitiyor. Tadı damağımda. Yüzümde çarpık bir gülümsemeyle sayfanın aşağısına iniyorum böylesi bir videoya ne kadar değerli yorumlar yapılmış olduğunu görmek için. Gülümsemem uçuyor. Geriye sadece çarpık yüz kalıyor. İngilizce kitaplara bakarken ‘kurgu’ sözcüğünü bir anda bulamayıp ‘fiction’ dediği için ‘fıkkşın’ diye dalga geçenler… Dinleme yetisinden yoksunluğunu konuşanın beceriksizliğine vermeyi kolay görenler… Haddini bilmeden had bildirenler… Batı özentisi olmakla suçlayanlar… Ve çok daha ağır hakaretler…
Bu kadar ani düzeysizleşmeye dayanamıyorum. Sayfanın önerdiği bir başka videoya basıyorum. Batu’nun İstanbul’da bir kolejde yaptığı TEDx konuşmasını dinliyorum büyük bir keyifle. Sonrası malum. Bu sefer yorumcuların yarısı İngilizce konuşmuş olmasına takıyor, diğer yarısı da salondaki izleyicinin başı kapalı bayanlardan oluşuyor olmasına. Kafasını örtmüş kişilerin kesinlikle İngilizce anlamayacağına dair kanının pençesinden kurtaramıyorlar kendilerini. Onlar mı daha zavallı yoksa bu tür organizasyonlarda konuşmacılara hangi dilde sunum yapmaları söylendiyse o dilde yaptıklarını bilmeden ukalalık eden cahiller mi emin olamadım. Yani son dakikada seyirciye bakıp da “hmm herkes Türkmüş, o zaman ben de Türkçe konuşayım” demek anca profesyonellikten hiç nasibini almamış kurumlarda gerçekleşebilir. Ayrıca emin olamazsınız herkesin Türk olduğundan. Zaten o konferansa davetli diğer konuşmacılar izlenirse salonda yabancı da olduğu anlaşılıyor. Ama olmasa da fark etmez çünkü TED konferanslarının önemle üzerinde durduğu kavramlardan biri şudur: Kurduğumuz ağlar, başkalarını da işin içine dahil edersek daha güçlü hale gelir. Internet üzerinden yayınlanan bu videoların dili İngilizce olduğunda daha fazla kişiye ulaşabilirsiniz. Ama tabii izlediği yabancı kaynaklı videoların bile altına Türkçe küfür yazma güdüsüyle yaşayan insanların bunu düşünebilmesi nasıl beklenir ki?
Yabancı dil bilmeyen kişilere bu durum anormal gelebilir ama Pelin Batu gibi insanlar için dil sadece bir araçtır. Fikirlerini aktarmaktır aslolan. Türkçe konuşursunuz Türkçe cevaplar, İngilizceye geçersiniz İngilizce yanıtlar, üstüne bir de Refik Halit Karay’ı Osmanlıca okurlar. Hava atma gibi bir derdi olamayacak düzeye çıkmış beyin hata yapma kaygısı da taşımaz. Hatta böyle bir kaygısı olmayan bireyler anca o düzeye çıkabilir. Ama herkesle dalga geçmek için fırsat kollayan zavallılar kendilerini gülünç duruma düşürmekten duydukları aşırı korku yüzünden sürekli aynı yerde sayarlar. Rönesans insanı olabilmekle ilgili bir konuşma dinleyip altına “sanki Türkçe konuşsa anlayacaklar” yazarak, hakkında hiçbir fikri olmadığı bir salon insanı bir çırpıda harcayan lüzumsuz yaratığın kendisinin bu konuşmadan ne anladığını çok merak ediyorum doğrusu.
Edebiyattan konuştuğu halde siyasi yakıştırmalar yaparlar. Zengin çocuğu olmasına laf söylerler. Sadece küfür etmelerine yeten Türkçeleriyle kadının İngilizcesine saydırırlar. Beyin sürekli meşgul olduğundan konuşurken takılmasıyla dalga geçerler. İzlediği diğer programlarla karıştırıp kıyafetini eleştiren bile var! Batu’yu sevenler seyirciye çullanmış. Daha da çirkin bir aşağılama tarzıyla “bu kadınla sevişmek istiyorum” yazan ümitsiz vaka reziller var. Ve kendine ‘Ninja’ ismini koyduğuna bakmadan Batu’nun konuşmasına ‘sıradan’ diyebilenler. Eleştirecek hiçbir şey bulamayanlar da kameramana yüklenmiş.
Hayatının tüm acılarını başkalarından çıkarmaya çalışan koca bir güruh var Internet başında her an hazır bekleyen. Gerçek hayatlarının ezik kimliğinden kurtulmak istercesine isimleri-cisimleri belli olmayan sanal dünya saldırganları önlerine ne koysanız yerden yere vurmaya hazırdır. Hiçbir şeyi gerçekten okumazlar ve dinlemezler. Yazınızı, eleştirecek yer bulmaya çalışarak okurlar. Konuşmanızı, sizi morartacak bir cevap arayışıyla dinlerler. “Çok güzelsin” deseniz “senin tuzun kuru tabii, her şeyi güzel görüyorsun” derler. Elinden tutup kaldırmak isteseniz kalkmaya çabalayacaklarına sizi de düşürmek için uğraşırlar. Kendilerinin düşmüş olmasının suçunu sizde ararlar. Kendi rahatsızlıklarının üstesinden gelmek için herkesi rahatsız etmeye adanmış bir bataklıkta yaşarlar. Hastalıklı yorumculardan birinin çakma isminde de görüldüğü gibi ‘kin kusan’ insanlar bunlar… Ah mutsuz ninjalar…
Sil. At. Yırt at. Yak. Yok et. Yaşamımın ilk yarısı anı biriktirmekle geçti. İkinci yarısı da onlardan kurtulmaya çalışarak geçecek sanırım.
Dedem öldükten sonra ona ait kağıt öbeklerini ne yapacağımızı bilememiş olmamız beni çok etkilemişti. Kendi evimin her yerini işgal eden notlar, defterlerim ve kitaplarımdan kendim kurtulmalıyım diye karar almıştım. Geride kalanları üzmemeli, sıkıntıya sokmamalı. Onları da mezara koyamayacağımıza göre gitmeden bir çare bulmalı.
Sanal dünya böylesine alıp yürümemişken, sevdiğimiz yazıları e-mail ile dostlara ulaştırırken, duygu-sömürüsü-sever bazı iş arkadaşlarının yollayıp durduğu bir hikaye vardı her evlilik yıl dönümünde eşine bir buket kırmızı gül yollayan bir adamın ölümüyle ilgili. Tabii ki kadın aylarca ağlar. Bir gün kapı çalınır. Gidip açar ancak kimseyi bulamaz. Sadece yerde bir buket kırmızı gül vardır. Kadının yaşadığı şoku tahmin edersiniz. Çünkü o gün bir de evlilik yıl dönümleridir. Güllere iliştirilmiş notla da kalp krizinin eşiğinden döner. Not kocası tarafından yazılmıştır ve okuyucuyu gözyaşlarına boğacak cinstendir. Anlarız ki mevta ölmeden önce yapacağını yapmış ve henüz ölmemiş olan karısına her yıl gül buketi gelmesini garantilemiştir.
Muhtemelen gül satışlarını patlatmak için uydurulmuş bu öykü bildiğim bütün bayan arkadaşları çok etkilemişti. Gerçekte başlarına gelse kim kaldırabilir acaba böyle bir travmayı? Kaldırmalı mı ki? Kendi ölümünüzle sevdiklerinizi de yalnız bırakmak zorunda kalmanız düşüncesi ölümü iki kat ağırlaştıran bir sıkıntı zaten. Seven insan kendi öldükten sonra sevdiceğinin bu acıdan çabuk kurtulup hayatını devam ettirebilmesini dilemez mi?
Nazım Hikmet’e tek kızdığım konudur belki de, öldükten sonra Vera bulsun diye evin orasına burasına yaş günü kartları, şiirler, dokunaklı notlar bırakmış olması. Sevdiğinizi yitirmek yeterince zorken, geride kalanın ölenle vedalaşıp hayata devam edebilme gücünü elinden alan bir bencillik gibi geliyor bana. Düşünsenize, Nazım gibi bir adamın dünyanızdan uçup gitmesine alışmaya çalışırken, kendi hayatınıza dönme mücadelesi verirken, elinizi attığınız bir eşyanın arasında erkeğinizin şu dizelerini buluyorsunuz:
Gelsene dedi bana
Kalsana dedi bana
Gülsene dedi bana
Ölsene dedi bana
Geldim
Kaldım
Güldüm
Öldüm
Git atla bir yerden, öl yani sen de!
Tüm bunlar yeterince can sıkıcı değilmiş gibi geçen gün okuduğum ‘ölenin dijital izleri’ üzerine bir yazı iyice altüst etti beni. Yazar, kısa süre önce yitirdiği teyzesinin telefonuna bırakmış olduğu sesli mesajlar, sosyal medya hesaplarının hala açık olması ve çocuklarının fotoğraf paylaşması, teyzesinin geçmişte yazarın paylaşımlarına yaptığı yorumların hala duvarından göz kırpması nedeniyle ölümün soğuk gerçeğiyle yüzleşemiyordu bir türlü. Zaten herkesin birbirine bu denli uzaklaştığı bir ortamda hala sosyal medyada görünüyor olmanız algıları tuzağa düşürüyor. [Demek ki onun da icabına bakmalı… da nasıl?]
Bırakın sosyal medyayı, geride kalanlara sıkıntı yaratacak bir mezar taşı düşüncesi bile bunaltıyor zaman zaman (da kimse izin vermiyor başka türlü gitmenize). Seksenlik bir Alman dostum geçen yaz yaptığımız son sohbette tüm düzenlemeleri tamamladığını söylemişti mutlulukla. Ne dediğini anlayamayınca açıkladı. Cesedinin yakılması için başvuruda bulunmuş ve işlemin ücretinin taksitlerini ödüyormuş yıllardır. Küllerinin hangi ağacın altına gömüleceğini bile garantilemişti şirketle yaptığı anlaşmada. “Ömrümce kimseye yük olmadım, ölümümle de olmak istemem” derken yaşların süzülmesini engelleyemedi Nazi Almanyasını bile görmüş kaskatı mavi gözlerinden.
The Loop’un haberine göre her gün 10,000’den fazla Facebook kullanıcısı ölüyor. Yakında bu platformun dijital mezarlığa dönüşeceği ifade ediliyor. Twitter altı ay aktif görmediği hesabı siliyormuş. Ama Facebook ölülerinin çoğu hala arkadaşlık teklifi alıyor, fotoğraflara etiketleniyormuş. Bu durum bizleri daha mı duyarlı yapıyor yoksa daha mı duyarsız? Kutsal kitapta sosyal medya isimleri geçse ölülerinizi rahat bırakın demez miydi?
Rahat bırakmalı ölüleri. Kendi bencilliğimizle hala onlara sığınmaya çalışmamalı. Geride kalanları da rahat bırakmalı. Kendi bencilliğimizle ömürlerinin geri kalanında da sadece bizi yaşamaları için uğraşmamalı. Onlara sıkıntı verecek hiçbir şey bırakmamalı. Kabul etmeli ki hayat bundan ibaret: “Geldim. Kaldım. Güldüm. Öldüm.” O zaman sil. At. Yırt at. Yak. Yok et.
Hep üzülmeye meyilliyizdir. Sabah gözümüzü açtığımız gibi hayatımızın üzücü eksiklikleri ve bunaltıcı zorunlukları bir bir sıralanır karşımıza. Asılmış bir surat ve ağır bir bedenle başlar günümüz. Bunu yapmak çok kolaydır. Malzeme bol. Ödenecek faturalar, son günü gelmiş işler, aramak zorunda olduğumuz kişiler, pişmesi gereken yemek… Çocuğun notlarına üzülmekten çocuğumuz olduğuna sevinmeyi unuturuz. Misafir gelecek telaşından dostlarımızın varlığına sevinmeyi atlarız. “Amaan yine yemek yapmam lazım” derken sağlıklı olduğumuz mutluluğunu ıskalarız.
Oysa şimdi ben öyle mutluyum ki. Öyle tarifsiz hislerle kımıldanıyor ki içim. Bunun da tek sebebi açık gri gökyüzünden ince ince yağan yağmurun panjurdaki tıkırtısı, evime dolan toprak kokusu, gergin bir gürültü yayan insan kalabalığını durultup sakinleştiren etkisi. Sadece yağmur yüzünden çok mutlu uyandım bu sabah. Bugünün benim günüm olacağını bilip gülümseyerek uyandım ve yağmur serinliğinin iyileştirici kollarına bıraktım kendimi. Oysa “üfff lanet olsun, yağmur yağıyor” diye de kalkabilirdim. Saçım bozulacak diye kaygılanabilirdim örneğin. Kalkmadım. Kaygılanmadım. Saçım zaten bozuk. Dün kestim saçlarımı kat kat. Biraz önce aynada gördüm ki yamuk kesmişim. Katların her biri ayrı telden çalıyor. Ama bu beni daha fazla gülümsetti sadece. Saçımı keserken bir kuaför görse çıldırırdı diye düşünüp kikirdemekten kendimi alamadım. Muhtemelen güzellik sektörü çalışanları bana bakınca bedenimin her santiminde para görüyordur. Boyanacak beyaz tutamlar, botokslanacak alanlar, alınacak gıdı, makyajlanacak bir yüz, kadınlaştırılacak tırnaklar ve daha bilmediğim kim bilir neler. Sektörün mutsuzlaştırdığı kadınlarımız da görüyordur bu -çirkinlikleri-. Ben ise yağmur sularıyla yeşeren kadınlığım, havadaki kokularla gelen dinginliğim, yamuk saçlarım, üstümden düşen bluzum ve onunla uyumsuz pantolonumla kendimi çok güzel hissediyorum.
Rastgele sarf edilmiş sözcüklerde bile üzüntü arar, satır aralarını zorlarız. Bedenimizin ne kadar sağlıklı olduğuna sevinmeyi bilemeyiz bir türlü de, duyduğumuz her lafta içerleyecek bir yan bulabiliriz: “Sen bana şişman mı demek istedin?” Gereksiz üzüntülerde boğuluruz tüm gün ve her gün. Boyum kısa. Saçımın rengi istediğim gibi olmadı. Bu tulumla bu ayakkabı gitti mi? Burnumu mu kaldırtsam? Brezilya poposu mu yaptırsam? Mukaddes Hanım bana ters mi baktı? Niye koca bulamıyorum? Eyvah, beyazım çıkmış!
Bir bacağınızın olmadığını düşünün. Yukarıdakilerden hangisini önemserdiniz? Engelli vatandaşlarımız güzellik salonlarıyla çok da ilgilenmezler. Hatta onlar ‘engelli’ mi yoksa ‘sakat’ mı dediğinizle bile pek ilgilenmezler. Üzüntüyü kelimelerde aramayacak kadar gerçek bir dünyada yaşarlar. Keşke bizim de gerçekleri görmek için büyük bir sorun yaşamamız gerekmese. Hayatın güzel yanlarını görebilsek artık. Hepimiz biliriz ki en önemli şey sağlık. Beynimizi dünyanın en gereksiz konularıyla doldurarak sağlığımızı bozmaya çalışmaksa en büyük şımarıklık.
Hayatınızı zehir edecek kadar büyük, düşünmekten kendinizi alamadığınız bir sorun varsa ondan kurtulmak için kolları sıvayın tabii. Yaşadığınız şehir sizi boğuyorsa daha mutlu olacağınız bir diğerine gidin (ama boğulduğunuz konuları da yanınızda taşımayın). Yaşadığınız koca özgüveninizin zedelenmesine neden oluyorsa kocadan sıyrılın (ama sonra her gün kocasızlığınıza yanmayın). Çocuğun notları bir türlü düzelmiyorsa, çok isteyerek dünyaya getirdiğiniz bu yaşam kaynağının sorunlarını bulun. Gurur meselesi yapıp çocuğu her gün aşağılamayın. Mutlu olabilmek için dünyaya getirdiğiniz çocuğu da kendinizi de mutsuzluğa atmayın.
Kendinize küçücük sorunlar yaratıp arkasına sığınmayın. Hayatınızı masaya yatırın ama önce mutluluklarınızı sıralayın. İlk ben başlayayım: Bugün çok mutluyum çünkü;
Tatlı bir esintiyle uyandım;
Vücudumun hiçbir yeri ağrımıyor;
Beyaz peynir, zeytin ve çayın güzel olduğu ve ekmek yenen bir ülkede yaşıyorum;
Evde ekmek var;
Sevdiğim adamla konuştum; Annemle konuştum;
Antalya’ya taşındığıma bugün de sevindim;
Çeşmeden su akıyor;
Dünya henüz çok güzel;
Dünyayı güzel gören gözlerim, içimi kımıl kımıl yapan hislerim ve hepsini anlatabilecek kelimelerim var;
Sizler varsınız.
SBS’nin ilk yılları. Aşırı endişeli velilerden gelen yoğun talep üzerine haftada iki saat test çözdürmemiz söylenir ve beşinci sınıfların İngilizce derslerini paylaştığımız Kanadalı partnerimin programına eklenir. İlk dersten çıkınca uçarak zümreye dalan meslektaşım test kitapçıklarını fırlatır: “Kendiniz girin SBS’lere. Ben sizin kültürel dayatmalarınızı bilmek zorunda değilim. Yapamıyorum ben. Kim yaparsa yapsın.” Kısa süre sonra olayın şu sorudan kaynaklandığı anlaşılır:
Ali boğazını üşütmüş. Aşağıdakilerden hangisi doğrudur?
a. Dondurma yiyebilir.
b. Dondurma yememeli.
c. Soğuk su içebilir.
d. Buz yemeli.
Aynı zamanda çok samimi dostum olan öğretmen arkadaşımın boğazı kötüyken dondurma yediğini, yaz-kış buzlu su içtiğini, biz çılgın Türklerin cereyanda kalma kabusuna çok güldüğünü iyi bilirim (Çocukken hastalandığında anneannesinin ona viski içirdiğini de o gün öğrendim). Öğretmen kendi siniriyle kontrolü kaybedince kaotik bir ortama dönen sınıfa SBS derslerini vermek bana kaldı tabii. En azından Türkçe beklentilerimizi İngilizce sorulara uyarlayabilirim.
İlk dersim. Testin ilk sorusunda ağaçtaki kuşa bakan kedi resmi var.
Resimdeki kedi ne düşünüyor?
a. Ben uçabilirim ama kuş uçamaz.
b. Ben uçabilirim, kuş da uçabilir.
c. Ben tırmanabilirim, kuş da tırmanabilir.
d. Ben tırmanabilirim ama kuş tırmanamaz.
Arka sıralardan kalkan bir parmak: “İyi de Miss Soydan, kedi düşünmez ki ben tırmanabilir miyim tırmanamaz mıyım diye. Tırmanır. Kuş da uçup gider.” Öğretmenlerinin hak vermesi yetmiyormuş gibi bir de bu özgün düşünüş biçimini övünce sınıfta bu konu üzerine bir tartışma başlar. Ya tırmanamayan bir kediyse? Ya patilerinden biri sakatsa? Sakatken tırmanabiliyorlar mı acaba? Ya kuşun kanadı kırıksa? Ya kedinin sihirli kanatları varsa? Kuşun zıplaya zıplaya bir yere çıkması tırmanma sayılır mı? Pırıl pırıl zekalarına bir kez daha hayran kaldım. Sorgulamaya dayalı eğitim vereceğiz diye yıllarca çatlattığımız göbeğin boşa çatlamadığını anladım. Bir avuç beşinci sınıf öğrencisinin bir yandan henüz öldürülememiş hayal gücü bir yandan kendini rahatça ifade edebilmenin özgürlüğüyle üretebildikleri kaliteli soruları gözlerimi yaşarttı. Ders tabii ki pek de verimli geçmedi. Çocukların kafalarındaki tüm o güzellikleri silip testi hazırlayan kişinin beklentilerini yerleştirmelerini isteyemedim. O beklentileri ben de bilemedim. ‘Dilbilgisi kurallarını öğrenmenin İngilizce öğrenmek demek olmadığını’ yıllarca anlatmaya çalıştığım anne-babaların çocuklarına ‘o sorularda dilbilgisinin test edildiğini’ açıklayamadım. Uluslararası bilinci yerleştirmeye adanmışken “Boş verin Kanadalıları; Türk insanı hastaysa dondurma yemez, kışın soğuk su içmez, cam açıksa kapıyı açmaz” diyemedim. Unutun kanadı kırık kuşu. Asıl önemli olan ‘can/can’t’ kalıbıdır. Yani ‘-ebilmek’. Doğru cevap e. bilememek.
Eğitim konusu içimi çok acıttığı için bu konuda yazmayı pek sevmem. Ama milyonlarca kişinin TEOG’la yatıp kalktığı bu günlerde tabii ki benim fikrimi de soran dostlar oluyor. Derin bir iç çekerken buluyorum kendimi önce. Kafamın içinde uçuşmaya başlamış düşünceleri bir düzene sokup dışarı çıkaramıyorum. Neresinden başlayayım ki? Yıllarımızı doğru ölçme-değerlendirmenin nasıl olması gerektiği konusunda kafa patlatarak geçirdik ve işte vardığımız nokta: Eğitim Fakültelerinde asla tercih etmememiz söylenen çoktan seçmeli soru tipine dayalı bir hayat. Merkezi sınavlar… Merkezi sınava hazırlayan ortak deneme sınavları… Ortak deneme sınavlarına hazırlayan okul çapında deneme sınavları… Onlara hazırlayan test dersleri ve ödevler… Öğrenmenin gerçekleşmesine zaman bırakmayan bir sistem.
Teknik açıklamalarına girip yormak istemiyorum ama kısaca diyeyim ki, tüm iyi eğitimciler ve kaliteli okullar bilir ki gelişimi engelleyen baş düşmandır çoktan seçmeliler. Farklı öğrenen türlerine göre hazırlanmış çok sınavdan seçmeli bir yapıya yoğunlaşacağımıza, beyni çoktan seçmeli çalışan ve gözleri anca şık görebilen sıkıntılı nesiller yetiştiriyoruz. Seçmenin asla mümkün olmadığı şartlarda, özgürce çocuk olamadıkları dünyalarında…
Özgürlük seçeneklerin olmasıdır. Ancak önünüze sınırlı sayıda seçenek koymuş kişinin kendi beklediği cevabı seçmemiz, gelecek nesilleri kurtaracak doğru yanıt değildir. Dört yanlışın çoktan bir doğruyu götürdüğü ülkemde bırakın artık çocuklarımız özgürce uçan kedileri ve kanadı kırık kuşları düşünsün Kanadalı dostlarıyla kış dondurması yerken.
Beklemeyi sever misiniz? “Hayır” değil mi? Sevdiğinizi bekliyorsanız? “Sonunda kavuşmak varsa güzeldir.” Tekrar birleşmek üzere ayrılmış olsanız bile mutlu son garantisi var mıdır beklemelerin? “Bekle dedi gitti. Ben beklemedim. O da gelmedi.” Bekleseydiniz de o gelmeseydi? Siz beklemediğiniz halde o geri dönseydi? Ne yapacağız peki? Bekleyelim mi beklemeyelim mi?
Son günlerde oradan buradan bir söz çalınıyor kulağıma: ‘sıfır beklenti’. İlk duyduğumdan beri düşünüyorum böyle bir şey mümkün mü diye. Herhangi bir ilişkide sıfır beklenti söz konusu olabilir mi? “Sen elmayı seviyorsun diye elma da seni sevmek zorunda mı” dizesine çocuk yaştan beri kıkırdarız. Ama elmanın yaşantımdaki varlığını istemek bile bir beklenti değil midir? Peki böyle bir beklentim olmazsa da bu, elmayı hayatımdan çıkardığım anlamına gelmez mi?
– “Akşam eve kaçta gelirsin?”
– “Bilmiyorum, bekleme sen ye yemeğini.”
Bekleme dedi gitti. Sen bekledin mi? O geldi mi? Davranışımız diğer kişinin ne dediğine bağlı olmuyor değil mi? Kafasının içinde ‘beklememe’ boyutuna geçmiş bir insan zaten akşam eve kaçta geleceğinizi de sormaz. Ancak her saniye telefona bakarak, mesajlarıyla sıkboğaz ederek bekleyeni de, akşamı da hayatı da hem kendine hem de o kişiye zehir eder. Aç müziğini. Yak tütsünü. Kendi sevdiğin yiyeceklerle donat masanı. Havadan gelmiş bu değişikliğin keyfini sür.
Paran ne kadar azsa endişen de o kadar az diyordu Orwell. Bu durumun sebebi beklentilerin yüksek olmamasıdır. Beş parasız bir berduş yolda yirmi lira bulsa kendini zengin hisseder. Oysa stresten kudurmayan bir borsa simsarı görmemiştir hiç kimse. “Cehalet mutluluktur” demiş bir başka İngiliz. Eğitim düzeyiniz arttıkça toplumun tüm kurumlarından beklentileriniz de artar nitekim.
Tuttuğunuz takım ikinci ligdeyse illa şampiyonluk beklemez, küçük başarılarıyla da övünürsünüz.
Sınavlardan 40 alan öğrenci 60 aldığında havalara uçar. Doksanlık öğrencinin beklentisi ise 100’dür. 60 alırsa karalar bağlar.
Arada telefonunu kapayabilen kişi, açtığında gelen mesajlara sevinir. Gözü ve kulağı telefonda olan ise aranmadığında içerler. Hiç beklemediğimiz bir anda bize bir güzellik sunduğu için severiz sürprizleri.
“Bekleme sen ye yemeğini” dediğiniz kişi bunu başarabildiyse bir demet çiçekle kapıda belirdiğinizde sizi kucaklar. Sevdiğiniz size niye bir türlü evlenme teklif etmiyor diye kıvranırsanız yaşadığınız en güzel günlerin tadını çıkaramazsınız. Sevgililer gününde ofisinize gelmeyen orkidelere hayıflanıp durursanız ömrünüzce size sunulmuş kır çiçeklerinin ışıltısını ve mis kokusunu kaçırırsınız.
Yaşlanınca size baksınlar diye çocuk yapmazsanız yalnız kaldığınızda hayata küsmezsiniz. Bir işe atılmak için arkanda bir dayın, bir amcan olmalı saçmalığına bel bağlamadıysanız ayaklarınızın üzerinde sapasağlam duracak gücü içinizde bulabilirsiniz. Dayınızı da bir insan olarak sever, sizin daha fazla harcamanızı sağlamıyor diye kinlenmezsiniz. Bekle deyip gittiğinizde bekleşememe ihtimali olduğunu aklınızda tutarsanız hayatınızın geri kalanını karşı cinse duyduğunuz nefretle simsiyah geçirmez yağmur ardından çıkan gökkuşağını da görebilirsiniz. Saçınızı süpürge etmeyi sevdiğiniz için bunu yaptığınızı fark edebilirseniz erkeğiniz sizi bıraktığında şaşırmazsınız. Takdir beklentisi içinde yaptığınız işler mutluluk getirmez.
Beslediğiniz kedinin hayatına sahip olmayı beklemek yerine duyduğunuz sıcacık mırıltının keyfini çıkarmaya bakın. Yemeğini yiyip gitti diye ‘nankör’ yaftası yapıştıracaksanız beslemeyin. Besliyorsanız da bu size zevk verdiği içindir. Hayat devam ediyorsa o kedi de aç kalmaz zaten. Kedi için vazgeçilmez değilsiniz. Kimse için vazgeçilmez değilsiniz.
Vazgeçilmez olmasak da en nihayetinde toplum denen kurum girift ilişkilerden ibaret. Dolayısıyla o kadar bireyselci de bakamıyorum. Sınava giren öğrencilerden bizim beklentilerimiz olmasa onlar bu lüzumsuz yarışa adım bile atmazdı. Genç kızımız çekiciliği kaybolmadan koca bulmaya kodlanmasaydı o da delikanlının boğazını sıkmazdı.
Yaşantımızdaki herkesi bir anda elimizin tersiyle silip atamayacağımıza göre beklentiler ağının ortasında bulunmamız da çok doğal. Yeter ki bir denge kurabilelim. Kendi hayatımızı ıskalamadan, işler beklediğimiz şekilde gelişmiyor diye küsüp bu anı kaçırmadan. Sürekli başkalarından bekleyerek ve sadece başkalarının beklentilerini karşılamaya çalışıp kendimize yatırım yapmayı unutursak yalnız kaldığımızda depresyona girmemiz kaçınılmazdır. Kızınız gelin olur gider. Eşiniz hayatınızdan çıkabilir. Ömrünüzü adadığınız iş yeriniz sizi kapının önüne koyabilir. Dostlar terk edebilir. Güvendiğiniz malları babanız satıp yiyebilir. Kendinizle başbaşa kaldığınızda yüzünüze çarpan bir gerçek canınızı yakabilir: Yıllar önce kendinize bekle deyip gitmiş ama dönmemiş olduğunuz. Yaşam biterken bu acıyla yüzleşmek istemiyorsak şimdi kendimizden ne beklediğimizi sormalıyız. Başkalarından değil.
Piyango bileti almazsanız size çıkma şansı olmaz. Alırsanız ve çıkmazsa da tüm satıcılara küsmezsiniz. Hayatınızı tamamen ona bağlamadan arada oynamaksa heyecanlıdır. Beklemenin bu tatlı heyecanı hoşunuza gider. Ama beklerken başka hiçbir şey yapamayan ya da beklenen gün gelip geçince boşluğa düşen bağımlılardan da olmamalıyız. Ümit etmek tabii ki çok güzeldir, ama yalnızca ümit etmek gelecek zamanda yaşatır. Oysa yaşamakta olduğumuz kocaman bir ‘şimdi’ gerçeği var.
“Yüz frangınız varsa, ödlekçe panik yapma ihtimaliniz yüksek. Oysa sadece üç frangınız varsa gayet umursamaz oluyorsunuz, çünkü üç frank sizi bir gün daha doyuracak ve yarından ötesini düşünecek durumda değilsiniz. Canınız sıkılıyor ama korkmuyorsunuz.” (s.28)*
Parçası olduğumuz yaşantının çalkantısında sürüklenirken çırpınıp durduğumuzdan, içinde bulunduğumuz koşulları idrak edebilecek sükûnetimiz olmuyor. Nefes almaya devam edebilme ümidiyle kolumuzu-bacağımızı delice sallayıp duruyoruz. Bu yüzden daha fazla su yutuyoruz, daha çabuk yoruluyoruz.
Böyle debelenen insanların öyküsünü bir kitaptan okuyor olsak sorunu hemen çözümleriz de o suyun içindeki kendimiz olunca hiçbir şeyi algılayabilecek halde olamıyoruz. ‘Umarsızlık ve umursamazlık’ denizinde çırpınıp durmamızın öyküsünü de bana George Orwell’den daha iyi açıklayacak kimse bulunamazdı sanırım. Açlıktan sefil durumda dolaşan insanların dünyasını anlattığı “Paris ve Londra’da Beş Parasız” adlı otobiyografik kurgusunu kafamda şimşekler çakarak okudum.
Kendisini fakir görürken gittikçe daha zor bir hayata düşen kahramanımız yoksullaşmanın evrelerini öyle net açıklıyor ki: Bayağılaşmayla, kırıntı yeme cimriliğiyle başlayan hâl, gizlilik evresine geçiyor. Yoksullaştığınızı çevreye belli etmemek için gururlu bir yalan-dolan aşaması ve margarinli ekmekle gün boyu iş aramanın acısı beraberinde can sıkıntısını ve hiçbir şey yapmak istememe hâlini getiriyor.
“Açlık insanı omurgasız ve beyinsiz bir hâle indirgiyor, bu açıdan en çok gribin yan etkilerine benzetilebilir. Kendinizi bir denizanası gibi ya da vücudunuzdaki tüm kan dışarı pompalanmış da yerine ılık su konmuş gibi hissediyorsunuz.” (s.48)
Yemek yiyebildiği zamanlarda kendini yepyeni bir adam gibi hissediyor. Her uzun süreli açlığın ardından ekmeğin tadını bir kez daha keşfediyor. Başlarda dürüstlüğünü korumaya çalışırken, binbir zorlukla hayatta kalmaya çalışan bir kimsenin maddi gücünün vicdana ve haysiyete yetmeyeceğini öğreniyor.
Kimden ne araklarsam kârdır diyen insanlar ‘normal’i oluyor. Muhafazakar bir gazete alıp, yazanların tam tersini yazarak Komünist çizgideki bir gazeteyi dolandırmak da normaldir, beş gün boyunca boğazından bir lokma geçmemiş ateistin dua etmesi de. Yün külotlarını rehinciye verip ekmek parası bulmaya çalışırken dalga geçilen insanların dünyasıdır bu. “İnsanın aç kalınca yapmayacağı şey yoktur.” (s.101)
Yoksulluğun ‘geleceği yok ettiği gerçeğini’ ise tüm bu olumsuzlukların telafisi olarak nitelendiriyor. Paran ne kadar azsa endişen de o kadar az.
Haftalar sonra bir iş bulabildiğinde tabii ki dört elle sarılıyor. Artık İngilizce öğretmeni filan değil bulaşıkçıdır bir otelin bodrumunda. Sayfalarca anlattığı iş yerinin ve çalışma koşullarının ne denli berbat olduğu ortada olsa da ‘güvenli ve rahat’ işini hiç de bırakmak istemez. Her şeyden önce kendini artık yoksul hissetmemektedir. “Böylesine basitleşmiş hayatın beraberinde -ifade etmesi güç- yoğun bir tatmin hissi geliyordu, iyi beslenmiş bir hayvanın hissedeceği türden bir tatmin.” Günde 17 saat izbe ve pis bir mahzende çalışan, verilen yemeği yiyecek vakti olmayan, gün ışığı görmeyen, çoğunun hayatında ‘iş dışında’ diye bir zaman dilimi olmamasına rağmen olursa da en fazla birkaç sokak öte gidebilen bulaşıkçıların kira ve yol parasını çıkarınca 4 Frank içki parası kaldığı için duydukları şükran dolu hayatı şöyle anlatıyor: “iş ve uyku arasında bir ahenk içinde yaşıyorlar, düşünmeye vakitleri yok ve dış dünyanın bilincinde bile değiller” (s.108). Biraz da içtiler mi çok mutlu oluyorlar. Dünyanın güzel bir yer, kendilerininse takdir edilesi insanlar olduğundan emin oluyorlar.
‘Şehvetli bir şey’ olarak gördükleri uykuysa en değerli hazineleri. Öyle bir uyku ki bu, sokaklarında cinayet işlense kalkıp bakıp hemen yatağa koşuyorlar.
Orwell’in anlatım gücünün mükemmelliğinden olsa gerek, ‘uyumayı seven’ bu insan kalabalığını görür gibiyim. ‘Tüm kanı dışarı pompalanmış da yerine ılık su konmuş’ figürlerle her gün karşılaşıyor gibiyim. İş, metro ve yataklarından ibaret hayatlarında -gerçekte olan bitenin farkında bile olmadan- nefes alıp veren, haline binlerce şükredip ‘güvenli ve rahat’ hayatları yok olmasın diye her şeyi göze alabilecek bu insancıkları tanır gibiyim. Karakollarında bile ‘özgürlük, eşitlik, kardeşlik’ yazan Fransa’nın bu gerçeğine yürekten inanmış aç, parasız ve hakkını alamadan deli gibi çalışmanın bitkinliğiyle birbirlerini yerden yere vuran insanlarının kardeşliğini, mutluluğunu ve şükranını yüreğimde hissettim.
‘Düşünmeyi imkansızlaştıran bir rutinin içine hapsolmuş’, hayatının gidişatını değiştirmek isteyip eğitim şart dese de eğitim alma olanağı olmayanların arasına yani 1930 yılına gidip geldim. Yarın için kaygılanamayacak kadar az doyan ya da haklarını sorgulayacak vakit bulamayacak kadar çok çalışan insanların ülkesine gittim.
En çok kim size güzel bir söz söylerse mutlu olursunuz?
Ben dostlarımdan altı sağlam bir övgü aldığımda çok mutlu oluyorum. Yıllardır beni tanıyan ve gelişimimin her aşamasına tanık olmuş canlardan. Tabii ki zamanında beğendiğimiz bazı özelliklerinden dolayı bu insanlarla görüşmeyi artırmış, yıllarca onları görmek istemeye devam etmiş ve bu günlere taşımışız. Ama bunca yaşanmışlığın ardından hala sizde neleri sevdiklerini duymak ayrı bir gurur veriyor insana. Aynı gün içinde iki adet yıllanmış dostumdan güzel sözler işitmek yazdırıyor bana bu satırları.
Yüksek lisans yaparken verilen ödevlerden biri şuydu: On arkadaşınızdan sizi üç sıfatla tanıtmasını isteyin. Anket defteri tutmayacak kadar büyük olduğumuz bir yaşta kendimizi tanıma fırsatı sunan ne kaliteli bir ödev! On arkadaşımın anında yazdığı sıfatlarla ne kadar mutlu olmuştum. Bu ödev sadece en belirgin yanlarımı görmemi sağlamamış aynı zamanda çokça gururlandırmıştı.
İngilizcede bir söz vardır, kapsamlılığından dolayı çok sevdiğim ama buruk hissetmeme neden olan: ‘taken for granted’. Yani bir şeyin varlığına zaten garanti gözüyle bakıp ya da hayatınızın o şekilde biçimlenmiş olmasını doğal kabul edip o konuya pek de kafa yormamak. Çoğumuz eşimize, ailemize ve dostlarımıza bu muameleyi yaparız. Onların orada oluşu garantidir. Yıllardır hep oradaydılar zaten. Hele aile, Allah vergisi. İlla ki varlar. Koca desen, her gün eve geliyor işte. Cepte. Dost denen yüce kavrama da zaten yeterince değer vermediğimiz için onları da arada arayıp içimizi dökmek yeterli gelir. Herhangi bir güzel söz söyleme gereksinimi duymayız. Ne gerek var? Birazcık düşünsek, arkadaş dediğimiz her bireyin bizim takdirimizi kazanmış en az bir yönü vardır oysa. Söylemekten ne çıkar? Biz kaybetmeyiz ama hem dostluğumuz pekişir, hem de o insana belki de çok uzun zamandır eksikliğini hissettiği gücü geri vermiş oluruz. Her insanın içinde doğal olarak bulunan takdir görme isteğinin karşılanmasının verdiği, epeydir unutulmuş gücü… İyi yaptığı işlerin görevi haline gelmediğini bilmenin gücü…
Tanıyıp da yaşamıma dahil etme kararı aldığım her insanda örnek aldığım bir yön vardır benim. Kiminin mükemmel bir okuyucu oluşu ve okul koridorunda rastladığınızda bile anında derin bir edebiyat tartışmasına girebilme yetisi. Kiminin yaşama bağlılığı ve güç koşullar altında bile “bunlar olacak ki güzel günleri görebilelim. Biliyorum çok yakında meyvelerini toplayacağız” diyebilmesi. Kiminin sokakta gördüğü turistlere atlayıp güler yüzle sohbet etmesi. Kiminin neredeyse 7/24 yoğun tempoda çalışmasına rağmen ufacık bir şikayet sözcüğü dile getirmeden evlatlarının geleceğini şekillendirmesi. Kiminin hayallerinin peşinden gitmede gösterdiği sebat. Kiminin hiçbir şeye “ben anlamam, yapamam” demeden tüm yenilikleri denemesi, yaşamına geçirmesi. Kiminin asla kin tutmaması. Kiminin hayatına dahil ettiği insan sayısı. Kiminin çenesini tutabilmesi. Kiminin tutmaması. Kiminin kahkahası. Kiminin daha önce hiç duymadığım duaları. Kiminin uzun vadede hayatını planlama ve planlarını uygulama becerisi. Daha öyle çok özellik sayabilirim ki. Her insanın örnek alınası güzellikleri var. Yaşam koşturmacasında zaman zaman ben de böyle konuları atlayabiliyorum ama elimden geldiğince ve fırsatını buldukça, hayatımın içine sızmış ışık hüzmelerine kalbimi hangi yönleriyle ışıttıklarını dile getirmeye çalışıyorum ve teşekkür ediyorum beni şekillendirdikleri için. Olmasalar eksik olurdum.
Bugün ilk konuştuğunuz arkadaşınıza neden hayatınızda olduğunu ve en çok hangi özelliğini sevdiğinizi söylemekte tereddüt etmeyin. Günümüzü aydınlatmak için dışarıdan konuşup duran kargaların tavsiyelerine ihtiyacımız yok. Işığı içimizde bulabiliriz ancak. Gerçek sevginin yanında. Tabii sevgiden gelen inanılmaz yaşam enerjisi ve gücü de.
En çok kim size güzel bir söz söylerse mutlu olursunuz? Ben dostlarımın söyledikleriyle güç bulurum.
Açık sözlülükle patavatsızlık arasında öyle ince bir çizgi var ki sağa sola yalpalamadan üzerinde yürümeyi bir türlü başaramıyoruz. Ya dobralık adı altında dan-dun kalp kırıyoruz, ya da kimseyi kendimize düşman etmeyelim diye etliye sütlüye karışmadan çizginin oldukça altında ‘güvenli’ bir hayat sürüyoruz.
Dürüstlüğün bir erdem olduğuna inandığımız gibi açık sözlülüğe de inanmalıyız kanımca. Dürüstseniz görüşlerinizi de kıvırmadan, açıkça söylersiniz.
Her şeyden önce kişi kendine dürüst olmalı zaten. ‘Dönüşümlü düşünme’ yani yaşadığımız olayları gözden geçirip değerlendirme, sonuçlanma biçiminden kendimize pay çıkarma, sonraki adım için kararlar alma gibi süreçleri çoğumuz zaman kaybı olarak görür. Zaten biz yaptığımıza göre doğrudur, neyi düşüneceğiz? Kafa patlatmaya gerek yok. Tarihte örnek olmuş ileri batı uygarlıkları da, doğu da gücünü düşünsel derinlikten alır oysa.
Önce kendine açık sözlü yaklaşabilmeli. Kendini eleştirmeli, ulaştığı sonuçları yaşamına yansıtabilmeli. Sonra başkalarından gelen eleştirileri gardını almış bir halde değil açık kulaklar ve apaçık bir yürekle dinleyebilmeli. Ne söylenmeye çalışıldığını duyabilmeli. Sonra da değer verdiği kişilere kendi düşüncelerini seçili sözcüklerle dile getirme duyarlılığını gösterebilmeli.
Önemsediğimiz kişilerin gelişimi için, daha iyiye ulaşabilmeleri için önemlidir eleştiri. Bazen o kadar kendi içimizde yaşarız ki dışarıdan nasıl göründüğümüzü anlatacak bir göze gereksinim duyarız. Dışımıza çıkıp kendimize bakamayacağımıza göre güvendiğimiz bir dostun sözlerine kulak verebilmeli, yamuk gittiğimizi duyabilmeli, rot-balans ayarı yaptırmamız gerektiğini anlayabilmeliyiz.
Ama yapıcı olmalı eleştiri. Yana kaymış bir ağızla “ben beğenmedim, ne bileyim.. biraz şey olmuş” demek ciddiye alınacak bir eleştiri değildir. Biraz şey olan kısmın ney olduğunu, neresi olduğunu, tam olarak neden hoşlanmadığını açıklayabilecek bir görüşün ve kelimelerin olmalı. Ve tabii bu kelimeler özenle seçilmiş olmalı ki patavatsızlığa kaymasın.
Tabii kimi insan da “karıncayı bile incitmem” dendiğinde ‘bile’ sözüne kırılan karınca misali her şeye alınır. Burnundan kıl aldırmaz. Kimse ona laf söylemesin ister. Bir de karşınızdakine laf söylemediğiniz halde öyle algılayanlar var tabii. Saçını neden boyattığını anlatıyordur. Derin muhabbet aşkıyla dalarsınız konuya, siz de neden saçınızı boyatmadığınızı anlatırsınız, onun davranışını eleştirdiğinize yorarak tavır koyar. Duymayı beklediği tek yanıtın “çok iyi yapmışsın, bu renk de sana çok yakışmış” olduğunu geç anlarsınız.
Kimi de “canım” deseniz “canın çıksın” anlama eğilimindedir. Ne deseniz ulaşamayacağınızı anlayıp vazgeçersiniz.
Suçlamalarla büyümüş bir millet olarak bize yönelen her sözü “hatalısın” diye algılayıp savunmaya geçmemiz normal görülebilir belki de. O yüzden etrafımızdaki kişilere sürekli olumsuz eleştirilerde bulunarak yargılamadığımızdan da emin olmalıyız. Bizi açık sözlülük-patavatsızlık çizgisinden düşüren etkenlerden biri de budur nitekim. Daima yerici tavırlar, altından kalkmak için saldırmayı gerektirecek sıfatlar… “Sen adam olmazsın.” “Ye Faik ye, onu da ye!” Dobra dobra konuştuğuyla övünen bu insanların ses tonu bile aşağılayıcı bir yükseklik içerir. Dolayısıyla bu sözlerin kimseye faydası yoktur, anca söyleyenini rahatlatabilir.
‘Eleştiri’ sözcüğünü bile olumsuz algılarız ama aslında yapıcı bir eleştiri asla suçlama içermez. İnsanı kapkara bir dünyaya sürükleyip beş para etmeyecek bir yaratık olduğuna inandırmaz. Olumlu eleştiri gelişim getirir. Sadece yerip atanı ben de kesip atarım zaten. Dobra dobra söyleyeyim 🙂 Davranışımı net sözcüklerle irdeleyip sağlam açıklamalarının ardından öneriler getiren herkesi zevkle dinlerim. Farklı bakış açıları bizi güçlendirir. Yeter ki şu açık sözlülük-patavatsızlık çizgisinden aşağı düşmeyelim.
İş dünyasında oldukça başarılı olan insanların özel yaşamını düzene koyamaması bana oldukça ilginç gelen durumlardandır. “En küçük sosyal birim ailedir” cümlesiyle büyümüş bir toplumun iş yerinde geçerli kuralları ev ortamına da taşıyamamasını aklım pek almıyor. Neredeyse bütün sağlam organizasyonlarda önemsenen ‘yapı taşı’ niteliğindeki uygulamalar, her kural gibi, bir gereksinim sonucu ortaya çıkmış, denenmiş, geliştirilmiş ve küresel düzlemde kabul görüp yıllardır kullanılagelmiştir. Neden en küçük toplumsal birimde de işe yaramasın?
Özel yaşantınızda olup bitenleri bir de bu gözle görmenizi önereceğim. Kurumların kaçınılmazı olan uygulamalardan aklıma gelenleri sıraladım. Bakın bakalım kendi özel şirketinizde bu kurallar uygulanıyor mu. Var olan sıkıntınızın sebebi orada yatıyor olabilir mi? Ya da aile içi mutluluğunuzu ve uyumunuzu, dengeyi bu temellere oturtmuş olmaya mı borçlusunuz?
İyi bir şirkette kriz yönetiminden temizlik saatine kadar tüm işleyiş belirlenmiştir. Saatli ve planlıdır.
Yemek bile düzenlidir. Çalışırken tıkınmanız hoş karşılanmaz.
Denge vardır. Her gün aynı yemek çıkmaz. Her an çalışılmaz, dinlenme arası belirlenmiştir.
Tatil günü vardır. Dinlenmekte olan çalışan rahat bırakılır. Evde de herkesin haftada bir günü olmalı. Anneliğinizden dahi izinli olduğunuz saatler olmalı, sadece kendinize ayırdığınız. Mutlaka her hafta aynı zamanda ve düzenli.
Ortak kullanım alanlarının yanısıra herkesin kendine ait alanı vardır. Amiriniz gelip masanızı toplamaz ya da karıştırmaz.
Herkes birbirine saygı göstermek durumundadır. En basit örneğiyle ‘Geç Kalınmaz’.
Kimseyi kırmak o kadar kolay değildir. Zorlayıcı ve küçük düşürücü söz ve tavrınızın ‘mobbing’ kavramıyla örtüştüğü ve suç olduğunu bilirsiniz.
İnsanlarla iletişim kurmaya zorunlusunuzdur. Tersleyip geçemezsiniz. Duymazdan gelemezsiniz. Gülümseyerek günaydınlaşırsınız. Sorun varsa toplantıda tartışırsınız, iki arada bir derede sinir harbi içinde konuşup havada bırakmazsınız. Toplantıdan önce araştırmalarınızı ve notlarınızı tamamlar, toplantıya hazırladığınız döküman, beyin ve sözcüklerinizle gidersiniz.
Toplantıların tarihi, başkanı, yazmanı ve gündemi vardır. Tutanak tutulur. Dilek ve temenniler dile getirilir. Diğerlerinin konuşmalarını görüş olarak kabul eder ve değerlendirirsiniz, saldırı olarak almazsınız. Net kararlar alınır, ne zamana kadar yapılacağına ve kimlerin sorumlu olduğuna kadar belirlenir. Uygulanıp uygulanmadığı takip edilir ve bir sonraki toplantının ilk gündem maddesi olur.
Notlar alınır, ajandalar tutulur ve bu notlara yeri geldiğinde başvurulur. Yazmak normaldir. Paranormal aktivite olarak karşılanmaz.
Yapılacaklar listesi yapılır. Günlük, haftalık, aylık, yıllık hatta beş yıllık planlar yapmanız ve eylem planlarını güncellemek üzere bir araya gelmeniz anormal karşılanmaz.
İyi bir plan anca başlangıçtır. O planları en efektif şekilde nasıl eyleme geçirdiğiniz ve sonuçlarla ilgilenilir.
Önceliklerinizi belirlemek zorundasınızdır. Bir ay sonra verilecek olan yemeğin organizasyonuna yoğunlaştınız diye bugün yapmanız beklenen bir mal alımını unutmuş olmanız hoş karşılanmaz. Ya da bazı işleri sürekli ertelemeniz.
Yetiştirmeniz gereken işler olduğu halde sizinle ilgisi olmayan işleri de yapmaya çalışmazsınız. Başka birimin görevlerine hele hiç karışmazsınız. Herkesin bir görevi vardır ve bir kişinin her işe atlaması meslektaşlarınca hoş karşılanmaz.
İşinizi iyi yapabilmek için enerjinizi yüksek tutmaya ve motivasyona gereksiniminiz vardır. Hep enerjik, hep dimdik, hep güler yüzlü ve şakacı, bakımlı ve sağlam bir duruşunuz vardır. İş arkadaşlarınız sizinle olmaktan bir şekilde keyif alırlar.
Proje geliştirir, şirketinizi ileri götürmeyi amaç edinirsiniz. Yaratıcılığı önemser, iyi fikirlerle gelmek için beyninizin sınırlarını zorlarsınız. Risk alırsınız. Gerek cesaretiniz, gerek efektifliğiniz, gerekse başarınızla fark edilmeye çalışırsınız.
Yenilikleri ve iş gündemini takip edersiniz. “Ben anlamam” demez, her konuyla ilgilenir ve bilgiye ulaşma araçlarını etkin kullanırsınız.
Çalışırken ilk şart işinize odaklanmaktır. Önemli bir görüşme yapıyorsanız telefondan gelen sosyal medya çınlamalarına bakmamanız gerektiğini bilirsiniz. Böylelikle karşınızdakine ve işinize verdiğiniz değeri göstermiş olursunuz. Birden fazla işle ilgilenmez, her işe hak ettiği önemi vererek sırayla yaparsınız.
Zaman yönetimi, organizasyon becerileri çok önemsendiği için kendinizi bu konularda geliştirmeye çalışırsınız.
Sürekli kendinizi eğitmeniz beklenir.
Bütçe yapılır ve belli aralıklarla gözden geçirilir. Ama her gün ve olur olmaz zamanlarda bu konu hakkında konuşulmaz.
Çeşitli tabloların kullanımı işleri kolaylaştırır ve gidişatı rayına sokar. Örneğin gerçekleştirilmesi düşünülen eylemler için + / – tablosu yaparak karşılaştırırsınız. Getirisi götürüsünden fazlaysa planlamaya geçersiniz. SWOT Analizine değer verirsiniz.
Politikalar önemlidir. Örneğin bir okuldaysanız okuma politikası vardır, ki kurumun tüm bileşenleri okumaya yüreklendirme görevini aynı derecede sahiplensin.
Herhangi bir birimde sorun tespit ettiğinizde o sorunla yaşayıp gitmezsiniz. Sorunun kaynağına inip sıkıntılı noktayı bulduktan sonra çözüm getirme yoluna gidersiniz. Şirketi aşağı çeken sıkıntıdan ne olursa olsun kurtulmak zorunda olduğunuzu unutmazsınız, dolayısıyla görmezden gelemezsiniz.
Her eylemin ya da eylemsizlik seçiminin bir sonucu vardır. Yapılması gerektiğince yapmadığınız işlerin sonuçlarını kabullenir ama yeni eylem planı hazırlarken göz ardı etmezsiniz.
Ekip çalışmasına yer verilir. Herkesin bir uzmanlık alanı olmasının yanı sıra daha güçlü olduğu konular da vardır. Farklılıklarınızı bilir, buna uygun davranırsınız, ama zayıf hissettiğiniz yönlerinizi güçlendirmeye çalışırsınız.
İyi şirketlerin misyonu ve vizyonu bellidir. Rüzgarın savurduğu yöne sürüklenmezler.
Hedeflere erişilebilmesi için öncelikle doğru yollardan gidilmesi ve doğru araçların kullanılması gerekir. Bu yollar ve araçlar zaman zaman gözden geçirilir, işe yaramayanı yenilenir.
İşe yeni başlayana kıyamayan olmaz. İvedilikle işleyiş öğretilerek kuruma kazandırılır.
Aile, toplumun en küçük yapı taşıdır. Toplumda geçerliliğini normal kabul ettiğiniz her ‘olmazsa olmaz’, parçası olduğumuz daha küçük sosyal gruplar için de geçerlidir. İş dünyasında sergilediğimiz özeni kendi yaşantımıza da gösterme hakkını kendimize tanımalıyız.
İşler yolunda gitmiyorsa yöntemlerinizi değiştirip bir de bu tekniği denemenizi öneririm. Kuruma ait hissetmeniz şart.
Yazdıklarımı okumayı seven dostlardan zaman zaman sipariş almak oldukça gurur verici. Ama o gururu hak edebilmek için elimden geldiğince istedikleri konulara da değinebilmeliyim. İşte onlardan birine yer vermenin tam zamanı. Hatta biraz daha oyalanırsam zamanı geçmiş olacak. Çünkü kimi kaynak 20 Ocak-18 Şubat arasını gösterirken kimisi de 22 Ocak-19 Şubat aralığına işaret ediyor. Kova burcundan bahsediyorum tabii ki. Ve geçen sene Yaylar hakkında yazdığım yazıyı çok sevip Kova için de böyle bir derleme görmeyi dilediğini söyleyen blog arkadaşımdan. Doğum günün kutlu olsun. Sana ve yıllardır dostluğun en özgürce sadığını yaşatmış tüm değerli Kova dostlarıma armağanım olsun. Varlığınız beni hep daha ileri taşıdı. Rahat yuvamdan çıkmaya zorlayan sorularla dolu sohbetleriniz karakterime yansıdı. Kolay kolay kimseyi sokmadığınız alanınıza samimiyetle beni oturtmanız gururlandırdı. Heyecanla fikirlerimi dinleyen derin gözleriniz ve dürüst sözleriniz ömrüme değer kattı. Armağanımı kabul edin lütfen Uranüs’ün abartılı duygulardan çok hoşlanmayan bilimsel çocukları. Uzmanı olduğum bir konu olmadığı için yanlışım olabilir. Anlayışlı ve hoşgörülü karakterinize sığınıyorum.
Gerek samimi dostlarıma gerekse ünlü kovalara baktığım zaman gördüğüm en belirgin özellikleri idealist oluşları gibi geliyor bana. Yaşamlarının en büyük amacı kendi ideallerini gerçekleştirmek. Bu uğurda her şeyi göze alabilirler. Hiç kimse, hiçbir görüş, hiçbir baskı ve hiçbir aşk onları yolundan alıkoyamaz. Sevgi dolu, yardımsever ve arkadaş canlısı olmasına rağmen hedeflerine ulaşabilmesi özgürlüğünü gerekli kılar. Özgürlüğü için her şeyden olduğu gibi ilişkilerinden de kolaylıkla sıyrılabilir. Doğru bildiği ülkünün peşinden ayrılmaz. Fikrini sonuna kadar savunur ve eyleme dönüştürmek ister. Yapamazsa içine kapanır, ama genellikle yapar, çünkü bu uğurda savaşır ve şartlar öyle gerektiriyorsa canını bile verir. Kendi doğrularıyla yaşayan, asi ve uyumsuz bir serseri gibi görünse de aslında savunduğu doğruların insanlığı kurtarma adına edindiği görüş ve sezgiler olduğunu anlayabilirsek ne kadar duyarlı olduklarını da görebiliriz. Tamam, tabii ki aralarından serseriler de çıkmıştır, ama genelde bir kovanın asıl istediği, herkesin aynı imkanlara sahip olduğu, dostane bir dünyadır. Haksızlığa dayanamaz.
Genelgeçer yargılara takılmaz. Gelenekleri yıkmak, hantal fikirlerden arınmak ister ve tüm insanlık için çalışıp eskinin yerine yenisini koyar. İnsanlık tarihini değiştirmiş bunca Kova olması tesadüf değildir: Köleliği bitiren Amerika Başkanı Abraham Lincoln, öldürülen İsveç eski Başbakanı sosyal demokrat siyasetçi Olof Palme, Komünist Romanya Lideri Nicolae Ceaușescu, Gorbaçov’un yakın çalışma arkadaşı, ‘Glasnost-Perestroyka’ politikalarının etkin savunucularından olan ve iki kez suikast girişiminden kurtulan komünist partili Eduard Shevardnadze. Bir başka komünist partili Kova burcu lider İslam Karimov da Özbekistan’ın bağımsızlığını ilan eden kişi ve ülkenin ilk Devlet Başkanı. Ayrıca Sarkozy, Kuzey Kore Lideri Kim Jong-il, Boris Yeltsin, Ronald Reagan ve şimdiki Ürdün Kralı II.Abdullah da bu burçtan, bu dünyaya yakın bir isim Eva Braun da, Monako’nun güzel prensesleri Stéphanie ve Caroline de.
Sizden hesap sormaz Kova. Kendisine ‘hayır’ denmesini de algılayamaz. Yapmak istiyorsa yapar. Dahiyane zekasını, gerçekçi bakış açısı kadar engin hayal dünyasını, güçlü sezgilerini, enerjisini, araştırmacı şapkasını ve sonsuz bilgi edinme-keşfetme tutkusunu önüne katarak istediklerine erecek yolu bulur.
Genelde fikirleri çok sonra anlaşılan, bu haliyle de gelecekte yaşıyormuş hissi uyandıran Kovalar teknolojiye de çok ilgilidir ve gelişmeleri yakından izler. Bugün bilgisayar dünyasında sivrilmiş birçok genç insanın Kova burcu ünlüleri arasında yer almasını yadırgamamak gerek. 11 yaşındaki vlogger Annie gibi minicik Kovacıklar yeni platformların aranan yıldızları olmuş: YouTube Star, Instagram Star, Vlogger, Online Mağazacı. Geçmişte bu meslekler olmasa da Kovanın elektroniğe ve gördüğü şeyin işleyişini kavrayıncaya kadar kurcalamaya sevdası hep var olagelmiş. Atarinin kurucusu da, bilgisayar faresinin mucidi de, ünlü hacker Kim Dotcom da Kova.
Microsoft’un kurucularından milyarder Paul Allen, Uranüs’ün çocuklarının sadece teknolojiye değil birçok alana ilgi gösterdiğinin kanıtlarından. IQ’su en yüksek insanlardan. Daha yedi yaşındayken makinelerin işleyişini anlayabilmek için bir sürü kitap deviren Allen, okulu terk edip hayallerinin peşine düşmüş bir kişilik. Mesleğinin dışında havacılığa ilgi duyuyor. Sadece geleceğin hava araçları değil II.Dünya Savaşında kullanılan uçakların korunması gibi tarih bilincini gösteren işlerle de ilgileniyor. Sahip olduğu sinema, yatları, helikopterleri, denizaltısı, malikaneleri ve daha neleri birçok züğürdün çenesini yormakta. Allen’ın ayrıca kendisine ait spor takımları var, ki birisi NBA’de. Bir müzik grubunun elektro gitaristi olarak albüm çıkarttığı gibi, insan beyni üzerine araştırmalar yapan bir enstitüsü de var. Beyin devreden çıkınca insan denen canlının tamamen bir hiç olduğunu fark ettiği için bu konuya ilgiliymiş. Dünya kadar insana yardımda bulunmuş kendi adına bir vakfı var. Çeşitli patentin sahibi olan Allen servetini bilimsel çalışmalara ve hayır işlerine bırakacakmış. Zaten ömrünce bekar yaşamış (kağıt poşeti icat eden Kova kadını Margaret Knight gibi). Anılarına yer verdiği “Idea Man” adındaki kitap tabii ki çok satanlar listesine girmiş. Daha ne lazım her şeyi denemesi gerektiğini düşünen, entel ama eğlenceli bir Kova olduğuna inanmamız için?
Kazanç elde etmek için epey efor sarf eden Kovalar parayı özgür kıldığı için sever. Zaten zekaları ve mantıklı atılmış sağlam adımları sebebiyle iş dünyasında her zaman başarılı olurlar. Kendi işinin başına geçerse tabii ki daha iyi ilerler. Rutinden hiç haz etmeyen, değişimi, hareketi, heyecanı, gelişimi seven yenilikçi ve maceraperest Kovalar arasından bolca girişimci çıkar. Ve tabii ki parmakla gösterilen zenginler: Dünyanın en varlıklı kişilerinden Bloomberg, Meksikalı Carlos Slim, Mısırlı Mohamed Al-Fayed, Avustralyalı Gina Rinehart, okulunu bitirmemiş çokça Kovadan biri olan Samsung’un kurucusu Lee Byung-chul, Dragons’ Den programındaki hanımefendi Deborah Meaden, Paris Hilton, doksan yaşında ölmeden kısa süre önce ünlü Playboy yıldızı Anna Nicole Smith ile evlenmiş iş adamı Marshall…
Tabii öte yandan, paraya ulaşamasa da tam bir özgürlük savaşçısı olarak sürdürülmüş nice Kova yaşamı var. Bir Rosa Parks var örneğin. 1955’te otobüste oturduğu yeri beyaz adama vermeyi reddedip tutuklanan ama otobüslerde renge göre koltuk uygulaması iptalinin önünü de açmış olan siyah öfke.
Değerli yazarlar var sonra bu dâhi kural çiğneyiciler arasında. Pulitzer ödüllü aktivist yazar Alice Walker, Virginia Woolf, Kazancakis, Çehov, Stendhal, Bertolt Brecht, yazarlığı kadar gezginliğiyle de ünlü ‘Bilimkurgunun Babası’ ve henüz icat edilmemiş buluşların esin perisi Jules Verne, James Joyce, Lord Byron, Charles Dickens, bir başka Pulitzerli ve Nobelli yazar, Birleşik Devletler Başkanlığı Özgürlük Madalyası ile onurlandırılmış Toni Morrison, Paul Auster, John Grisham, Judy Blume’un yanı sıra Ütopik bir dünyanın yazarı, filozof, hukukçu, devlet adamı, VIII.Henry’nin danışmanı ve Rönesans hümanisti Thomas More da Kova burcu. Anne Boleyn ile evlenebilmek uğruna ülkeyi Katolik dünyasından ayıran krala az bir kıllanan More, yeni dinleri protestanlık karşıtı kitaplarıyla kralcığı gerince başlayan bir dizi olay sonucu idam edilmiş. VIII.Henry’nin kızı Mary ise (ki Bloody Mary olarak bilinir) annesine ve kendisine yapılan haksızlıkları da, yürekten bağlı olduğu Katolisizmi de bir kenara bırakamamış olacak ki tahta geldiğinde yüzlerce Protestanı canlı canlı yaktırarak ülkesini temizlemiş. Evet, Mary de Kova.
Amerika’nın ünlü talk showcuları Ellen DeGeneres ve Oprah Winfrey Kova burcu. İsmail Cem, Onat Kutlar, Metin Üstündağ, Tuncel Kurtiz de öyle.
Bildiğini ve fikrini aktarmayı çok seven bir burç olduğunun bir başka kanıtı da Galileo Galilei. Edison, Darwin, Mendeleev, pilin mucidi Volta ve aspirinin babası Felix Hoffmann da burcun karışık konuları çözümlemeyi seven ve pozitif bilimlere inanan yanına işaret.
Dick Cheney de bir başka Kova. Hani şu Yale’e burs kazandığı halde okula uyum sağlayamadığı için başarısız olmuş, yani kısaca Yale’den atılmış olan Dick. Gençliğinde Vietnam savaşına katılmamak için uğraşmış olanı. 11 Eylül saldırılarında Başkan Yardımcılığı görevinde bulunan Cheney bir röportajında şöyle demiş: “Daha fazla Müslüman istemiyoruz diyebileceğimiz ve bir şekilde bütün bir dini yasaklayabileceğimiz düşüncesi, inandığımız ve savunduğumuz her şeye zıt düşer. Demem o ki inanç özgürlüğü, tarihimizin ve geçmişimizin çok önemli bir parçası olmuştur şimdiye kadar.”
Hakkında en çok eser verilmiş kişilerden olan ve ABD’nin dört kez seçilmiş tek başkanı olma özelliğine sahip Franklin D. Roosevelt de herhalde kova burcunun en sağlam temsilcilerinden birisidir. Rivayet odur ki çocukken sohbet ettiği Amerika Başkanı kendisinden bir dilekte bulunmuş: asla başkan olmaması. Yapma dediler diye yapmış olabilir mi acaba? Daha küçücükken Almanlara kızıyormuş ‘kendilerinin herkesten daha iyi olduğunu iddia edip duruyorlar’ diye. 14’üne kadar evde eğitim görmüş. Okula uyum sağlamakta zorlanmış. Sonra Harvard’da filan okumuş. Başkan Yardımcılığına adaylığını koymuş, kazanamamış, ertesi yıl çocuk felcine yakalanıp bacaklarını feda etmiş olan FDR, Birleşik Devletler’in fiziksel engelli tek başkanı. Büyük Buhran döneminde görev başına geliyor ve II. Dünya Savaşı boyunca da ABD Başkanı olarak kalıyor. Savaşın ilk yıllarında tarafsız kalmayı başarabilmiş olmasını belki de Kova burcunun taraf tutmayı sevmeyen hallerine borçludur, bilemiyorum, ama Japonların Pearl Harbour saldırısının ardından savaşa dahil olmuş ABD. Tabii ki o da suikast girişimine uğramış özgür konuşmacılardan biri. Sağ kanadın da solcuların da eleştirilerine hedef olmaktan kurtulamamış. Zaten geleneği bozup üçüncü kez başkanlığa aday olması ya da II.Dünya Savaşı sırasında aldığı kararlar nedeniyle yeterince kızmışlar da, bir de iş çevrelerini desteklemeyen politikalarıyla, savaş çığırtkanı olmakla, faşistlikle, Yahudilere yardım etmekle, Stalin’e yakınlığıyla, diktatörlüğe doğru gidişiyle ve benzeri çeşitli durumla tepki toplamış Bay Başkan. ‘Four Freedoms Speech’ olarak bilinen ünlü konuşmasında, dünya üzerindeki her bireyin yararlanması gereken dört temel özgürlük hakkından bahsetmiş, “insanlar sadece ekmek yiyerek hayatta kalmazlar” demiş, ancak bu konuşması da tepki çekmiş.
Küçük yaşta ideallerini önüne koyup ömrünü bu doğrultuda yaşayan birçok Kova insanı örneği var. Yaşı oldukça küçük dansçılar var mesela. Ve tabii iyi tanıdığımız ünlülerin yaşam öyküleri. Öldüğünde İspanya’nın en zengin kadını olan Rosalía Mera, Zara’nın kurucusu. Okulu bırakıp kıyafet mağazalarında çalışmaya başladığında yaşı 11. Kocasıyla açtığı ilk mağazalarında moda ürünleri taklit edip ucuza satma stratejisini uyguluyarak bu günlere geliyor. Modayı pek sevmedikleri, kendi tarzlarını yarattıkları söylenir Kovaların ama zaten daha çok kafayı kullanmış Rosalía.
Küçük Kararlı Kovalardan biri de Ferrari’nin kurucusu Enzo Ferrari. Araba yarışçısı olmaya daha on yaşındayken karar vermiş.
Bedenlerine ve spora da değer veriyor Kovalar. Rus balerin Anna Pavlova, Michael Jordan, Richard Hamilton, Steve Nash, Vlade Divac, Naim Süleymanoğlu, Rumen futbolcu Hagi, Xavi Hernández, Cristiano Ronaldo, Arda Turan, Kaleci Buffon, Neymar, Suárez ve şu an politikacı olan Brezilyalı Romário bu burca mensup sporcu isimlerden bazıları. Yoğun kafalarını biraz rahatlatabilmek için genelde spora gereksinim duymaları normal ama zaten kendine bakan kişilerdir Kovalar. Hassas bir metabolizmaya ve tüm iyimserliğine inat sinirsel dertlere sahip olabilir. Ama bir sıkıntısı olduğu anda ilgilenir, ertelemez. Formuna özen gösterir (Operasyonla barışık olduğunu anlamak için Ajda Pekkan’ın Kova olduğunu söylemek yeterlidir sanırım). Girdikleri ortamda fark edilirler.
Kavuşmaya çalıştığı ideal dünyasını yaratıcılığıyla biçimlendirip gözlerimizin önüne seren Kovalar var sonra. 20 Ocakta doğduğu için emin olamadığım Fellini’yi saymasak bile Alan Parker, Ertem Eğilmez, Nuri Bilge Ceylan, Ferzan Özpetek, Franco Zeffirelli, John Ford var. (Bu yazının oluşmasını sağlamış blog arkadaşımın kaliteli bir film izleyicisi olmasına ve sağlam önerilerde bulunan seçkiler yayınlamasına şaşırmadım.)
Sadece yönetmenler değil tabii onlarca oyuncu da var Kovaların çekim gücü yüksek kişiler olduğunun da kanıtı olan: John Travolta, Nastassja Kinski, Nick Nolte, Paul Newman, Clark Gable, Charlie’nin Meleği Farrah Fawcett, James Dean, Tom Selleck, Burt Reynolds, Zsa Zsa Gabor, Kim Novak, Mia Farrow, Gazanfer Özcan, George Kennedy, Matt Dillon, Jack Lemmon, Gene Hackman, Engin Günaydın, Lou Diamond Phillips, Ashton Kutcher, Cybill Shepherd, Chita Rivera, Sherilyn Fenn, Morgan Fairchild, Mathilda May, Taylor Lautner, Elijah Wood, Cihan Ünal, Jennifer Aniston benim tanıdıklarım.
Müzik dünyasından bazı isimler de şöyle: Mozart, Schubert, Felix Mendelssohn, Kitarō, birçok ünlü filmin müziklerini bestelemiş John Williams, Bob Marley, Axl Rose, Alice Cooper, Metallica’nın Cliff Burton’ı, Shakira, insan hakları üzerine yaptığı çalışmalarla da bilinen müzisyen Peter Gabriel, Loreena McKennitt, Yoko Ono, Alicia Keys, Natalie Cole, Phil Collins, Sheryl Crow, Bobby Brown, Sean Kingston, Don Omar, Ice-T, Robbie Williams, Justin Timberlake, Lisa Marie Presley. Türk olarak da Okay Temiz, Nazan Öncel, Mazhar Alanson, Ajda Pekkan, Serdar Ortaç, Candan Erçetin, Emre Aydın, Aylin Aslım, Hakan Peker, Soner Arıca, Gökhan Tepe, Harika Avcı, Lerzan Mutlu, Atilla Taş, Ajdar, Aysel Gürel, Mehmet Ali Erbil ve hatta Adnan Oktar da kova burcuna mensup.
Mesleği ne olursa olsun, fikirlerini dile getirişiyle bildiğimiz ve hatta bu yüzden başı derde girmiş birçok tanıdık isim var değil mi listede? Kimi zaman ne diyeceğini ve nasıl hareket edeceğini kendisi bile kestiremeyen, yaptıklarına bazen kendi de şaşan Sevgili Kovalar, fırtınalarla dolu yaşantınızda mutluluğunuz, çok sevdiğiniz dostlarınız, başarılarınız ve özgürlüğünüz eksik olmasın. İyi ki varsınız.
Gün içerisinde yaptığımız son derece sıradan bir etkinlik, bir başkasının erişilmez düşü olabilir. Dolayısıyla, elimizi uzatmayı düşünebilsek çok rahatlıkla dokunabileceğimiz birçok hayat var, ama anlamsız bir koşturmaca içerisinde yaşayıp tükettiğimiz dünyalarımızda kendimizi bile hatırlayamıyoruz çoğu zaman. Oysa John Donne’ın dediği gibi “Hiç kimse bir ada değildir.” Olmaması gerekir.
Adana Emniyet Müdürlüğünün şehit ve gazi çocuklarını otobüse bindirip Gülek-Pozantı tarafına götürerek gerçekleştirdiği kar etkinliğini duyunca heyecanlandım yine. Polis gibi güç simgesi figürlerle bir gün geçirip halat çekme yarışından mangal keyfine kadar yaşamış olmalarından bahsetmiyorum sadece. Adana’ya kar yağmadığından o yaşa kadar hiç kar görmemiş çocukların heyecanından bahsediyorum. Kartopu oynamak ve kardan adam yapmak bir İstanbul çocuğu için erişilmez bir düş müdür? Hayır. Ama karsız kentlerin birçok çocuğu için öyle olabilir. Peki bizler için bu düşü gerçekleştirebilmek çok mu zor?
Adana Emniyeti daha önce de biraz sıkıntılı bir semtte bulunan bir okulun öğrencileriyle futbol maçı yapmış, sonra da bu gençlere futbol topu, ayakkabısı ve forma armağan etmişti. Adana Emniyetinin adını kısa zamanda birkaç kez duyunca biraz araştırdım ve Down sendromlu bir çocuğun doğum gününü kutlama, engelli öğrencileri Müdürlükte ağırlama gibi faaliyetlerin yanında bir düş periliği vakası daha gördüm. Bu kez hayalleri gerçekleştirilen lösemi hastası bir çocuk. Polis olma düşüyle yanıp tutuşan altı yaşındaki oğlan için Emniyet seferber olmuş resmen. Sürpriz polis üniforması ve kaskı hazırlanmış, özel kart çıkarılmış, oyuncak telsiz alınmış. Yattığı hastaneye makam aracı yollanarak eskort eşliğinde Emniyet Müdürlüğü binasına getirilmiş. Polislerin selamladığı çocuğu Emniyet Müdürü makam koltuğuna oturtmuş. Mutluluğu hissedebiliyor musunuz?
‘İstemek’ mutlaka ki her şeyin başı ve hatta büyük bir kısmı. Ama size gereksinim duyan ve sizin de ulaşabileceğinizi hissettiğiniz yüreği bulabilmek de işin diğer kısmı, yani zor olanı. O yüzden lösemi hastası çocuğun polis olmak istediği bilgisini Emniyet’e uçuran kuşlar benim için çok önemliydi. Bu dokunaklı buluşmanın mimarları Mersin’de ortaya çıkmış bir sosyal medya platformu gönüllü grubu: El Ele Ailesi. Kimseye para toplayıp vermiyorlar, ama onun dışında her türlü yardıma koşarak insanların hayallerine dokunmaya çalışıyorlar. Tantuni yemek isteyene tantuni ulaştırıyorlar, sinemaya gidemeyen çocuğu sinemaya götürüyorlar.
Ben de bu tür güzelliklerden bahsediyorum zaten. Yoksa öğretmen olarak zaten insan dokuyorsunuz, doktor olarak hayatlar kurtarıyorsunuz, eğlence sektöründeyseniz insanları gülümsetiyorsunuz. Yani her meslek bir ihtiyaç üzerine doğduğuna göre çalıştığınız sürece birilerine yardım ettiğinizi düşünmek hiç zor değil. Ama ben hayatında hiç avokado yemediğini duyduğunuz bir gence bir tanecik avokado vermek gibi kimsenin çok da fazla umursamadığı basit detaylardan bahsediyorum. Hiç denize gitmemiş bir insanı denize ulaştırmak gibi periciliklerden… Ömrü boyunca hiç gerçek bir tren görmemiş insan olduğunu biliyor muydunuz? Ben de yeni öğrendim. Ne kadar zor olabilir ki bu kişinin tren görmesine yardımcı olmak?
Yoksa hepimizin içinde bir Abuzer Kadayıf Sendromuyla yaşadığı şu günlerde kimseden kendi canını ya da ailesinin canını tehlikeye atıp daha fazlasını yapmaya çalışmasını bekleyemiyorum. Ya da kendi cebimizde görmediğimiz paraları başkasına vermek değil bahsettiğim. İyi yapabildiğiniz bir beceriyi yapamayana öğretmek gibi, apartmanınızdaki finallere çalışan gençlere mis kokulu anne kurabiyesi götürmek gibi, Hatice Teyzenin yaptığı el işini daha çok insana ulaştıracak bir sayfa açmak ve yorumları ona okumak gibi, çok mutsuz iş arkadaşınızın masasına bir dergi, bir poşet kahve, minicik bir çikolata ve bir adet tütsü bırakıp hafta sonunu güzel geçirmesini dileyen not yazmak gibi bizler için son derece sıradan olan işler…
Bir düşünmek ve biraz daha araştırmak istiyorum bakalım ne tür düşler var dünyada, sahibine kilometrelerce uzak ama benim dokunma mesafemde bekleyen. Hangi minik yüreğin perisi olabilirim bulmaya çalışacağım. Yorum yazmak birçoklarına zor geliyor, farkındayım, ama bu kez gerçekten çok isterim şu üç sorudan birisini yanıtlayarak bana dönmenizi:
– Bir başkasının imkansızı olan bir düşü gerçekleştirmiş bir kişi duydunuz mu?
– Sizin birilerinin düşünü gerçekleştirerek sıcacık hissettiğiniz oldu mu? İster miydiniz?
– Bahsettiğim türden düşü olan birisini biliyor musunuz, ya da sizin böyle bir düşünüz var mı?
“Para kesesini güneye astım ben, olur mu?”
“İçine koyacağımız madeni paralar kaçlık olacak?”
“Kese mor olsun demişlerdi, siz sarı diyorsunuz?”
Seyircinin kafası karışık. Reklam arasına girmeden problemlerinin çözüm bulmasını istiyorlar. Bir daha böyle bir uzman bulamazlar. Yılların para meselesi bugün çözülmeli. Bu yıl zengin olacağız inşallah.
Belini doğrultmaya çalıştıkça kamburu artan bir toplum olarak fakir yaşamaktan öyle bıktık ki bir çıkış yolu bulabilmek umuduyla her kapıya saldırıyoruz. Çay kaşığıyla aldığımız paraları kepçe kepçe başka kasalara aktarıp durduğumuz için paranın öyle birikmediğini çoktan anladık. Bir kısmımız “başka türlü ev sahibi olunmaz” deyip ömrünü banka kredisi ödeyerek geçirdi, bir kısmımız yatırım uzmanlarının sözlerini takip etti, dolar alıp bekleyen oldu, maydanoz ekip dua eden oldu, filleri yedileyen oldu, Internetten medet uman oldu, medet uman güruhu kerizleyerek köşeleri dönen oldu, güneydoğudaki mor kesenin içi bir türlü para dolmadı.
Suna Kıraç da zenginlik düşüyle büyüyen milyonlarca insandan birisi. Gençken çok samimi olduğu, fazlasıyla zengin bir arkadaşı varmış ve Suna Hanım bu dostunun lüks evini ve şatafatlı hayatını gördükçe imrenir, geceleri dua edermiş “Allah’ım bana böyle hayat ver” diye. Vehbi Koç’un kızı Suna Kıraç’tan bahsediyorum tabii ki. Hani şu çalışmaya sevdalı Suna Kıraç’tan. Tüm ömrünü çalışmaya ve gerek aile holdingini gerekse ülkeyi ileri götürmeye adamış Kıraç’tan.
Diyeceksiniz ki “onun için sorun yok ki, zengin olmak çok kolay olmuştur, kadın ne de olsa Vehbi Koç’un kızı.” Vehbi Bey’e bakalım öyleyse. Baba Koç’un fakirlik içinde geçen çocukluğunu anlattığı bir konuşmasından alıntı yapmam resmin kafanızda biçimlenmesine yardımcı olacaktır sanırım: “Katolikler, Ermeniler, Museviler büyük para kazanırlardı ve en güzel yerlerde yaşarlardı. Biz onlara hayran hayran bakardık. Hep ihracatla onlar meşgul olurlardı. ……… Aklınıza ne gelirse hepsi onların elindeydi. ……… Öyle bir imreniyordum ki ‘Allah’ım bana da bunlardan birisini ver’ deyip çalışmaya karar verdim. Onları gördükçe ben boyuna sinirlenirdim, ‘ben de bunlar gibi olacağım’ derdim ve ondan sonra okumamaya karar verdim, onlar gibi olmak için, işe atılmak için.” Çok sinirlendiği bu tayfa ile çalışıp işleri öğrenerek başlamış hayallerine ulaşacak yolu adımlamaya. Kızıp da arkasını dönmek yerine işin erbabıyla çalışma ilkesini tercih etmiş.
Haksız da değilmiş Koç hırslanmakta. Gerçekten neredeyse tüm iş kollarının başında bu farklı etnik kökenden olma vatandaşlarımız varmış. Eskilerin kısaca ‘Yahudiler’ olarak tanımladığı bu insanlardan öğrenmişiz ticareti ve iş çalışkanlığını. Öğrenmemize teşekkür olarak da Varlık Vergisi istemişiz. Bu kişilerden birisi de iş adamı İshak Alaton’un babası. Varlık Vergisi Kanunu ile tüm mal varlığını kaybeden Baba Alaton’un verecek parası kalmayınca Aşkale’nin yolunu tutmuş. Aşkale’de sürgünde geçirdiği bir yılın sonunda bembeyaz saçlarla ve artık hiç gülmeyen bir yüzle geri dönmüş. Yapılan haksızlıkları sindiremeyen büyük oğlu 6-7 Eylül olaylarının ardından İsveç’e göçerken, küçük oğul İshak Bey bir intikam sözü vererek ülke için çok büyük işler yapmaya ant içmiş. Öldüğünde Türkiye’nin en zenginlerindendi.
Aşkale yolcularından biri de zengin iş adamlarımızdan Dikran Masis’in babası. Üç kere Aşkale’ye gitmiş Baba Masis, üç kere de askere çağrılmış. Bir kere olsun Türkiye aleyhine konuşmamış. Giyecek pantolonu bile olmadığı, dolayısıyla vergisini veremeyip sürgüne yollandığı günlerden zenginler arasında gösterildiği yıllara ulaşmış onun yerine. Oğul Dikran Masis, babasıyla anlaşamayıp ayrıldığında 23’ündeymiş. Bir şeyler yesin diye Mine Mutlu’nun beş lira verdiğini, tok tutsun diye reçelli spagetti yediğini anlatıyor Balçiçek İlter’e verdiği bir röportajında. Birçoklarının olumsuz göreceği şartları avantaja çevirmeyi biliyor. “Zenginler korkar, fakirler korkmaz” sözüyle açıklıyor yürekli ve gayretli duruşunu. Tabii ki çok zengin ediyor onu hırsı. “Limon satsam limon kralı olurum” diyor ve ekliyor: “Kesinlikle para hesabı yapmayacaksın. Dürüst olacaksın, başarılı olacaksın.”
Yukarıdan aşağı inip tekrar tepeye yükselen bir başka zenginimiz de Betûl Mardin. Babası bankada memurken tayini Mısır’a çıkıyor. Durumları iyi. Mısır’da pamuk tarlaları var ama o dönem pamuk altın gibi. Pamuk fiyatları düşüverince ailenin varlığı bitiyor ve beş parasız kalıyorlar. Ayrıca savaş görüyorlar. Dolayısıyla karanlığı, yoksulluğu ve yokluğu. Denize nazır güzel bir evde uşaklarla yaşarken bombardımanın durmadığı ve cesetlerin yüzdüğü bir dünyada ölümle burun buruna yaşamayı öğreniyor Mardin. “Her an ölebileceğini düşünerek yaşama bağlanıyorsun” diyor. Yaşama olan bağlılığını zaten hepimiz biliyoruz. Çalışkanlığını ve kendini aşma azmini de. Yoksa lise mezunuyken üniversitede dersler vermek her babayiğidin harcı değil. Mısır’da tüm arsalarını yitirmiş bir ailenin ah-vah etmeyi bilmeyen kızı iyimserliği, kararlılığı, üretkenliği, zekası ve planlı yaşamıyla iş dünyasının tepelerinde bir yere tahtını kuruyor.
Tüm bu örneklerdeki insanların genç yaşta yola çıkmış olması ümidinizi kırmasın. Küçük bir lokantadan başka bir şeyi olmayan Bay Sanders iflasın eşiğine geldiğinde altmışlı yaşlarındaymış. Elinde bir tariften başka hiçbir şeyi olmadığı için kızarmış piliç tarifini satmaya karar veriyor ve geceleri arabasında yatarak Birleşik Devletleri arşınlıyor. Yüzlerce kez reddedildikten sonra aradığı desteği buluyor. Kentucky’deki küçük benzin istasyonuna gelen müşterilere yemek pişirip lezzetine hayran bırakan Sanders, otoyolun taşınması sonucu dibe vurunca, o hızla yukarı fırlayıp KFC markasını yaratmayı başarıyor. Tabii zengin olmayı da.
Ben bu yaşam öykülerinde üç ortak yön görüyorum: Acıdan güç almak, zengin olmayı her şeyden çok istemek ve sadece çalışmak. Sabri Ülker dokuz yaşındayken Türkiye’ye geldiğinde ne mor bir para kesesi varmış ne de içine koyabileceği eşyası, ama bugün ülkemizin en zengini olan oğluna bir servet bırakmayı başarmış. Kırım’da zulme uğrayan binlerce kişiden biri olarak ailesiyle Türkiye’ye göçtüğünde, İstanbul açıklarında demirleyen gemiden kente ulaşabilmek için binmeleri gereken sandala verecek paraları yokmuş da günlerce gemide beklemişler. Ama mucizevi bir zenginlik beklememişler.
Sylvester Stallone düşük bir fiyata köpeğini satacak kadar sıkıntıdayken yazmış Rocky’yi ve kapı kapı dolaşmış satabilmek için kendisini üne ve paraya boğan senaryosunu.
Parayla arası iyi olan bir insan olmadığım için hiçbir zaman zengin olmayacağımı biliyorum. Başarmak için önce istemek lazım nitekim. Bu anlamda o kadar çok başarı öyküsü var ki, çok paraya sahip olmak isteyenlerdenseniz eğer, gıpta ettiğiniz bir zenginin yaşam öyküsünü inceleyip kendinize model almanız ve hedefinizden asla ayrılmadan bu uğurda çalışmanız yeterli olacaktır.
Size güç verecekse para kesenizi asın yine doğru bulduğunuz köşeye. Ancak para düşleyenlerin zaafından faydalanan modern Sülün Osmanlara koşmadan önce Vehbi Koç’un ilkelerine kulak vermenizi öneririm: Hesaplı, tutumlu olacaksın. Dayanıklı, azimli olacaksın. Moralini bozmayacaksın.
Sen çabalamazsan mor kese ne yapsın?
KAYNAKLAR:
Vehbi Koç Belgeseli – GBP TV, 10 Nisan 2013 (Mehmet Ali Birand, Hikmet Bila, Mustafa Ünlü)
Para Nasıl Kazanılır, Dikran Masis – Etkili İnsan, 16 Aralık 2014 (Haber Türk – Balçiçek İlter İle Söz Sende)
Kıraç, S. (2006). Ömrümden Uzun İdeallerim Var. İstanbul: Suna ve İnan Kıraç Vakfı
Yılbaşı geldi, listeler yapılmaya başladı. Yeni yıldan neler bekliyorum, neler diliyorum, yaşantıma neler ekliyor, kendimden neler çıkartıyorum. Bugünlerde yine ünlüsü-ünsüzü herkesin listesini okuyoruz. Benim neyim eksik edasıyla heyecanımı, kımıl kımıl yüreğimi, kağıdımı, kalemimi ve kahvemi masaya yerleştirdim. Bakışmaktan yorgun düşen kağıdın üzerinde ikinci kahvemden damlalar dışında bir karaltı belirmedi henüz.
Listem oluşmuyor. Oluşamıyor, çünkü sanırım bu türden düşlerim yok. Yani tabii on kitap, iki kilo soğan yazacak değilim, ama mobilyamı yenileyeyim gibi bir arzum da yok. Beklentilerim hiçbir zaman çok yüksek olmadı ki yeni yıla girerken olsun. Hiç “çok yakışıklı bir sevgilim olsun, girdiğimiz ortamlarda milletin dibi düşsün” demedim örneğin. Bir sevgilim olmasını bile düşlemedim. Sevdiğim adamın peşinden gittim sadece. Ev, eşya, araba hayalleri kurmadım hiç. Sahip olduğum her bir mal, fazladan bir sorumluluk daha almışım hissi uyandırır bende. Örneğin, altın takı armağan etseniz, büyük olasılıkla endişeyle yüzünüze bakar kalırım. Hediyemi kaybetme ihtimalim nedeniyle kaygılanırım. “Sana ev kalmış” deseniz gerilirim. Hafta sonu mesaisine çok yüksek ücret vereceklerini duyursalar dahi asla gönüllü olmayacak çalışanlardanım. Birçoklarının düşüneceği gibi ‘tuzum kuru’ olduğundan değil bu tavır. Fazla mal ile mutluluk arasında bir doğru orantı kuramadığımdan. Her türlü fazlalığın beraberinde umulmadık sıkıntılar getirdiğini çok gözlemlediğimden. Fakirliğimden gelir mutluluğum.
Bir-iki ay önce güzel Datça’nın Kargı Koyu’nda güzel insan Celal Bey’in işlettiği mekanda oturuyoruz. Yan masamıza kent soylu bir bayan yerleşti, balığını, salatasını söyledi, keyfe kuruldu. Fakat ne hikmetse, ablamın yemeğe başlamasıyla feryadı basması bir oldu. “Salatada acı biber var” diye başladı önce. Celal Bey hepsinin tadına baktığını ve hiç acı olmadığını söylemesine, bundan da emin olmasına rağmen çok üzüldü. Ancak hanımefendi bu kez “Ay! Dilimi arı soktu!” diye bağırıp ağlamaya başladı. Kalkıp aynaya baktı, dönüp dilini Celal Bey’e gösterdi, yoğurt getirtti. Hem çakma çocuk ağlayışını sürdürdü, hem söylendi “balığımdan hiçbir şey anlamadım” diye, hem de masada ne varsa sonuna kadar tüketmeyi ihmal etmedi. Kalkmak isteyince hesabı getiren Celal Bey’e aşırı sinirlendi, her türlü çirkinliği sergileyip hesabın altında bir meblağ bırakarak söylene söylene gitti. Ama tabii en başta benden güzel bir küfür yedi büyük kentlerin insanlarına kızıp geldikleri bu doğal yerlerin koca yürekli halkını neden kendi pisliklerine bularlar diye. Bir tane balık için dokuz takla atmaya değer mi? O kadar entrikayla uğraşarak yenen yemek mutluluk getirmiş midir? Bu teyze 2017 için yaptığı listeye de bedava balık-salata yazmış mıdır?
Küçük yaştan itibaren her şeyi kendi gücüyle yapmaya alışık olan ve kimseden bir şey istemeyen insanlara, başkalarını kullanmaya çalışma fikri son derece kabul edilemez geliyor. Küçük dokunuşlarla, şehla bakışlarla ve bol boyalı yayvan sırıtışlarla esnafı etkileyerek işini yaptırmaya çalışan hanımlardan olmadık hiç. Kadınlığın cazibesini erkekliğin dürtülerine dayayarak sırtımızı sağlama almadık. Bir işimizi de bedavaya getirebilme ümidiyle davetkar dekoltelerle salınmadık. Bir içecek ısmarlatabilmek için kimseye kırıtmadık. Param varsa balığımı yedim, yoksa yemedim, çoksa dostlarıma da ikram ettim. Kimsenin balığına göz dikmedim. Balık yemedim diye ölmedim.
Cüretkâr kostümleriyle büyük marketlerin kasiyerlerinin yanına yerleşerek piyango bileti satmaya çalışan genç kızlarımız ekmek almaya gelmiş yaşlı amcaların aklını başından, üç kuruş parasını da cebinden alırken toplumca hangi tür bir namus arayışına girmişiz ben kestiremiyorum.
Çok aş, az iş ve üç eşte gözüm olmadığına göre listeme başka dilekler koymalı. Ama ne? Dünya barışını dileyecek kadar -güzel- bir kadın değilim. Onu güzellik yarışması adaylarına bırakayım. Ülkemde ve dünyada yaşanan olumsuzluklara dair evrene mesaj yollamaya kalksam ömrümün kontörü yetmez. Yakın çevremi güzelleştirmek, yaşamı keyiflendirmek, ışığı paylaşmak ve elimin erdiği yere dokunup fark yaratabilmek için sürekli çabaladığıma göre bu konuları da sıralamaya gerek yok sanırım. Yaşamımızın her anının bir mucize olduğunu hatırlayıp ona uygun davranmak için listelere gereksinim duymamalıyız.
O zaman, üçüncü kahveyi kaldıramayacağını düşündüğüm yorgun kağıdıma sadece şunları not ederek bu dilek faslını noktalamak istiyorum: Yeni yıl hepimize sağlık, mutluluk, huzur getirsin. Sevdiklerimizle çevrili dünyalarımızda önemsediğimiz ne varsa yaşama geçirebilme gücü, sabrı ve şansı versin. Kendimize olan inancımızı daim kılsın. Mutlu yıllar!
Meclise sunulan kitapların çok tartışma yarattığı bu günlerde ben de bir çocuk kitabından yola çıkarak, yanlış kitap seçiminin naif yüreklere salabileceği kemirgen kurtçukları hatırlatmak istiyorum.
Dün bir dostumun çocuğunun süpermarketten aldığı çocuk kitabını okudum. Marketlerin ucuzluk selelerinde satılanlardan biri. İçerdiği öykülerden “Küçük Deniz Kızı”nı kapağa taşıyınca, üstüne bir de 2 liraya satılınca son derece albenili olmuş bir kitap. Kardeşini mutlu etmek isteyen güzel yürekli abilerin, mızıldanan çocuğunu susturmak isteyen annelerin rahatlıkla uzanabileceği türden bir armağan.
Bir erkek uğruna denizlerdeki güzel hayatını terk eden malum deniz kızımızdan sonra, bir uçurtma yarışmasına hazırlanan ama vaktinden önce havalandırdığı uçurtması nedense kargaların saldırısına uğrayan bir oğlumuzun öyküsü var. “Kedi” adlı öyküdeyse, her şeyden korkan bir kadının yaşantısı sunuluyor çocuk okurların gözlerinin önüne. ‘Çişten bile korkan’ bu kadın yirmilerinde, eşi ise otuz beş yaşındadır. Kadın, hasta olduğu için evlerine yerleşen akraba delikanlıyı bir erkek gibi görmeye başladığını fark eder ve tabii ki bundan da çok korkar. Bir gün oğlanın saçlarını okşar ve o da başını kadının göğsüne yaslar. Kadın hemen kendini toplayıp kontrollü yaşantısına geri döner ancak genç oğlan ölür, kadın da içinde gizlediği bu günahla hasta düşer. Öldüğünde eşinin yanına gömülmek ister ki günahı affedilsin.
Kitabın son öyküsü olan “Ateş Böcekleri” dili itibarıyla Cumhuriyetimizin ilk yıllarında yazıldığı izlenimini veriyor. Eğer okuyan çocuklar metni anlayabilirse öyküsü şöyle: Düzeyli, düşünceli ve hali vakti yerinde bir bey, adının Melahat olduğunu söyleyen genç hanımı sokaklardan ve düştüğü kötü hayattan kurtararak onunla evlenir. Memnun, mesut yaşarlarken bir gece bahçelerinde ölü gibi yatan sarhoş bir adam bulurlar. Adam, genç kadının babası olduğunu, her akşam o eve gelip gizlice kızından para tırtıkladığını söyler. Hatta adı bile Melahat değil Emine’dir bu üçkağıtçı kadının.
Şu an bu yazımı okuyan kişilerin okuduğunu anlama, kavrama, analiz edip sentezleme ve değerlendirebilme becerilerinde ileri düzeye ermiş bireyler olduğuna inandığımdan, bahsettiğim öykülerin çözümlemesine dalmak istemiyorum. Ancak tahmin edersiniz ki kitabı okurken ister istemez ikide bir künye sayfasına bakıp durdum. Kim basmış bu kitabı? Kaç yaş için uygun görülmüş? Nasıl oluyor da böylesi bir çeşitlilik sunuyor? Onay aldığı Yayın Kurulu kimlerden oluşuyor? Kime danışılmış? İçindeki öykülerin yazarlarının adı bile verilmeyen kitapta tabii ki aradığım diğer bilgileri de bulamadım. Yalnız doğru mu yanlış mı olduğundan emin olamadığım şu ibare çok can sıkıcıydı: “MEB Talim Terbiye Kurulu Başkanlığının 230/378 nolu kararıyla ilköğretim okullarında okutulmasında sakınca yoktur.”
Internette bulamadığım kitabın içinde yer alan öykülerin telif hakkı sorunu ortadan kalkmış yazılar olduğu izlenimi oluştu içimde. Yani sırf ikişer lira da olsa para getirsin diye toparlanmış çöpsüz üzümler. Bazı yayınevleri eğitim ve kaliteden çok para getirisini önemsemeseydi, yani mesela bunun bir günah olduğunu düşünseydi, böyle saçma sapan yazılı kağıt öbekleri ortalığa çıkmazdı elbette. Telif hakkı sıkıntısı ortadan kalktığı gibi “Küçük Prens”i neredeyse tuvalet kağıdına kadar basan paragözler bu sene oldukça iyi kazandılar. Geçen ay kitap fuarında kulak kabarttığım bir üniversiteli kızımız durumu güzel özetledi nitekim: “Ben hiç okumadım ‘Küçük Prens’i ama bu sene çok moda oldu ya ondan alıyorum.”
“Küçük Prens” gibi “Küçük Deniz Kızı” da yılların vazgeçilmezi olduğu için kapağına taşımış belli ki yayınevi. Geri kalan öyküleri önemsememiş. Oysa öykülerin çocukların dünyasında ne büyük kapılar açtığının bilincinde olan büyük yayınevleri, yani yıllara damgasını vurmuş köklü eğitim kuruluşları, yani çocuk dünyası konusunda uzmanlaşmış kişilerin kontrolündeki bu sağlam dünyada böylesi ucuz hikayelere yer yoktur. O yüzdendir ki, parayı değil çocuğun geleceğini yani dünyamızın geleceğini önemseyen yayın danışmanları, yönetmenleri ve editörler kılı kırk yarar bir kitaba onay vermeden önce.
Pedagoji bilmeyen kişilerin çocuk kitabı derlediği, hiç kimsenin kontrolünden geçmemiş eserlerin marketlerde satıldığı dünyamızda iş yine bizlere düşüyor ne yazık ki. Yılbaşının yaklaştığı bu çılgın alışveriş günlerinde pek çoğunuzun çocuğuna kitaplar armağan edeceğinden emin olduğum için dikkatli seçim konusunu bir kez daha anımsatmak istedim. Günahsız günler dilerim.
Sevmek, karşımızdakinin iyiliğini, mutluluğunu, sağlığını istemektir. Normal şartlar altında hayatımızı paylaştığımız insan mutlu ve sağlıklı diye kıskanmayız. Ama aynı insan gece arkadaşlarıyla dışarı çıksa bir çoğumuz karalar bağlar, hayatı kendimize de sevdiğimize de zindan ederiz. Oysa eğlenmeye giden insan iyi hisseder, mutlu olur ve dolayısıyla sağlıklıdır, ki bunlar bizim sevdiklerimiz için dilediklerimizdir.
Ne oluyor peki gece dışarı çıkınca da bu denli çıldırılıyor? Bildiğim kaygılardan bazıları şunlar:
* Benimle eğlenemiyor mu? Sizinle eğlenmese birlikteliğe devam etmezdi sanırım. Bu kadar sıkarsanız zaten bir gün gidecektir de. Öte yandan her insanın üçüncü, dördüncü, beşinci kişilere ihtiyacı vardır. Olmalı da. Aksi takdirde ikiniz kukumav kuşu gibi otura otura birbirinizi bayarsınız. Başka ortamlara girip besleneceksiniz ki ilişki de doygunluğa ulaşsın.
* Ben hiç tek başıma çıkmıyorum ama. Çıkın zaten bir zahmet. Sevgili candır ama iyi dostların yerini hiçbir şey tutamaz. Güzel bir dost ortamında hem doyasıya kahkaha atar hem sevgilinizi özlersiniz. Zaten sağlıklı bir birey olabilmenin temel koşullarından biri arada rutininizden sıyrılıp başkalarının dünyasına karışmak ve kendi yaşantınıza dışarıdan bakabilmektir. Çıkın bakın bakalım siz neler yaşıyorsunuz. Evliyseniz hele mutlaka çıkın ki eşiniz arada evi tek başına kullanma lüksüne ersin.
* Eski sevgilisiyle karşılaşabilir. Yaşantısının k noktasında tanıştığınız bir insanın hayatında k’den öncesi ve sonrası olacaktır. Oraya ne hızda vardığı değil, sonrasını sizinle gitme keyfini istemesidir önemli olan. Siz sevdiğinizin miladı olabilirsiniz ama milattan öncesine müdahale edemezsiniz. Tabii ki bir geçmişi var ve hayat oyunlarla dolu. Eski kız arkadaşını da görebilir, eskiden hoşlandığı ama birlikte olamadığını da. ‘Eski’ diye anılan bir kız arkadaşın zaten yerine yenisi gelmiştir ve eskisinin hükmü olmadığı ilanen duyurulmuştur. Birlikte olunmadığı için yürekte dert olan sevda o gece dillenecekse de sizin hükmünüz yoktur, zaten hiç olmamışsınızdır.
* Tanımadığı bir kadın ilgi gösterirse onunla gitmez mi? Bunu yapan adamdan uzak durun zaten. Ya adam değildir henüz, her pilicin peşine düşebilecek toyluktadır. Ya hâlâ tavukları etkileyebilecek güçte olduğunu ispatlamaya çalışan bir horozdur. Ya ilişkiniz alarm veriyordur. Ya da daldan dala konmayı seven bir yapısı vardır ki bu karakterde bir adam olduğu için tutulduysanız takılmaya devam edersiniz, onaylamıyorsanız da veda edersiniz. Kanı kaynayan insan sadece gece kulüplerinde değil iş yerinde de çapkınlık yapar, sizin yanınızda da, bilgisayarda çalıştığını sandığınızda da. Babasını ziyarete gitti dersiniz, babasıyla fotoğrafını da yollar, gizli aşkının evinin yolunu da tutar. Sosyal medyada takibe alırsınız, başka hesap açar. Bizlerde bu güdüler olduktan sonra, kadın “yapamazsın” dendiğinde coşar, erkek takip edildiğinde yapar. Hatununun peşine düşmesini oyun gibi algılayıp yapabileceğini ispatlar. O zaman bu kadar dedektiflik neye yarar?
* Ona güveniyorum ama çevreye güvenmiyorum. Geçiniz, yok öyle bir şey. Yukarıda açıkladım.
Kişilerin neden -aldattığı- bir başka yazının konusu olabilir. “Her erkek yapar” sığlığında da yaklaşamıyorum olaya, “benim kocam yapmaz” saflığında da. Adına aldatma deriz ya da demeyiz, o tartışılır, ama her ‘insan’ın her şeyi yapabilme potansiyeli vardır. Özellikle de “hayatta yapmam” dediklerini. O yüzden, beraber olduğumuz kişinin bir şey yapmasını engellemeye çalışarak bir aşkı ve tabii ömrü tüketmek yerine beraberliğimizi güzelleştirmeye odaklanmak daha romantik ve bir o kadar da gerçekçi geliyor bana. “Seven insan kıskanır” lafını sevenlerden değilim pek. Kıskandığımı fark edince huzursuzlanmaya başlarım. Bir şeylerin yolunda gitmediğini hissettirir bu duygu bana ve yavaş yavaş demir alma zamanı mı geliyor diye düşündürür.
Çünkü boynuna yular takıp çekelediğim insanları avucumda tutmayı değil, hayata birlikte tutunduğum insanlara güvenmeyi severim ben. Güvenmediğiniz adamın sürdüğü arabaya biner misiniz?
Karşımızdakine güvendiğimiz halde hâlâ kıskançlık yaşıyorsak bunun nedeni kendimize güvenemememiz olabilir. İçimizde onarılmayı bekleyen ‘eksiklik hissi’ni görmezden gelemeyiz. Sevdiğimizin etrafında dolanmasından hoşlanmadığımız insan türüne bir göz atmak yolumuzu aydınlatabilir. Belki de içten içe kendisine benzemeyi dilediğimiz (halde çabalamadığımız) o üçüncü şahıstır kıskandığımız. Gülüşünüzle tavladığınız eşiniz artık karşısında her daim sinirli bir insan görüyorsa, kahkahasıyla girdiği ortamı inleten bir -başkası- tabii ki canınızı sıkacaktır. Kendi içimize yönelip ne istediğimizi sorgularsak hayat arkadaşımıza da kendimize de haksızlık etmemiş oluruz.
Son derece çekici olmasına rağmen kıskandığında gözü kararan kadınların bu davranışının bir nedeni de düşman taarruzunu görüp karşı atağa geçmeleri olarak açıklanabilir sanırım. Beğenilen birisiyle olmak gurur okşar ancak daha ileri gidilerek gözlerinizin önünde kıymetlinize asılınması o gururu yerden yere çarpar. Varlığınızın hiçe sayılması size karşı ciddi bir saygısızlık göstergesi olduğu için savaş sebebidir. Ancak ilişkinizin gücüne inanıyorsanız Kastilyalı Isabel ve eşi Fernando gibi tüm dünyaya meydan okursunuz. Birlikte kurduğunuz hayatınız sizi tatmin ediyorsa, sevdiğinizin en değerlisi olduğunuzu hissediyor, önemseniyor ve ilgiye aç bırakılmıyorsanız kimse ilişkinize dokunamaz.
Gönlünüzü, yaşamınızı ve evinizi sunduğunuz ellerin sizinkilerden başka el tutmadığını, kenetlendiğiniz gözlerin sizinkilerden başkasını görmediğini dünyaya haykırabiliyorsanız üç-beş aç bakış sizi rahatsız etmemeli. Ancak sevilip sevilmediğinizi siz bile kestiremiyorsanız, sevgilinizin nerede, ne yapmakta olduğunu herkesle aynı anda sosyal medyadan öğreniyorsanız, sevdiğiniz beğendikçe sizin ekranınıza da düşen fotoğraflar görenleri düşündürecek türdense, hatta bazen günlerce aranmıyorsanız, birlikte çıktığınız yolculuğu bir daha gözden geçirmeniz gerekebilir. Buz tutup iyice kayganlaşmış bir zeminde diken üstünde gitmektense yola devam etmemeyi tercih edebilirim. Çok yaklaşmış da olsam. Yalnız dönmekten korkuyor da olsam. Bir daha hiç seyahat edemeyecek de olsam.
Aklıma gelen ve üzerinde düşündüğüm hiçbir durumda kıskanmayı ve kısıtlamayı çözüm yolu olarak göremiyorum. Bence biraz yaşamı oluruna bırakıp kahkahalarımıza sarılalım. Sonuçta sevmek, karşımızdakinin iyiliğini, mutluluğunu, sağlığını istemektir ve biz rahat olup hayatı huzurla kucaklarsak sevdiğimiz de iyi hisseder, mutlu olur ve dolayısıyla sağlıklı kalır, biz de. En iyisi bu gece kız-kıza dışarı çıkalım!
Bugün öğretmenler günü şerefine ‘Öğrenince Mutluyum’ yazılarımdan derleme yapmak istiyorum.
BİZDEN
– Türkiye’nin en zengini Murat Ülker, Bedri Baykam’ın bir sergisinde yer alan boş çerçevelerden bir tanesini 125 bin dolara satın almış.
– Ondört yaşındayken anne-babasını trafik kazasında kaybeden ve okulu bırakan Semih Saygıner bilardoya bu dönemde başlamış.
– Vehbi Koç, hayatı boyunca sadece yabancı dil bilmemekten pişmanlık duymuş.
– Şafak Pavey, Zürih’te sanat ve film eğitimi aldığı sırada geçirdiği tren kazası nedeniyle engelli dünyasıyla tanışmış.
– Vehbi Koç’un kızı Suna Kıraç, onüç yaşındayken, aldıkları ayakkabının fiyatını akrabalarına söylediği için annesinden dayak yemiş.
– Köy Enstitülerinin kapanma nedenlerinden biri olan köy ağası Kinyas Kartal, Rus ordusunda subaylık yapmış.
– Mondros Ateşkes Antlaşması Ege Denizinde imzalanmış: Limni (Limnos) Yunan Adasında bulunan Mondros Limanındaki bir savaş gemisinin içinde.
DÜNYADAN
– Letonya’da (Latvia) yer alan Karosta Hapishanesi geçmişin acılarına ev sahipliği yapmış gerçek bir hapishane binası olsa da yıllardır bir butik otel olarak hizmet vermekte. Parmaklıklar ardında bir gece geçirip, Sovyetler dönemi yemeği yiyip, odanızın pis tuvaletini kullanıp, yerde uyuyabilirsiniz. Ancak otele girerken verdikleri sözleşmeyi imzalamazsanız almıyorlar çünkü kötü muamele ve hakareti kabul ettiğinizden emin olmaları gerekiyor. Komünist rejim döneminin korkulu rüyası olan bina, günümüzde TripAdvisor mükemmellik sertifikasına sahip bir otel.
– Hindistan’da tuvalet problemi var. Evleri tuvaletlendirme ve halkı kapalı yerlerde hacetini gidermeye teşvik etme üzerine nice çalışmalar yapılmış. Örneğin, evinde tuvaleti olmayan erkeğe kız verilmesin diye bir kampanya yapılmış. Umumi tuvalet kullanan çocuklara para verilerek özendirilmiş. Ancak mevcut tuvaletler de öyle pis ki, saatlerce tuvaletini tutmak zorunda kalan ya da açık havada tuvalete çıkıp taciz edilen birçok kız öğrenci okula gitmiyormuş.
– Yüz yıl önce Meksika, İspanya ve ABD’nin bazı kesimlerindeki fabrikalarda ‘lector’ (okuyan kişi) adı verilen bir meslek varmış. Lektörler işçilerden biraz daha yüksek bir yerde oturarak onlara gazete ve kitap okurmuş.
– İskandinav ülkelerinin hepsinin bayrağında yatay haç şekli var ama renkler farklı.
– Kare ya da dikdörtgen şeklinde olmayan tek ülke bayrağı Nepal’e ait.
– “Gel, ne olursan ol yine gel” diye başlayan şiir Mevlana’ya ait değil.
– Cahit Sıtkı’nın Otuz Beş Yaş şiiri otuz beş dizeden oluşuyor.
– Machiavelli’nin, Medici sülalesinden Muhteşem Lorenzo’ya adadığı “Prens” adlı eseri, yazarın ölümünden beş yıl sonra ilk kez kitap olarak yayınlanmış.
– Shakespeare’in Othello’su geçmiş yılların Türkiyesinde, ‘Arabın İntikamı’ ismiyle de sahne almış.
– İnce Memed romanını Rusçaya Nazım Hikmet çevirmiş, Fransızcaya Güzin Dino, İngilizceye çevirenlerden biri de Thilda Kemal imiş.
– Nazım Hikmet’in dayısının kızı ve aynı zamanda dördüncü hayat arkadaşı, oğlunun da anası olan Münevver Andaç, mükemmel Fransızcasıyla başarılı bir çevirmenmiş. Nazım’ın, Yaşar Kemal’in ve Orhan Pamuk’un eserlerinin Fransızlar tarafından okunmasını da sağlamış olan son derece kültürlü bir üniversite hocası imiş.
– 1975’te yayınlanmış “Arkadaşım Orhan Kemal” adlı kitap Orhan Kemal’in Fikret Otyam’a yolladığı mektuplardan oluşuyormuş. Evlerinde yangın çıktığında Otyam’ın ilk kurtardığı eşyaymış bu mektuplar.
– Osman Hamdi Bey’in “Kaplumbağa Terbiyecisi” adlı eserinde resimlediği sahnede görülen mekan Bursa Yeşil Cami’nin üst kat odası imiş. Tablonun orijinali İstanbul Pera Müzesindedir.
HAYVANLAR
– “Yuvayı yapan dişi kuştur” sözü her zaman geçerli değil. Serçelerde yuva yapımını eş arayan erkek kuş başlatırmış. Çer çöp toplayıp inşaata girişir ve villasını beğenecek hatunu beklemeye koyulurmuş.
– Kemancı yengeç olarak bilinen hayvanın erkeğinin bir kıskacı orantısız bir şekilde büyük oluyor.
– Bir filin aşırı ısınmamasının sebebi kulaklarıymış. Çarşaf kadar olan kulağını salladığında kan sıcaklığını beş derece düşürebiliyormuş.
– Çizgifilmden de bildiğimiz, uçmaktan hoşlanmayan ama çok hızlı koşan ‘roadrunner’ adlı kuş türü, çıngıraklı yılan avlayabilen birkaç hayvandan birisiymiş.
– Tıbbi tedavide kullanılan sülüklerin nesli tükenme tehlikesi altındaymış.
YEMEK
Salyangozların pişirilmeden önce uyandırılması gerekiyormuş. Adana kebap, erkek koyun-kuzudan yapılırmış. Bol sebzeli çorbaya adını veren Minestrone, İtalyancada çorba anlamına geliyormuş. ‘Pandispanya’ ise ‘İspanyol ekmeği’ demekmiş. Ayrıca rakılı çikolata varmış.
DİLLER
– Kaldırıldığından emin olduğum için yıllardır hiç kullanmadığım şapka işareti aslında hiçbir zaman kaldırılmamış.
– Varlığı kabul edilen ama pek kullanılmamış olan bazı noktalama imleri varmış. Örneğin, sorunun tümcenin sonunda değil ortasında olduğunu göstermek için virgülle yazılan soru işareti.
– Eski müezzinler ellerini kulaklarına götürerek ezan okuduğu için, birisi ezanın okunup okunmadığını sorduğunda eğer okunmasına çok az zaman kaldıysa “eli kulağında” diye yanıtlanırmış.
– Mevlana’nın ölüm gününde kutlanan Şeb-i Arus, ‘düğün gecesi’ anlamına geliyormuş. Sevgiliye yani rabbına kavuşma özlemiyle bir ömür geçiren Rumi için ölüm elbette ki bir kavuşma gecesi yani bir düğün gecesi idi.
– Wisconsin Üniversitesinde verilen dersler arasında ‘Elf Dili’ var, yani Yüzüklerin Efendisi kitap dünyasının dili.
– Nijerya’da yaşayan İbolar İbo dilini kullanıyor. Halkın adı ve dolayısıyla dili ‘İgbo’ aslında ama kendilerinin bunu söylerken çıkardığı sesi bizler beceremediğimizden İbo diyebiliyoruz.
– Almanca iki sözcük: ‘Weltschmerz’: Dünyanın gidişatına dair olması gerektiğini düşündüğünle, gerçekte olanın birbirini tutmaması karşısında düştüğün depresyon. ‘Schadenfreude‘: başkalarının başına gelen talihsizlikleri görünce duyduğun şeytani zevk.
Yazılarımın içeriğinin mutlaka kendime ait olmasına özen gösteririm. En gereksiz çalma türü olduğundan olsa gerek, fikir hırsızlığının dünyanın en adi suçlarından birisi olduğunu düşünür affedemem, altına sadece bir ‘alıntı’ yazılarak oluşturulmuş bloglardan hiç hazzetmem.
Fakat durum bu kez biraz farklı. Her şeyden önce tabii ki çalmıyorum, bir yaşam duayeninin doksan yıllık ömründe biriktirdiği doğruları anlattığı yazıyı özetliyorum. Yaşamda nelere yer vermemiz gerektiğini son derece hareketli ve dopdolu bir ömür boyu kaydetmiş gözlerin, beynin ve yüreğin ağzından, ve bir röportaj ustasının kaleminden aktarıyorum.
Neden mi yapıyorum? Çünkü saygıdeğer insan Betûl Mardin ile gelini Ayşe Arman’ın yaklaşık bir yıl önce yaptıkları röportajı yeni okumanın heyecanını yaşıyorum. Ayrıca hepimize ders olması gereken hayat görüşlerini kendisinden daha güzel dillendiremezdim zaten. Bu yüzden, sanki Sayın Mardin karşımda bana yaşam dersi vermiş ve ben de onun fikirlerini baz alarak kendime ‘dikkat edilecekler listesi’ hazırlamışım gibi okuduğum yazıdaki düşünceleri özetleyeceğim.
Hayatı sev. Gülerek karşıla ve sinirlenme.
Kendinle uğraş. Sürekli geliştirmeye çalış. Kendinle konuş: “Doğru yaptım mı? Daha iyi hedefler için ne yapmalıyım?”
Sürekli kendine hedef koy: Günlük, haftalık, aylık. Yaz bunları. Hedeflere ulaşmak için plan yap.
Pozitif ol ve seni aşağı çekenden de uzak dur. İyimser olmayan, her şeyi büyüterek acıya çevirenlerden kaç. Enerjini yerler.
İltifat et. Karşındakini mutlu et, gülümset.
İnsanlara yardım et, kafasındaki bir soruna ışık tut. Bildiklerini paylaş ve birilerinin derdine derman ol.
Öğüt verme, vereni de dinleme. Bunlar çok sıkıcı. Hayatı dilediğin gibi yaşa.
Planlı yaşa. Ajandana notlar al ve gününü ona göre geçir. Yakın çevrendekilerin de planlı olmasına yardımcı ol.
Sağlığına dikkat et. Kendi doktorun ol.
Hiçbir konuda ağır olma. Kilo dahil. Az ye. Planlı ve iyi beslen. Her şeyden ye ama abartma. Akşam hafif ye.
Her gün spor yap.
Mutlaka aşk olmalı. Sevgilisiz kalma.
Çocuk yap veya evlat edin veya koruyucu aile ol ya da yardım et. Birini çok sevmek ve onun sorumluluğunu taşımak hayata anlam katar, iyi gelir.
Ölünce insanlar arkandan iyi konuşsun, gülümsesin.
Üret.
Beynini meşgul et.
Gündemi izle ve güncel olandan geri kalma. Dergi, gazete oku, radyo dinle, karşıt görüşlü kanallardan haberdar ol. Öne çıkan fikirleri ve yeni yazarları bil. Son çıkan kitapları al, insanlar niye onları okuyor bilmen lazım. Bunama.
İmaj iyidir. Ayrıca tarzın oturursa rahat edersin.
Sevdiklerinle konuş. Ölü bile olsalar. Rahatlatır.
Hayat boyu kimseye yük olma, ölürken bile.
Ömrüme ömür kattın Betûl Mardin. İçimi sevgi ve enerjiyle doldurdun. Heyecan taşan gencecik yüreğine sağlık.
Sistemin net oturmadığı kurumlarda, başa gelen her yöneticinin kendi kurallarını koyarak işe başlaması normal kabul edilir. Dolayısıyla sizden de yeni gelen kuralları hemen içselleştirip yasaklara uymanız beklenir. Tabii ki sorgulamadan.
Böyle yaparsanız rahat edersiniz. O zaman “lütfen çimlere basın” tabelalarının yanından geçtikten beş dakika sonra “çimlere basmak yasaktır” levhasını görünce yadırgamazsınız örneğin. Bazı çimler daha kaliteli olur nitekim.
Bu durumda, bir belediyenin yerleştirdiği “grup halinde piknik yapmak yasaktır” uyarısına da şaşmamak lazım doğal olarak. Hemen sarmayı pay edip tek kişilik örtülerle dağılmanızı öneririm.
“Beyaz donla denize girmek yasak” dendiyse vardır büyüklerin bir bildiği. Hemen çıkaralım. Zaten beyazdan başka renk çamaşır da giyin biraz bence. Mesela mavi don denizde pek dikkat çekmeyebilir.
Belediyeler de fenalık geçirmese böyle şirin yasaklara yönelmezdi zahir. Ama tabii bu birbirinden manidar uyarıları görmek kafamda ister istemez şu soruyu oluşturdu: Sen yönetici olsan ne yasaklar koyardın?
Buyurun bunlar da Soydan Başkan’ın yasakları, ama demokrasi önemli olduğu için sizin eklemelerinizi de bekliyorum.
Geze dolaşa ya da sahilde çekirdek yiyip kabuklarını yerlere atmak yasaktır.
Sigara izmaritlerinizi oraya buraya fırlatmak yasaktır.
Sinemada yiyip içmek yasaktır.
Kapımızda olan öldürücü sıcak hava dalgaları ya da Balkanlardan gelen dondurucu soğuklar hakkında haber yapmak yasaktır.
Saat 21:00’den sonra sinema ve içkili restoranlara 13 yaş altı çocuk sokmak yasaktır.
Hortumun ucunu kıstırmak suretiyle kaldırımdaki yaprakları caddeye yönlendirme işlemi için su kullanmak yasaktır.
Kafe gibi, insanların oturup dinlendiği yerlerin önünde araç kliması açık bir şekilde duraklamak yasaktır.
Bakir koy keşfedince yedi sülalenize telefon edip davet etmek ve sosyal medyadan fotoğraflarını paylaşmak yasaktır.
“Balık elle yenir” demek yasaktır.
“Günaydın” diyen ya da “iyi günler” dileyen müşteriyi yanıtsız bırakmak yasaktır.
Araç trafiğine kapalı yerlere araçla girmek yasaktır.
Doğa gezilerinde çiçek toplamak yasaktır.
“Aynen” demek yasaktır.
Balkondan silkelenmek yasaktır.
Açık havada elektrikli ısıtıcı kullanmak yasaktır.
Cep telefonuna bakarak yürümek yasaktır.
Eğitim gibi canımızı yakan konuları daha üst mercilere bırakıyorum efendim. Onlar gerekeni yaparlar. Ben başlangıç olarak bu kadar kural koyuyorum. Herkes kuralları bilecek. Yassah kardeşim! Uyacan.
– Gerçekleri gör artık.
– Gerçekçi ol biraz!
– Gerçekler acıdır…
Ömrümüz boyunca azımsanmayacak kadar sık duyduğumuz tümcelerdir bunlar. Hele de oyun oynamayı, yaşamdan keyif almayı ve insanları seviyorsanız, düzenli olarak kınanır ve acı gerçeklerle dolu gerçek dünyadaki sonsuz gerçek karakterlerin arasına döndürülmeye çalışılırsınız. Gerçekten, nedir şu ‘gerçek’?
Sözlüklere bakacak olursanız; elle tutulup gözle görülebilen, bireysel bilinçle biçimlenen değil, somut ve nesnel olan varlıklara ‘gerçek’ deriz. Kimsenin yadsımasına mahal vermeyecek şekilde kanıtlanabilen var oluşlara.
Elle tutulur nesnelerden dahi şüphe duyan filozoflar ise görüp dokunduğumuz objelerin bile aslında sadece zihnimizdeki idelerden ibaret olduğunu söyleyerek bizi perişan etmiştir asırlar boyu. Eflatun’a dayanan felsefi görüşte, karşımızda duran ‘sandalye’nin gerçekliğinden bile kuşkulanılır. Aslolan idealardır, nesnelerse idealar dünyasındaki varlıkların kopyalarıdır sadece.
Büyük Eflatun’un “Devlet” adlı yapıtında yer verdiği mağara alegorisi asırlardır tartışılagelmiştir. Bu anlatıda, zincirlere vurulmuş bir grup esirin durumu resmedilerek ‘gerçeklik’ kavramı irdelenir.
Mağarada büyük bir ateş yanmakta, ancak ateş, duvara bakarak duran tutsakların arkasında kalmaktadır. Zincirlerle bağlı bu insanlar hareket edemediklerinden dış dünyadan da bihaberdirler. Tüm gün görebildikleri tek şey, arkalarında kalan ışık nedeniyle mağara duvarına vuran gölgelerdir. Işıkla aralarından birileri geçtikçe ve arkalarında hareket oldukça izleyecek bir sürü gölge oluşur ve televizyonda ne çıksa takip eden yurdum insanı gibi duvardaki gölgeleri izleyerek çıkarımlarda bulunur, fikir yürütürler. Duvarda şekilden şekle giren oynak gölgeler, esirlerin ‘gerçeği’ olur. Takip ettiği basın kanalının sunduğu tüm gölgeleri ‘bilgi’ diye özümseyen medya okumaz-yazmazı gibi sadıktırlar görünüşler bilgisine.
Bir gün esirlerden biri serbest bırakılır. Mağaranın dışına çıktığında tabii ki ışıktan gözleri kamaşan bu özgür şahıs, mağara duvarında gördüklerinin bu ışıl ışıl dünyadakilerden daha ‘gerçek’ olduğuna inanır. Ancak ışığa ve dış dünyaya alışmaya başladıkça fikri değişir. Hatta ışığın kaynağı olan güneşe bile bakabilir hale gelir. Yani başlangıçta, duyduklarına inanmakla mutlu olan birey, düşünmeye davet edildiğinde zamanla idealar dünyasının gerçekliğine erebilir.
Bunu, bizim kuşağın yakın dostu Küçük Prens kendince daha naif ve yalın biçimde özetliyor sanki: “Gözler kördür. İnsan ancak yüreğiyle baktığı zaman gerçeği görebilir…” Yani evet, Eflatun gibi diyalektik düşünceden değil yürekten söz ediyor ama sonuçta ikisi de gördüğüne inanmak değil inandığını görmekten bahsetmiyor mu bir nevi?
Çocuklarla yapmaktan çok hoşlandığım çalışmalardan birisi ‘fact/opinion’ konusu üzerinedir. Kendilerine verilen tümcelerde kanıtlanabilir bir ‘gerçek’ mi yoksa ‘fikir’ mi beyan edildiğini bulması beklenen çocuklar, suyun kaynama noktası ile ilgili bir tümcenin nesnelliğinden son derece emindir de annelerinin dünyanın en güzel kadını olduğu gibi konularda duygusallıklarına yenik düşüverirler.
Biliyorum henüz küçükler. Ama ben de ‘aktarabileceğim söz anca karşımdakinin anlayabileceği kadardır’ deyip boşveremiyorum işte. Sistem de gerçeklikten pek hoşlanmadığı ve yaratılmış sanal gerçeklikle manipülasyonun kolaylığını yeğlediği için, her duyduğuna inanan insanlar iyice batıyor artık. Marcus Aurelius’un sözlerini haykırmak istiyorum: “Duyduğumuz her şey bir fikirdir, gerçek değil. Gördüğümüz her şey ise bakış açısıdır, doğru değil.”
Maupassant’ın görüşüne göre dünyada insanların sayısı kadar gerçek vardır. Daha bile fazla olduğu iddia edilemez mi? “Ebedi gerçeklik olmadığı gibi mutlak doğru da yoktur” diyen realist Nietzsche’ye inat edercesine yaşamın gerçekliğine sarılmış Cemal Süreya’ya inanmak da olası tabii:
“Güneş her sabah verilmiş bir söz gibi doğuyordu.
Gerçek neydi biliyor musunuz: Her şey.”
Hangi görüşe kulak verirsek verelim, yüzümüzü güneşe dönüp gölgeleri arkamızda bırakalım ki kendi gerçekliğimizde keyifle yol almaya devam edelim. Varsın ‘normal’ insanlar bizi gerçekçi olmaya ve acı gerçekleri görmeye davet etsin. Biz hem daha gerçekçi olup hem de imkansızı istemeye devam edelim ve Schopenhauer’u es geçmeyelim:
“En büyük bilgelik, şu andan zevk almayı hayatın en büyük amacı kılmaktır; çünkü tek gerçek odur ve bunun dışında kalan her şey yalnızca bir düşünce oyunudur. Öte yandan, bunun en büyük aptallığımız olduğunu da söyleyebiliriz çünkü bir rüya gibi az sonra tamamen kaybolacak olan ‘şimdiki an’ için asla ciddi bir çaba harcamaya değmez.”
Bir arkadaşım bana kadınların neden bu kadar açık giyinmeye başladığını sordu. Kendini sorumlu hissettiği kişiler için duyduğu kaygıyla sorulmuş bu sorunun sahibinin iyi niyetinden eminim. Ancak sorunun yanıtı bir çırpıda verilemeyecek kadar muhtelif. Açılmanın dereceleri var, farklı sebeplerle açılanlar var, bir de ‘açılma’ kavramını bilmediği için farkında olmadan açılan var.
Her şeyden önce, ‘sergilemenin’ normal kabul edildiği bir ortamın etkisindeyiz. Amerikan parmağından bahsediyorum tabii ki. Eskiden magazin basını sanatçı kovalardı bikinili fotoğrafını çekeceğim diye. Şimdi üstsüz güneşlenme pozlarını şarkıcılar kendileri paylaşıyor sosyal medya hesaplarından. Selfie’den çok belfie çekimleri beğeni alıyor. Çoktan tükenmiş olan Amerikan müzik piyasası popo sallama klipleriyle paraları götürmeye devam ediyor. Şarkıcılar sahneye bir hayranını çıkarıp deyim yerindeyse sevişiyorlar. Gençlerimiz tüm gün daracık elbiselerle çekilmiş kaide fotoğraflarına ve takır takır sallanan kalçaların ağır çekimde verildiği kliplere bakıyorlar. Sınıf arkadaşlarının bu kadınları beğendiğini gören kızlarımızın rekabete hazır iç güdüleri atağa kalkıyor ve farkında olmadan bir yarışa giriyorlar. Dudaklar ve popolar ördekleştiriliyor, şortlu resimler açık hesaplardan dünyaya servis ediliyor.
Gençlerin bu hallerini gören koca kadınlar bile farkında olmadan bir rekabet ortamına sürükleniyorlar. Öyle ya, biz daha ölmedik. O gencecik çocukların fotoğrafına mı bakılır, yoksa tamamen gelişmiş parçalardan oluşan gerçek bir kadın resmine mi? Akıllı telefon üreticileri kırışıklık, tombul yüz ve yorgun göz problemini ortadan kaldıracak kadar akıllı olduğundan ‘yaşlı çıkma’ sorunumuz da yok nasılsa. Çekip çekip koyun. “İşte bugün de böyleydi” mesajıyla bikinili pozlarını nete koymayı çok ‘normal’ bulan insanlar ‘o zaman neden işe ya da çarşıya da bikiniyle gidemediğimizi’ hiç düşünmüyor. Bir de sosyal medya davranışlarıyla çocuklarının yani çocuklarımızın hayatını nasıl etkilediğini…
Öğrencinin başarısını çıkartma vererek ödüllendiren öğretmene kızarsınız, sonra çocuğunuzun resmini paylaşıp kaç beğeni aldığını birlikte sayarsınız. İki çocuğunuzun fotoğrafını ayrı ayrı paylaşır, beğeni sayılarındaki farkın onları nasıl etkileyebileceğini göz ardı edersiniz. Genelgeçer ‘güzellik’ anlayışına ulaşasıya oynanmış fotoğraflarınızla yaşlanma sürecinin doğallığını kabullenemeyen bir nesil yaratırsınız. Meyhaneye, gece kulübüne, geneleve götürmeyi aklınızın ucundan geçirmezken ellerine verdiğiniz ‘oyuncaklarla’ her gün o sakıncalı dünyaya maruz kaldıklarını fark etmezsiniz. Benim bile görmeye dayanamadığım paylaşımların cirit attığı feysi kullanabilme yaşının neden 13 olduğunu hiç düşündünüz mü?
Küçücük kız çocukları bile fotoğraf çekileceğini fark edince popoyu fırlatıveriyor dışarı. Ailesi gülüyor. Yetişkinler şaşkın. Çocuğun ‘ezik’ diye anılmasını istemiyor.
Bir öğretmen arkadaşım feyste beğenince benim de görmüş olduğum eski bir öğrencimin fotoğrafı karşısında ağzım açık kaldı. Kızı tanımasam resimdekinin o olduğuna inanacağım. İnceltilmiş yüz, pembeleşmiş dudaklar, tam hoşa gidecek türden sorun çıkarmayacak şapşal kız bakışı, yol gösterici kurdunu bekleyen şaşkın kuzu ifadesi. Arkadaşları tarafından o kadar aşağılanan bir çocuk ki muhtemelen annesi destek oldu bu fotoğrafın ortaya çıkması konusunda.
Artık ipin ucunun kaçtığının ve bu saatten sonra bazı şeylerin durdurulamayacağının farkındayım. Ama onlar bizim yavrularımız ve biz onları korumak zorundayız.
‘Açıklık’ ile zoru olan bir insan olmadım hiç. Elinin görünmesiyle bacağının görünmesi bir benim için. Ama karşımızda böyle bakmayan koca bir güruh var. Bizim izlediğimiz klipleri ve daha fazlasını izleyen, gördüğü fotoğraflar karşısında şaşalayarak tüm o bakış ve duruşu ‘istekli’ olmaya yoran, azıcık fazla et görse davetiye çıkardığımızı düşünen bir sapık sürüsü.
Sevgili iyi niyetli annecim, 12 yaşındaki kızının böyle bir fotoğrafını çarşıda gördüğün bir grup kıronun eline tutuşturur muydun? Hoşlandığı erkeğin dikkatini çekebilmek için o elbiseyle yüzlerce kişiye bedenini sergileyen güzel kız, aynı kıro grubunun önüne geçip belfie pozunu gülümseyerek verir miydin? Jennifer Lopez ve kalçası, sizler izlediğiniz için elde ettiği paralarla aldığı arabaya atlayıp korunaklı malikanesine çekildiğinde siz ve kalçanız ülkem gerçeğiyle baş başa kalıyorsunuz. Modern dişiliğin sembolünü şort sananlar, kadın haklarını savunmayı şort eylemi yapmaktan öte götüremeyenler, ülkeyi sosyal medya üzerinden kurtaranlar, toplu taşımadan haberi olmayan cipli gençlik! Bir kerecik Ankara’da ya da İstanbul’da kalabalık bir otobüste ayakta kalın bakalım düdük gibi şortunuzla, hala genç kızlarımızı gaza getirecek misiniz.
Ben de isterdim cinsel sorunlarını aşmış, sağlıklı ve modern bakabilen bir toplumda yaşamayı. Ama elimizde olan bu ve sanal dünya ürünleri gibi davranamayız. Sevgili erkek arkadaş! Yanındaki kız senin için giyindiyse, gece vakti yalnız bırakmayacaksın. Sevgili genç kız! Gerçek dünyada sergilemekten çekineceğin davranışları sanalında da yapmayacaksın. Sevgili yetişkin! Ezik kalmasından ürktüğün çocuğuna doğruları anlatacak ama tehlikeyi de kavratacaksın.
Kocaman kadınlar yaptıklarından kendisi sorumludur ama çocuklarımız hepimizi ilgilendirir. Başlarına bir şey gelince sosyal medyayı inletmek yerine gelmeden önce önlem alalım.
Yaşadığınız ufacık bir olayın onlarca yılda biriktirdiğiniz değer yargılarınızı alt-üst edişini izlemek tarifsiz duygulara yol açıyor. Neyin doğru neyin yanlış olduğunu bildiğinizden ve yanlış davranışı görünce ne yapmanız gerektiğinden bu kadar eminken her şey netliğini kaybediveriyor. Sıfırdan sorgulamaya başlıyorsunuz hayatı anlamlandıran yargılarınızı.
“Rüşvet almak doğru mudur” desem hepiniz karşı çıkarsınız. Yanlış olduğu konusunda hemfikirizdir. Sonra rüşveti alan kişinin evde aç bekleyen çocuklarını düşünüp üzülürsünüz. Hak verirsiniz adamın davranışına. Babacığımın ne uygun görevlerde bulunmuş olmasına rağmen bir kerecik olsun rüşveti aklının ucundan geçirmemiş olmasına ve zor yıllar geçirmiş olmamıza pek takılmazsınız.
“Öğretmen öğrencisine para karşılığı özel ders verebilir mi sizce” desem “olur mu öyle şey canım cık cık cık” diyerek itiraz edersiniz. Zaten yasak ama nedeninin doğruluğu konusunda da hemfikirizdir. Öğretmen sınıfta yapamadığı şeyi ayrıca cebine para girince mi yapabilecek? Yoksa cebine para girsin diye mi sınıfta yapmayacak? Peki parasını aldığı öğrenciyi geçirmesi gerekmeyecek mi? Ama sonra öğretmenlerin ekonomik durumunu iyileştiremeyen okul yönetimleri bile özel dersleri görmezden gelir. Okulun başarısının bir şekilde yüksek görülmesi yeterlidir.
Vücudunu satmak yanlıştır ama bütün fahişeler haklıdır. Çalmak haramdır ama hepimiz Internet-yollu hırsızlarızdır. Hata yapan bir öğrencisine acıyan ‘şefkatli’ öğretmen diğer çocukların kafasını ve yüreğini karıştırmaktan rahatsızlık duymaz.
Bir ay kadar önce, gittiğim bir süpermarkette tanıdığım bir karakter tüm bu sorgu-suali yeniden gündemime taşıdı. Ben sebzelerimi seçerken bu beyefendi de yan tarafta eriklerden atıştırıyordu. Önce tadına bakıyor zannettim. Markette yapılmaz ama zat-ı muhteremin cehalet seviyesi de alnında yazmıyor. Ancak tadına bakmanın sonu gelmeyince ben adama dik dik bakmaya başlamıştım ki hasta çocuğu olan fakir kadın dikkatimi çekti. Hiç konuşmamalarına rağmen aile olabileceklerini düşündüm ve o an içimde beliren acıma hissi kendime kızmama neden oldu. “Ne olur adam iki erik, bir şeftali yemiş, klimalı ortamda gazeteleri okumuşsa yani, fakir belli ki” diye söylene söylene eve giderken bir şeyler içimi kemirmeye devam ediyordu, ama ne? Neden hala sindirememiştim gördüklerimi?
Olaydan bir-iki hafta sonra aynı adamı bir başka süpermarkette, yine meyvelerin tepesinde gördüm. Bu kez yanında kadın ve çocuk yoktu. Üstelik üstü başı da daha özenli görünüyordu. Şahıs, erik üstü gazete sefasına çekilirken, ben ve iç seslerim ortamdan hızla uzaklaştık. Müdahale etmemek için kendimi çok zor tutuyordum ama bir yandan da bu koca Fransız şirketinin (ya da bir başkasının) fakir bir vatandaşın yediği erik, okuduğu gazete ve soluduğu klimayla batmayacağını bildiğim için ses çıkaramıyordum.
İçimde dövüşe dövüşe eve giderken günlerdir aradığım yanıtı buldum. Cevap yine babamdaydı. Paraya ihtiyacı olsa da asla rüşvet almamış babamda. Memleketimde maalesef milyonlarca fakir varken bu uyanığı diğerlerinden farklı kılan neydi? Neden bütün fakirler günlerini marketlerde geçirmesindi?
Şimdi bu erik kurdunu bir daha görürsem ne yapacağımı biliyorum. Peki siz olsanız ne yapardınız?
Yıllardır gerek konuşmalarımda gerekse yazılarımda okumanın önemine değinirim. Ancak okulların açıldığı bu Eylül ayında bu kez tam tersini söyleyesim var: Okumayın artık!
Kendi iyiliğiniz için okumayın. Mutlu ve huzurlu yaşamak için okumayın. Yalnız kalmamak için okumayın. Böceğe dönüşmeyin. Gidin kalabalıklara karışın, laflayın, dedikodu yapın, modayı takip edin, yatırım yapın. Üniversiteye gitmeyin zaten. Ünlü olun. Dizide oynayın, İstanbul bebekleri için bir şeyler satan bir site yapın, komik videolar çekin. Okumayın ki uyduruk bir kitap yazabilip meşhur olun.
Okumayın efendim. Okumak zararlıdır. Bana inanmıyorsanız dünya büyüklerinin sözlerine kulak verin:
Dostoyevski’nin çok okumuş karakterleri hep yanlış yollara sapar. Raskolnikov’un başına gelenler malumunuz.
Cervantes’in okuduğu kitaplar yüzünden kafayı kırmış kahramanı Don Quijote’nin eğitim hakkındaki söylevi düşündürücüdür: “Eğitimli adamın çektiği sıkıntılar şöyle sıralanabilir: öncelikle, yoksuldur ……. Yoksulluk onu her bakımdan ezer; kimi zaman açlıkla, kimi zaman soğukla, kimi zaman çıplaklıkla, kimi zaman da topuyla birden savaşır zavallı. ……….. Okuyan insanlar işte böyle zaman zaman kıvrılan, zaman zaman doğrulan, kimi yerde inen, kimi yerde çıkan bu çetin ve belalı yoldan amaçlarına ulaşırlar.”
Russell ise okumuş insanların sıkıntılarını farklı boyutlarda ele alır: “Çok bilenin çok derdi olur ve bilgisini artıranın üzüntüsü de artar.” Okumuşlara getirdiği eleştirisinde de aslında gizli de olsa bir sıkıntı sezilir: “Bir kısım aydınlar bütün öğrenimlerini kitaplardan edinmiş olduklarından, bugünkü dünya hakkında hiçbir bilgileri yoktur.”
Amin Maalouf’un ünlü ‘Tanios Kayası’nda okuma aşkıyla yanıp tutuşan Tanios’a babasının yanıtı da mı tesadüf: “Çok fazla okursan, aile arasında yaşamaya katlanamazsın.” Tabii burada aile olarak tüm köy kastediliyor ki bilinç düzeyi arttıkça, zor tutulan yüzde elliyle aynı köyde yaşamak gerçekten katlanılamaz bir hal alıyor.
Wilhelm Reich uygar yani eğitim düzeyi yüksek toplumlarda kişilerin cinsel yönden özgür olamadığını, isteklerini bastırarak hep stres altında olduğunu düşünür, danışanlarını ve okuyucularını uyarırdı.
Bob Marley eğitim görmemiş olmasından oldukça memnun olanlardan: “Eğitim görmüş olsaydım lanet olası bir aptal olurdum.”
Vehbi Koç orta sondayken okulu bırakmasaydı belki bugün Koç diye bir marka olmayacak ve yedi sülalesini refah içinde yaşatacak bir varlıktan bahsedilmeyecekti. Şu an kaliteli eğitimin ülkemizde yerini bulmasını desteklemek adına birçok başarılı projeye imza atan bu holdingi kuran adam daha küçük yaşta olayın özünü kavramış: “Katolikler, Ermeniler, Museviler büyük para kazanırlardı ve en güzel yerlerde yaşarlardı. Biz onlara hayran hayran bakardık. Hep ihracatla onlar meşgul olurlardı. ………. Aklınıza ne gelirse hepsi onların elindeydi. ………. Öyle bir imreniyordum ki Allah’ım bana da bunlardan birisini ver deyip çalışmaya karar verdim. Onları gördükçe ben boyuna sinirlenirdim, ben de bunlar gibi olacağım derdim ve ondan sonra okumamaya karar verdim, onlar gibi olmak için, işe atılmak için.”
Ünlü bir İngiliz dizesi der ki “ignorance is bliss” yani cehalet mutluluktur.
Tenzile Abla der ki “Edebiyatla, felsefeyle uğraşan adamın ..ki ..şağına denk demektir. Yoksa bir işe girip çalışır, para kazanırdı.” Zengin iş adamları listesine yerleşmeye aday bir oğlu var Tenzile ablamın.
İş dünyası ve dünya yazını ‘okumamış başarılılar’ ve ‘okumuş ezikler’ ile doludur. Okumak, fazla düşünceli yapar. Shakespeare’in de dediği gibi aşırı düşünce eyleme geçmeyi engeller. Üzüntü, bulantı, kusma ve kaşıntıya neden olur. Okumuş adamın eğitime harcadığı yıllar hayata geç başlamasının sebebidir. Okumamışlar o sırada çoktan deneyimli çalışanlar olmuştur. Okumamış adamdaki cesaret ve girişimci ruh gözlerden kaçmazken okumuş insandaki çekinik postür içler acısıdır. Sürekli riskleri hesaplar. Güvenceye tutkundur ve hep geride durur. Gerçek dünyayı göremez ama zaten başkalarını önemsemekten kendi hayatını yaşayamaz. Kendini koruyamaz. Rahatlayabilmek için meditasyon ve benzeri yöntemleri de öğrenir. Özgüvenini sıklıkla yitirir. Parası yetmez. Bütün yıl maaşını biriktirip okumamış adamın pansiyonunda harcar. Eylülde hayata sıfırdan başlar.
Üzüldünüz mü? Şimdi sakin olun ve yavaşça o kitabı yere bırakın.
Bugün benim doğum günüm. Nasıl kutluyor olsam mutlu olurdum?
Jamaika’da rastaman abilerle çalıp oynuyor olabilirdik mesela. Hatta rahmetli Bob Marley de aramızda olsa futbol bile oynardım.
Zanzibar’da “hakuna matata” nidalarıyla hayatı yavaşlatıyor olabilirdim.
Endülüs’te rengarenk bir flamenko festivalinin ortasında kendimden geçip içimdeki ateşin ritmiyle dans ediyor olabilirdim.
Hong Kong’un bir balıkçı köyünde tanımadığım bir kadının kayığıyla geziyor olabilirdim. Ya da teleferikle çıkılan sisli bir dağın tepesinde Şaolin rahiplerinin büyüleyici gösterilerini izlerken coşuyor, tütsü bulutlarının altında ve Buda heykellerinin arasında dolaşırken Nirvana’ya erme arzusuyla dolup taşıyor olabilirdim.
Doğum gününü dün kutlayan Madonna’nın partisine katılıp o ne yapıyorsa ben de yapabilirdim.
Partizan-Red Star derbisinin ateşler altında kalan izleyicisi arasında, bilmediğim dildeki şarkılara zıplaya zıplaya eşlik ediyor olabilirdim.
Philadelphia balık pazarının bir köşesinde duran yalnız bir piyanoda ragtime çalan siyah çocuğa tempo tutarak yüreklendiriyor ya da Chicago’da bir gökdelenin bilmemkaçıncı katında caz müzik eşliğinde içkimi yudumlarken kentin eşsiz gece manzarasını izliyor olabilirdim. Yayla gibi bir Amerikan arabasıyla tur atmak ya da bir NBA maçında heyecandan kuduruyor olmak da harika olurdu. Florida’da sürat teknesiyle dolaşmak. Ve tabii ülkemin benzersiz Akdeniz-Ege koylarını yatla arşınlamak.
Küba sokaklarındaki teyzelerle sohbet etmek de en az Datça kahvelerindeki amcaların sohbeti kadar keyif verirdi.
Yaşasaydı da Sadun Boro’yla kafa çekseydik. Orgon enerjisinin tam olarak ne olduğunu Reich bana kendisi anlatabilseydi. Hepsini boş verin de, Cigala gözlerimin içine bakarak şarkılarını söyleseydi…
Bunlardan herhangi birini ya da buraya yazamadıklarımı yaparak geçirebilseydim doğum günüm bir şölene dönüşürdü elbet. Ama işte bu sene bunların hiçbirini yapmadım.
Bu sene doğum günümü tansiyonumu fırlatarak kutladım. Ölüme yakın hissederek yaşamımın değerini bir kez daha kavradım, yeni kararlar aldım, daha güçlü hissettim.
Beni çok üzen bir arkadaşım sayesinde güzelleştim. Yemek yemeyerek kilo verdim ve detoks yaptım. Sürekli ağlamam neticesinde gözlerim temizlendi ve daha derin bakar oldular. Bu seneki doğum günümü bu değerli insanla geçirmeyi tercih ettim.
Bu seneki doğum günümü, tansiyonumun beni alt-üst etmesine çok üzülerek sorumluluğumu üstlenen bir başka güzel insanla geçirmeyi tercih ettim. Beni olmayan parasıyla yemeğe götürecek kadar önemseyen bir değerli yürekle. Madonna’nın partisine katılamadım bu sene. Ama tansiyonumu ve marketteki on liralık limonları düşünen ve bu yüzden yemek sonrası ikramı olan çayın yanındaki limonları çaktırmadan cebime sokuşturacak kadar güzel ve heyecan verici bir dostla geçirdim doğum günümü Madonna yerine.
Güzel bakışlı bir çift evine davet etti sonra. Gözlerine bakınca yüreği görünen bu ışıl ışıl insanlarla geçirmeyi tercih ettim doğum günümü bu sene. Cigala “gel şarkı söyleyeceğim” diye ısrar etse de ben dostlarımın samimi gözlerine bakarak şarkılar söylemeyi tercih ettim. Gündemin doluluğuna rağmen tansiyonuma saygılarından hiçbir ciddi konuya değinmeyen, zor şartlarda yarattıkları pastamsımı getirirken göbecikler atan güzel gülüşlülerle.
Ben bugün hala Jamaika’yı göremedim ama her biri ‘insan’ olmanın kitabını yazabilecek yüreklere sahip dostlara sahip olduğumu bir kez daha gördüm. Ve ben bu seneki doğum günümü de yine dostlarımla, ailemle ve sevdiğimle geçirmeyi tercih ettim. İyi ki doğdunuz.
Yabancı aileler ve Türk ailelerin çocuklarını karşılaştıran cümlelere hepimiz alışkınızdır. İnsanlar kendi çocuklarının nasıl o hale geldiğini düşünmeyi pek sevmez de yabancı ailelerin çocukları piyangodan çıkmış gibi davranmayı tercih eder; sessiz, sakin, bilinçli, sorumluluk sahibi, okumayı seven, hayatta kalma becerileri gelişkin. Öyle ya, yabancı bir ülkenin tıklım tıklım caddesinde önden önden yürüyen turist anne-babanın arkasından gelen mini mini sarı bebelerin başına hiçbir iş gelmez de bizimkiler on kişinin koruması altındayken düşüp bir yerlerini kırar.
Tabii eğitim virüsü kana karışınca insan tatilde bile rahat duramadan farklı aile yapılarını incelerken buluyor kendini. Tatilimi geçirdiğim yerde kalan iki aile çok can sıkıcı bir şekilde gözüme sokuyor aradaki farkı. Alman ailenin gün boyu kitap okuyan biri sekiz diğeri on yaşındaki oğullarının yanında tüm gün iPad oynayan, koşup bağıran, motora binip sürüyormuş gibi yapan, ateş ediyormuş sesleri çıkaran Türk çocuğu ‘Erdem’ benim dinlencemi de sonlandırmayı başarıyor. Yanlışlıkla iPadi düşürünce “bunu herkes alamaz, bak Alman çocuklarda bile yok da nasıl sana bakıyorlar yazık” diyen annesi de üzerine tuz biber ekiyor. Alman çocukları öpüp bağrıma basma isteği bir akşam babalarıyla röportaj yapmama neden oluyor ve tabii ki bunu sizinle de paylaşmadan edemiyorum.
Ben: Çocuklarınıza hayranım. Harika kitap okuyorlar. Yıllarca okumanın önemine dikkat çekmeye çalışmış bir insan olarak bu durum beni çok etkiliyor.
Nicolas: Teşekkür ederim. Benim için de çok önemli.
Ben: Tüm Alman aileler mi böyle, sizinki mi?
Nicolas: Hepsi böyle değil tabii. Hiç okumayan da var. Ama bizim ailemiz için okumak, hayatın vazgeçilmez bir parçasıdır ve bunu sağlamak için oluşturulmuş sarsılmaz aile kurallarımız var.
Ben: Biraz bahsedebilir misin?
Nicolas: Bizim evde televizyon pek açılmaz örneğin ve her gece mutlaka kitap okunur. Çocukların normal yatış saati sekiz ya, biraz daha oturabilmelerinin tek yolu kitap okumaktır. Kitabı bırakamıyorlarsa yarım saate daha izin verilebilir.
Ben: Sekizde mi yatıyorlar?
Nicolas: Tabii. Hafta sonu dokuzda. Parti, doğum günü gibi çok özel günlerde onbire kadar oturmalarında bir sakınca yok elbet.
Ben: Diğer aileler böyle olmayınca çocukların önünde çok fazla yanlış örnek oluyor. Okuyan değil de sürekli tabletle filan oynayan çocuklara özendikleri, mızmızlanıp diğer aileleri örnek gösterdikleri olmuyor mu?
Nicolas: Olabilir tabii, sonuçta her çocuğa daha kolay gelir tabletle oynamak, ama bizim ailemizin kuralları belli ve uymak zorundalar. Bir kere hafta içi tablet açılmaz bizde. Hafta sonları bir buçuk-iki saat kullanabilirler ama önce okunur, sonra tablet açılabilir.
Ben: Peki bu bilinci nasıl oturttunuz?
Nicolas: Küçükken her gece onlara ktap okudum ben. Hatta sadece çocuk kitabı değil klasiklerden de okudum, düşünmeye iten felsefi tarzda kitaplar da.
Ben: Fark ettim zaten sorgulama alışkanlıklarını ve ileri okur becerilerini. Okudukları kitapta ilginç gelen bölüm olunca hemen size de okuyup fikir beyan ediyorlar ya da sizinkini soruyorlar.
Nicolas: Evet tartışırız arada.
Ben: Sizin rol model olmanız da çok önemli tabii. Anne-baba ikiniz de sürekli okuyorsunuz.
Nicolas: E tabii, sonuçta kitapla dolu bir dünyada yaşıyorlar. Yaklaşık üçbin kitaptan oluşan bir kitaplığımız var evde.
Ben: Okurken fotoğrafınızı çekebilir miyim?
Nicolas: Tabii ki. Birilerine faydamız olursa ne mutlu bize.
Birilerine faydası zaten oluyor Nicolas ve ailesinin. Tuhaf bir aile örneği olarak bu dört kişinin karşısına geçip bir süre izleyen Türk çocuğumuz en sonunda gidip kitaplıktan bir kitap alıyor ve sayfalarını çevirmeye başlıyor. Bu durumu kaçırmayan annesi hemen fotoğrafını çekip feyse koyuyor. “Oku oğlum oku” diyen babası kafasını cep telefonundan kaldıramıyor. Annesi beğenileri sayarken Erdem kitabı silah gibi ileri doğrultup “küf küf küf” ateş ediyor. Benimle birlikte kimbilir başka kimleri öldürüyor.
Öğretmenlik kutsal meslektir sözüyle büyüdük bizler. ‘Kutsal’ yani sözlük anlamıyla ‘güçlü bir dinsel saygı uyandıran’ ya da ‘tapınılacak veya yolunda can verilecek derecede sevilen’ veyahut ‘bozulmaması, dokunulmaması, karşı çıkılmaması gereken, üstüne titrenilen’. Kutsal mıdır gerçekten mesleğimiz? Yolunda can verilecek kadar sevilir mi öğretmenlerimiz?
Bugün Antalya’nın küçük bir beldesindeki bir otelin çamaşırhane görevlisiyle sohbet ederken 1,700 Lira maaş aldığını öğrendim. Geçen sene yine Antalya’nın bir kolejinde maaşı iki bine çıkan öğretmenlerin çok sevindiğine tanık olmuştum. Öğretmenliğin kağıt üzerinde yazan ve yazmayan maddelerden oluşan görev tanımına dair çok paylaşımlarda bulundum daha önce. Bir öğretmenin aynı zamanda hemşire, bakıcı, psikolog, yemekhane görevlisi, hakim, yazar, tiyatro sanatçısı, terapist, dedektif ve acil durum mucidi olduğunu hepimiz biliriz. Bu dalların hepsinin mesleğimizin doğasında olduğunu kabul etmemek söz konusu olamaz zaten. Lakin çocuklar için bol kepçe sunduğumuz avukatlık hünerimizi bir çay kaşığı olsun kendimize yontamadığımızdan gece-gündüz demeksizin icra ettiğimiz çalışmalarımızın karşılığını alamadığımıza hayıflanmaktan başka bir şey gelmez elimizden. İki yakasını bir araya getiremeyecek kadar sıkıntıda olanlarımızsa maaşı üç kuruş daha yüksek olan okullara başvurur en fazla. Okulun sahibini araştırmak aklına gelebilecek en son iştir. 1,500 Lira olan maaşı sözleşmesinde 800 Lira görülen yeni evli bir öğretmen bankadan kredi bile alamıyorsa, azıcık daha fazla veren okulun kime ait olduğunu göremez. Hafta içi yorgunluğuna rağmen kirasını denkleştirebilmek için hafta sonlarını istemeden verdiği dil okulunun sahibini merak etmez. Zaten eğitim dünyasındaki insanların karanlık işler içerisinde olabileceği kolay kolay aklına gelmez.
Bugün gördüğümüz bir satış ilanıyla sarsıldık. Daire, araba filan değil, bildiğiniz bisiklet satışıydı bu. Bayan öğretmenden az kullanılmış bisiklet. Paraya ihtiyacı olduğu için okul değiştiren bir öğretmen arkadaşımızın yeni iş yeri kapatılmış, kendisi de hiç beklemediği bir şekilde ve anda işsiz kalmıştı. Yastık altı dolu olmadığı için bütçesinde koca bir delik açan bu durumla baş edebilmek ümidiyle bisikletini satışa çıkarmıştı.
Can havliyle kadrosunda acil bir temizliğe giden bir başka okulda da özgeçmişler incelenmiş ve kapatılan okullların herhangi birinden bu okula geçmiş olan öğretmenler ivedilikle işten çıkarılmıştı. Üstelik bu ve benzeri durumdaki öğretmenlere iş vermeye okullar yanaşmıyor artık. Geçmişte bilmeden böyle bir okula girmiş olabilecekleri, durumu fark edince o okuldan ayrılıp sizin okulunuza geçmiş olabilecekleri düşünülmüyor. Bilerek ya da bilmeyerek bir hata yapıldıysa düzeltilmesine izin verilmiyor.
Netleştirmem gerekirse; ben yıllar süren bir örgütlenmenin içinde yer almış kişilerden değil en temiz ve saf duygularıyla kendini sadece ve sadece mesleğine adamış öğretmenlerimizden bahsediyorum. Böyle bir yapılanmanın parçası olarak zaten olabilecekleri bilen ve muhtemelen her türlü tedbirini almış kişilerden değil, artık bir iş yeri ve maaşı olmadığını tatilin ortasında öğreniveren kişilerden. Hiçbir yanlışları olmamasına rağmen safça ortada kalmış olanlardan. Kurunun yanında yanıyorlar. Tabii yaş oldukları için daha uzun süre yanıyorlar, hem de öz sularını fokurdata fokurdata. Aniden ateşe atılmış dipdiri bedenleri tıslaya pıslaya can veriyor. Eğitimden başka hiçbir şeyle ilgisi olmadığını çok iyi bildiğimiz bu dostlar ne iş yapacak şimdi? Sıkıntılı günlerin kargaşasından yararlanıp olur-olmaz öğretmenlerinin işine son veren okullar coşmuşken nasıl huzur bulup da gelecek akademik yıla hazırlanacak öğretmenler? Kendilerine olan saygılarını ve yerlerdeki özgüvenlerini nasıl doğrultacaklar?
Belgrad gezisi öncesinde Internette araştırma yaparken bu kente dair Türkçe olarak yazılmış blog yazısı sayısı beni hayrete düşürdü. Birçok ülke hakkında doğru dürüst Türkçe kaynağa bile ulaşamazken bunca insanın Belgrad’a gitmiş ve bir de üşenmeden yazı yazmış olmasına çok şaşırdım. Okumaya başlayınca içeriklerin yakınlığı dikkatimi çekti önce, sonra da olay netleşti zaten. Giden gençlerin birçoğu gizli bir cennet keşfetmişçesine gece hayatına akmaya gidiyormuş. Yani Sırp kızlarına.
Okuduğum şu yorumla saçlarım diken diken olunca tekrar yabancı kaynaklara döndüm zaten: “Sırp kadınları gerçekten çok güzel ve rahatlar. Hemen gülümsüyorlar. Kendini dünya güzeli sanan Türk kızları gibi selam verdiğine pişman etmiyorlar. Ama kızlar, maalesef erkekleri yakışıklı değil.”
Be Allah’ın kulu, sen hiç aynada kendine baktın mı diyeceğim de, “paşam, aslanım, koçum” diye büyüyen oğlan çocuklarımızın kendilerini bir tavus kuşu kadar büyüleyici görmeleri normal tabii. Prenses olarak büyütülmüş bir kız çocuğundan pati yiyince kelle uçuracak kadar sinirleniyor muhteşem Sülümanlar. O yüzden de ecdadına hak verip Sırbistan seferinden boş dönmemeye çalışıyorlar.
Peki çok mu güzel Sırp kadınları? Evet güzeller. Ama çok uzun boylu oldukları için ya da sarışın ve hokka burunlu oldukları için değil, çok zeki, kültürlü, donanımlı oldukları, dolu bir kafanın göstergesi olan zehir gibi delici bakışları için güzeller. Hayatlarına sahip çıkıp hem çalışmanın hem de eğlencenin hakkını verdikleri için güzeller. Özgürlüklerinin kıymetini bildikleri için güzeller. Parkta satranç oynayan amcaların onları rahatsız etmeyeceğini bildikleri için güzeller. Ayrıca, spor yapmak ve sağlıklı beslenmek yaşantılarının vazgeçilmezi olduğu için son derece atletik vücutlarıyla sahilde cüretkar slip mayolarla salınan (uzun paçalı donlarla değil) çekici erkekleri gibi kadınlarının da vücudu gayet bakımlı.
Çok mu rahatlar? Sokakta üstünüze atlamıyorlar. Seviyesiz bir yılışıklık sergilemedikleri gibi böyle davranan bir erkek aramadıklarını da belli ediyorlar. Sorularınızı düzeyli bir şekilde yanıtlarken ciddiyetle esprilerini de yapıyorlar. Gayet iyi olan İngilizceleriyle bilgi birikimlerine ve iş becerilerine hayran bırakıyorlar. Birçok Türk genci İngilizce bilmeden Belgrad’a giderken bu insanlar tatile Türkiye’ye gelecekleri için ya da Türk arkadaşları var diye dilimizi öğreniyorlar. ‘Kalemeydan’, ‘çorba’ ve ‘börek’ kelimelerinden değil, dili konuşmaktan bahsediyorum. Ve evet eğlenmeyi de çok seviyorlar. Zaten ucuz olan ülkede alışverişlerini yapıyor, giyinip süsleniyor, buluşup sohbet ediyor, gecenin geç saatlerine kadar sokaklarda dolaşıyorlar. Kız-kıza gece kulüplerine de gidiyor, sahilde tangayla paten de kayıyorlar. Çok güzel değil mi? Kardeşinizin ya da kız arkadaşınızın kalça altlarını açıkta bırakan bir şortla gecenin bir yarısı eve tek başına dönmesini nasıl karşılardınız? Durun ben söyleyeyim, ona güveniyorsunuz ama çevreye güvenmiyorsunuz değil mi? Erkeklerin nasıl düşündüğünü biliyorsunuz çünkü. Açık giyinsek kapatırsınız, kapansak başkalarının açıkta kalan yerlerine bakarsınız. Kapansan Kezban, açılsan yollu. Rahat cinsel ilişkiye girsin istersiniz ama evlenmek için girmemişini ararsınız. İki sırıtsa iş atıyor dersiniz. Ne yapsın Türk kızı? Dört taraftan hissettiği baskıyla bedenen de ruhen de küçüldükçe küçülüyor.
Belgrad sokakları geceleri kadın kaynıyor. İşinden gücünden ya da eğlencesinden dönen, rahat giyimli kızlar. Gündüz ayrı gece ayrı davranılması gerektiğini düşünmeyen huzurlu görünümlü hanımlar. Lütfen İstanbul’da yaşayan bir kadının kendisini koruyabilmek için ne kadar çaba harcaması, dolayısıyla gergin bir hayat geçirmesi gerektiğini aklınızda tutabilir misiniz? Siz olsanız yanınıza gelen tanımadığınız erkeğe gülümser miydiniz? Olayı tecavüze vardırmaya gerek yok. Çoğu Avrupa ülkesinde ve Kuzey Amerika’da gece barda eğlendiğiniz adama “iyi geceler” deyince gitmesini bilirken, sırnaşık Tarık Akan’ın sonunda mutlaka kızı kaptığı filmleri izleyerek büyümüş Türk erkekleri lambaya yapışmış sinek gibi kalıyorlar. Biz de, gelmesinler diye ışığımızı hiç açmamayı tercih ediyoruz. Çünkü dünya güzeli olmadığımızı unutarak yapışan seviyesiz erkek sürüsünden çok rahatsız oluyoruz. Oysa son yıllarda beni en etkileyen davranışlardan biri hiç tanımasam da kalitesini görebildiğim bir erkekten geldi ve içtenlikle gülümserken ağladım. Sizin Sırp kızlara yakıştıramadığınız erkeklerden Vladimir, darbe ertesi uçak bulamayıp ülkemize dönemeyince evinin kapılarını sonuna kadar açarak ücretsiz kalmamızı teklif etti tüm içtenliğiyle. Siz insan gibi düzeyli davranıp başkalarının sınırlarına saygı gösterdiğiniz sürece onlar da size öyle davranıyor. Ama kuyruğuna basarsanız bütün kediler ısırır.
Sadece kızların değil tüm Belgrad nüfusunun hedonist bir halk olarak tanındığını bilip bu denli güzel bir mutluluk anlayışının ve yaşama keyfinin nereden geldiğine yoğunlaşabilirseniz hepimiz için hayırlı olabilir. Hadi dil öğrenme gereği duymuyorsunuz ama gitmeden hiç olmazsa tarihe dair birazcık araştırma yapabilirseniz belki kızlar sizden etkilenebilirler. Yıllarca Avusturya’ydı, Macaristan’dı, Osmanlı’ydı, yaşananlardan bahsetmiyorum. Dünya Savaşları ve Balkan Savaşları konusundaki ders notlarınızı gözden geçirerek başlayın. ‘Partizan’ın sadece bir futbol takımı olmadığını bilin. Yugoslavya’yı, Tito’yu ve Tito sonrası dönemi de bir araştırın bakalım bu insanlar neden barış döneminde hayata sımsıkı sarılmış olabilirler. Şu an hüküm süren huzurlu havayı güler yüzle ciğerlerine çekme sebepleri ne olabilir.
Tabii yazılanlar asla bir toplumun tamamı için geçerli olmayacaktır. Madalyonun öbür yüzüne de bakmanız ve dikkat etmeniz gerek. Her toplumda olduğu gibi, daha lüks ya da daha rahat bir hayat yaşayabilmek için arayışta olan kadınlar ve tabii erkekler var. Rahatlık peşindeyken huzurunuz tamamen kaçabilir. Anlıyorum, cinselliği aşamazsak sağlıklı bir toplum olamayacağımızın bilincinde olduğunuzdan bireysel bir arayış içine girmişsiniz. Bakkala ekmek almaya gitmeye üşenirken pasaport alıp Sırbistan’a gitmeniz takdire şayan ama Türk kızlarına laf edeceğinize biraz kendinize çekidüzen verip biraz da onları anlamaya çalışırır ve yüklerini hafifletirseniz birlikte hayatı daha yaşanır hale getirebilirsiniz. Sonuçta ne uzun bacak ve mavi göz bizi kurtaracak ne de üçgen vücut ve baklavalar.
Erkeklerimizin desteği olmadan Türk kadını rahatlamayacak. Biz rahatlamadıkça da siz mutlu olamayacaksınız. Karşı duracağımıza yanyana hareket edersek belki bir gün biz de tüm kabuslarımızdan kurtulup hayata dört elle sarılabiliriz de gerçekten rahat insanlarımız olur.
İki yıl ömrünüz kaldığını duysanız ne yapardınız? Ya da iki ay? İki gün? Her an ölebileceğinizi yani oyundan atılacağınızı bilseniz hangi düşlerinizin, hangi özlemlerinizin peşine düşerdiniz? Kıyamadığınız paranızı neye harcardınız? Çocukluğunuzdan beri görmek istediğiniz yer neresi? Hangi huyunuzu hemen değiştirirdiniz? Sevdiğinizi asla söyleyemediğiniz kadın kim? Gereksiz bir kırgınlık sonucu yıllarca küs kaldığınız kişi hala kalbinizi sızlatıyorsa aranmayı hak etmiyor mu? Hep merak ettiğiniz halde neden hiçbir zaman saçınızı sarıya boyatmadınız? Kıpkırmızı bir rujun size yakışmayacağından nasıl emin olabildiniz? Japonca öğrenmeyi neden hiç denemediniz? Kulağınıza bu kadar hoş gelen bir dil olmasına rağmen Arapça öğrenmek istemeniz yanlış anlaşılır diye mi yanaşmadınız? El alem ne der diye hangi sevdalarınızdan vazgeçtiniz? Sahneye çıkmak için geç kaldığınızı düşündüren kim? Babanızla karşılıklı iki tek atıp onun gerçekleştiremediği düşlerini dinlemekten alıkoyan neydi?
En son ne zaman ağzınız yırtılırcasına gülerken yaşadığınız duygu boşalımıyla ağlamaya başladınız? Yoksa siz ağladığını göstermeyenlerden mi oldunuz hep? Ağlamanın da gülmek kadar insani olduğunu düşünmeyip zayıflık sayanlardan. Belki daha da acısı; toplum içinde kahkaha atmayanlardan ya da cildim kırışır diye gülücüğünü esirgeyenlerden.
İki gün ömrünüz kalsa millet ne der diye düşünür müydünüz? Canınız dut çekse o ağaca tırmanır mıydınız? Mayom yok diye dert etmeden içiniz her kımıldadığında kendinizi denizin kollarına bırakır mıydınız? Yıldızların altında coşmuş sevdiğiniz sizi öpmek istese “dur bir gören olur” der miydiniz? Çocuğunuz sizinle oynamak istese ertesi güne yetişmesi gereken işinizi dert eder miydiniz? Onun-bunun ne giydiğine bakar mıydınız? -Kombin- ile uğraşır mıydınız yoksa üstünüze herhangi bir şey geçirip yaşamın kucağına mı atlardınız? Geciken garsona çıkışır mıydınız? Yoksa sesim titreyecek de rezil olacağım korkusuyla ya da altta kalırım endişesiyle ömrünüzce tadamadığınız bir tartışma mı başlatırdınız?
Sadece iki ay daha nefes alabilecek ve tüm bu güzelliklerin farkına varabilecek olsaydınız aynı hayatı mı yaşardınız? Bu evde mi? Bu kentte mi? Yanınızda bu kişiyle mi? Tüm gün politikayı mı izlerdiniz? Daha fazla mı yatırım yapardınız? Bir bisiklet alıp yollara mı düşerdiniz yoksa? Yolda gördüğünüz herkese gülümser miydiniz dinine, uyruğuna bakmadan? Daha çok insan anlamaya çalışır mıydınız? Hiç bilmediğiniz hayvanların, tanımadığınız ağaçların peşine mi düşerdiniz? Peki uçurumda açan çiçeklerden toplar mıydınız? İki saat içinde ölme ihtimaliniz var desem (ki var), şu an ne yapıyor olurdunuz?
Eğer yeniden başlayabilseydim yaşamaya,
İkincisinde daha çok hata yapardım.
Kusursuz olmaya çalışmaz, sırtüstü yatardım.
Neşeli olurdum ilkinde olmadığım kadar,
Çok az şeyi ciddiyetle yapardım.
Temizlik sorun bile olmazdı asla.
Daha çok riske girerdim.
Seyahat ederdim daha fazla.
Daha çok güneş doğuşu izler,
Daha çok dağa tırmanır,
Daha çok nehirde yüzerdim.
Görmediğim bir çok yere giderdim.
Dondurma yerdim doyasıya ve daha az bezelye.
Gerçek sorunlarım olurdu hayali olanların yerine.
Yaşamın her anını gerçek ve verimli kılan insanlardandım ben.
Elbette mutlu anlarım oldu ama yeniden başlayabilseydim eğer, yalnız mutlu anlarım olurdu.
Farkında mısınız bilmem, yaşam budur zaten.
Anlar, sadece anlar. Siz de anı yaşayın.
Hiçbir yere yanında termometre, su, şemsiye ve paraşüt almadan gitmeyen insanlardandım ben.
Yeniden başlayabilseydim eğer, hiçbir şey taşımazdım.
Eğer yeniden başlayabilseydim,
İlkbaharda pabuçlarımı fırlatır atardım.
Ve sonbahar bitene kadar yürürdüm çıplak ayaklarla.
Bilinmeyen yollar keşfeder, güneşin tadına varır,
Çocuklarla oynardım, bir şansım olsaydı eğer.
Ama işte 85’indeyim ve biliyorum ki
Ölüyorum.
İş yaşamımda bolca genç arkadaşla çalıştığım için şu soruyu çokça duymuşluğum vardır: “Nasıl ‘hayır’ diyorsun?”
İş ortamındaki özellikle genç hanımların birçoğu hayır diyememekten dertlidir ve bu tür güzel yetiştirilmiş kızlarımız hep daha fazla çalışır ve kendini enayi gibi hissettiği için de her daim mutsuz dolaşır. O yüzden ‘hayır’ diyebilen türlerle konuşarak, kendini yoran bu özelliği yenmeye çalışır ancak bunu kimseye hayır demeden yapabileceğini sanarak yanılır.
Peki nasıl başarılıyor efendim bu ‘hayır’ deme işi?
Öncelikle gerçekten istemek gerek. Yani herkesin isteklerine “evet, tamam, ben yaparım” demenin tuhaf bir davranış biçimi olduğunu algılayabilmek. Birilerinden yardım istiyorsanız durumun farkındasınız demektir. (Tabii ne çok çalıştığınızı gösterip daha fazla beğeni almak için mızmızlanmak değilse amacınız.)
Bu toplumda hemen hemen hepimiz ‘iyi kız’ tanımına uygun yetiştirildik ama biz bu beklentiyi karşılamaya çalışırken bizi koruyanlar vardı. Yani siz rahatça iyi kız olabilesiniz diye anneniz gurk tavuklaşıyor, babanız kol-kanat geriyordu. Dış dünyada ise yalnızsınız ve kendinizi koruyamadığınızı görseler en başta anne-babanız üzülürdü. Üzmek ister misiniz?
Dediklerini yapmazsam onları kırmış olurum, ayrıca beni sevmezler modundan kurtulun. Herkesle eşit ölçüde iş yapıp paramızı hak etmek için çalışıyoruz, birileri bizi sevsin diye değil. Sevgiyi özel yaşamınızda yani dışarıda arayın. Zaten dediklerini yapınca sizi seviyor olsalar size bu kadar yüklenmezlerdi değil mi? İnanın yöneticilerin sevgi filan düşündüğü yok. Profesyonellik gereğince işlerin yapıldığını görmek istiyorlar, o kadar. Ara yöneticiler de üst yöneticilerin gözüne girebilmek arzusuyla, istenen işlerin yerine gelmesi için ne gerekiyorsa yapıyorlar. Diğer çalışanların anlamsız ya da olanaksız bulduğu işleri hayır diyemeyen elemandan istemek de dahil buna: “Diğerlerinden isteyemem bunu. Sen çok iyi yapıyorsun işini ve ben bir tek sana güveniyorum. Saçların ne kadar güzel görünüyor bugün, bir şey mi yaptın?” Her isteğine evet diyerek alıştırdığınız yöneticinize sırf denemek için bir kere hayır deyin bakalım size ne kadar güveniyormuş. Genel olarak yöneticilerin mottosu şudur: “Kimse vazgeçilmez değildir” ve siz iş yerinde kendinizi ne kadar parçalasanız da bu maalesef doğrudur. Elinizden geleni fazlasıyla sunduğunuz kişiler sizi çıkarmaları gerektiğinde asla tereddüt etmeyecekler ve yerinize daha ucuz eleman buldukları için sevineceklerdir.
Sevgi manyağı tavrınızı sürdürmek istiyorsanız da ‘hayır’ demelisiniz ayrıca. “Kaçan kovalanır” gibi berbat bir lafın yaratıldığı bu toplumda insanların reddedebilen kişileri sevdiğine inanmak zor değildir herhalde. Tabii karizmatik olacağım diye her şeye ‘olmaz’ demekten bahsetmiyorum. Ne istediğinizi bilmekten, istemediğinizi zorla yapmamaktan bahsediyorum. İnanın insanlar güçlü bir duruşu olan kişileri daha çok seviyor, her dediğini yapanları ise kişiliksiz buluyor. Öğrenciler bile her şeyi kabul eden öğretmene değil kuralları olan, hayır diyebilen ama ne zaman neye hayır diyeceği anlaşılan öğretmene saygı duyuyorlar. Hatta biliyorsunuz, erkekler de zor kadın sever(!).
Hiçbiri aklınıza yatmıyorsa şunu sorun kendinize: On delikanlı size aynı anda çıkma teklif etse ayıp olmasın diye onunu da kabul edecek miydiniz? İlla en az dokuzuna hayır diyerek üzmeniz gerekecekti. Hepsine ‘evet’ deseniz de üzüleceklerdi değil mi?
Ya da annenizi getirin aklınıza. Annenize hiç ‘hayır’ demediniz mi? Onu sevmiyor musunuz? Ya da bir isteğini yerine getirmediğiniz için anneniz sizi sevmekten vazgeçiyor mu? Kaldı ki yöneticileriniz sizin anneniz değil. Zaten kimse sizi sevmek zorunda değil. Yöneticiniz de değil. Ama işlerin profesyonellik çerçevesinde ve adil bir biçimde yürütülmesini sağlamak zorunda. Hem de sizin onu sevip sevmediğinize takılmadan.
Hayır diyemediğiniz her kişide bir başkasına hayır demiş yani onu üzmüş ya da sıkıntıya sokmuş olursunuz. Örneğin siz hiçbir zaman hayır diyemezseniz bu görev hep partnerinize kalır. Patronun verdiği her işe sorgusuz sualsiz atlarsanız meslektaşlarınızın da yapması beklenir. Fazla görevi kabul edip durmazsanız bir meslektaşınıza yardım ederek omuzlarındaki yükü hafifletebilirsiniz ve inanın bu size daha sağlam bir tatmin duygusu yaşatacaktır. Hayır diyemediğinizden misafir kabul ederseniz eşinizin baş başa geçirmek istediği saatlere hayır demiş olursunuz. Çocuğunuza karşı tavrı konusunda annenize hayır diyemezseniz yavrunuzun sağlam karakterli olmasına hayır dersiniz. Hoşunuza gitmeyen birine hayır diyemeyip kankanızla olan buluşmanıza onu da yanınızda götürürseniz can dostunuzun sizinle özel konuşma isteğini reddetmiş sayılırsınız. Öte yandan hayır diyemediğiniz için yapmak zorunda olduğunuz işleri ve etkinlikleri yaparken yaşadığınız mutsuzluk yakın çevrenizi doğrudan etkileyerek onların da her daim gergin olmasına neden olur. Kimi üzmek istediğinize iyi karar verin.
Haydi ufak bir pratik yapın ve iş yerinde size gelen ilk isteği ‘hayır’ diyerek yanıtlayın. Kendinize saygınızı yitirmemeniz ve gerçekten değer verdiğiniz kişileri üzmemeniz için ‘Hayır’lı günler dilerim.
İki yıllık ayrılıktan sonra Ankara’ya dost ziyaretine gittim. Bu koca şehir her zamanki gibi hır-güründe olduğu için beni süratle atan kalbinin ortasına çekti ve hiç ayrılmamışçasına kaldığımız yerden devam ettik muhabbetimize. Ancak tabii ki bazı değişiklikler vardı ve benim gibi eski Ankaralılar için bu ayrıntılar önemli olabilir düşüncesiyle notlarımı paylaşmak isterim.
Ankara’daki son yıllarımda mantar gibi türemeye başlamış olan aynalı camlı uzun binalarla başkente bir siluet yaratılmış. Çankaya Üniversitesinin önündeki bomboş alan bile yüksek binalarla dolmuş. İkinci el kitaplarımızın sokağı Olgunlar da yeni otellere gebe.
BuyBox isminde yeni tür büfeler açılmış çeşitli köşelere ve böylece mobil haldeyken çay-kahve alabileceğiniz Amerikanvari bir seçenek sunulmuş.
Anılarımız olan, geçmişimizi oluşturan birçok mekan kaybolmuş. Yılların Tavukçu Lokantası binası yıkılmış. Yeni Tavukçu, bir otelin alt katına yerleşmiş. “Gima’da buluşalım” kavramı belleklerden silinmiş, şimdi o binaya modern çağın isimleri ışıltılı dükkanlarını yerleştirmiş.
Bülten Sokak artık cadde ilan edilmiş ve üzerinde yer alan mekanların vergisi artmış. Yemyeşil bahçeli ve karakterli Ayrancı yapılarının omuz omuza koruduğu Şimşek Sokağın başına bir rezidans çöreklenerek geleceğin habercisi olmuş.
Hoş bir gelişme olarak Güneş Sokaktaki güzel binaya Erdal Beşikçioğlu Tatbikat Sahnesi açılmış. Tabii eğlenmek için dinozor parkı da tercih edebilirsiniz.
Konur’daki Dost Kitabevi artık yok ama Batıkent gibi farklı şehirler yaratmış semtlerin alışveriş merkezlerine çok büyük kitabevleri açılmış. Yine Konur’daki İmge’nin ise yarısı kafe olmuş ve kitabevinin diğer yarısı da üst kata taşınmış. Konur’un kafeleri daha sıkış-tepiş bir görüntü almış zaten.
Tunus Caddesi ile Kennedy’nin köşesinde eskiden rock barların olduğu ama kaç yıldır boş duran binanın etrafına yüksek duvarlar örülerek görünmez kılınmış.
Kişilikli duruşuyla yıllara damgasını vuran Tenedos kapanmış. Tunus Caddesinin güzelleri Frida ve Laterna yoklar artık. Başka rakı-balık mekanları da kapanmış. Marilyn Monroe zaten uçmuştu, karşısındaki Papsi bile tarihe karışmış, ki bu ikisi ben 16 yaşında Ankara’ya geldiğimden beri Tunalı’nın karşılıklı iki köşesini süslüyorlardı. Gençlerin çok sevdiği bir başka bar yerini bir süpermarkete bırakmış. Tunalı’daki McDonalds binası komple yıkılmış (ki bir zamanlar aynı binadaki kitapçı kapanıp süpermarket olduğunda da çok üzülmüştüm). Sağda-solda bir sürü kahve evi çıkmış. Arjantin Caddesi gelinlikçilerle dolmuş.
En acı mekan değişikliğini duymaya hazır mısınız? Ankara’nın simgelerinden, yarım asırlık Flamingo Pastanesi gitmiş, yerine dönerci gelmiş. İç dekorasyondaki pirinç levhada kabartmalı flamingo figürlerine bakarak salep içtiğim günler çok uzaklarda kaldı. Ülkemdeki birçok güzellikler gibi…
Sevindirici bir şekilde Papazın Bağı yerinde duruyordu, ama servis kalitesinin çok düştüğünü duydum arkadaşlardan.
İlk iş yerim olan Cinnah 8 numaralı binaya ‘satılık’ levhası asılmış. Karşısındaki balerinler heykeli bakımsızlıktan renk değiştirmiş.
Belediye otobüslerinde kartlı sisteme geçilmiş. Tek binişlik kart 4 Lira, çok binişlik 5 Lira ama bir de doldurtmanız gerekiyor. Sorun şu ki, bu pratik olması beklenen sistemde insanın elini-ayağını bağlayan bir sıkıntı var: Kartınızı kolay kolay doldurtamıyorsunuz. Başka semte doğru yola çıkmadan önce kartınızı iyice doldurtmayı unutmamanız gerekiyor. Eryaman’da, GOP’da filan kart doldurtabileceğiniz yer bulunamıyor. Kızılay’da birçok büfede ‘EGO dolumu’ gibi yazılar göze çarpıyor ama hangisine yanaşsanız “Kotam doldu”, “Sistem yok” gibi anlamlı cümlelerle karşılaşıyorsunuz ya da sadece kaşını kaldıran bir büfeciyle. Bazı büfelerin camında da kocaman harflerle “EGO YOK !!!!” yazıyor. Aynı sorunu her gün yaşamaktan onlar da fenalık geçirmiştir büyük olasılıkla. Kızılay metrosu, kart doldurulabilen tek yer olmuş neredeyse. Aktarma yapıldığında para kesilmeye başlandığını da aklınızda tutsanız iyi olur. Örneğin Batıkent metrosundan inip otobüse bindiğinizde 80 kuruş daha kesiliyor karttan. Ama bunu yaparken “tam aktarma” diye tanımlamayı ihmal etmiyor. Kartınızı okuttuğunuz makine sizinle ilgili gerçeği otobüse bağırıyor: “tam kart”, “65 yaş”, “serbest” gibi ifadeler havada uçuşunca binenlere bakmaktan kendinizi alamıyorsunuz. En fenasıysa “öğrenci” tonlaması. “Ezik” diye bağırıyormuş gibi baktırıyor adamı. Zaten binen öğrenci türü erkekse makinenin erkek sesiyle, bayansa da bayan sesiyle “öğrenci” demesi ayrıca manidar. Sistem onları cinsiyetine göre kaydediyormuş.
Yeni metro hatları açılmış. Ankaray’a binecekseniz Tandoğan durağının adının Anadolu yapıldığını bilmeniz gerekiyor. Duraklarda metro trenini bekleyen yolcuların tam karşılarında oynayıp duran reklam panolarına kilitlenmiş gözleri 1984 romanını anımsatıyor ister istemez.
Daha bir korku bulaşmış gri kentin yaşam alanlarına. İş yerlerinde, otobüslerde herkes bombalanma ihtimali olan yerleri konuşuyor. AŞTİ’ye yani otobüs terminaline girerken artık x-ray cihazından geçiyorsunuz. Onca bavul tek cihazı bekleyince kuyruk oluyor doğal olarak.
Son iki yıl içinde Ankara’nın çehresinde oluşmuş gözle görülür değişikliklerden bazılarını artık ‘dışarıdan’ bir göz olmanın kolaylığıyla aktardım. Örtüyü araladıkça kendini gösterebilecek değişiklikler içinse daha uzun bir zaman lazım ki sanıyorum o yazıyı yazmayacağım.
Gelişkin yazılı anlatım becerisinin önemi okul yaşamında sık yüzleşilen bir gerçek olduğu için, her öğrencide bunun geliştirilmiş olmasının sağlanması bir öğretmenden beklenen asli görevlerdendir. Gençlerin bir harf fazla yazmaması için seferber olmuş bu -teknolojik- dünyada, öğretmenin beşyüz kelimelik kompozisyonu kalemle kağıda yazdırabilmesi herkese ‘normal’ gelir. Peki bu ani patlamanın, tatlıcadı öğretmenin burnunu oynatmasıyla gerçekleşmesi olanaklı mıdır? Nasıl geliştirilir yazılı anlatım?
Yazılı anlatımı geliştirebilmek için öncesinde üzerinde çalışılan bileşenler vardır. Farklı türlerde yazılmış yazı örnekleri incelenir, analiz edilir ve yapısını görebilmek üzere birlikte bir şablon çıkartılır. Üretme aşamasına geçince, önce amaca uygun yazı türünün seçilmesi ve okumasını beklediğimiz hedef kitlenin tespiti üzerinde durulur. Ardından organizasyon becerilerine gelinir. Beyin fırtınası, fırtınada uçuşan fikirlerin organize edilmesi, ana fikir oluşturma, kısaca giriş-gelişme-sonuç diye bilinen çatının biçimlendirilmesi ve ana fikir-sonuç tutarlılığının gözden geçirilmesi çalışmaları bu işin olmazsa olmazıdır.
Ayrıca sözcük bilgisi, dil bilgisi, noktalama imleri, yazım kuralları, bağlaç çeşitliliği gibi konularda altyapının oluşturulması gerekir ki gençler yazarken zorlanmasın, okuyan da okurken.
Fakat yine de, tüm bu çalışmaların ötesinde, yazma becerisinin gelişmesinde en büyük pay, şüphesiz ki okumanındır. Okuyan insan zaten farkında olmadan kendi altyapısını kendi oluşturur. Dağarcığında daha çok kelimesi, gönlünde daha süslü cümleleri, kaleminde özenli söz dizimi ve yerinde noktalaması vardır. En önemlisi de, okuduğu için bilgi sahibi olmasıdır. Dolayısıyla fikirleri de rahat dile gelir. Dünyaya açılan pencereleri geniş ve güneşli, duyargaları ardına kadar açıksa anlatacaklarını duymak istersiniz. Sadece okuyan değil, gezip gören, insan tanımayı seven, yani gözlerini ve kollarını açıp dünyayı kucaklayan kişilerin istemese de yazacak konusu olur. Kendi vizyonu geliştiği gibi farklı bakış açılarına saygısını da yansıtır. Bu durumu en iyi Cato’nun hatiplere verdiği şu öğüt özetler: “Rem Tene, Verba Sequentur”, yani önce konuyu kavrayın, sözcükler ardından gelecektir.
Şimdi gelelim ‘siz bu donanımı aynı anda yirmi kişide oluşturmaya çalışırken dış dünyanın bir öğretmeni nasıl destekle(me)diği’ kısmına. Evin içindeki okumayan-yazmayan rol modellerden bahsetmeyeceğim bu kez. “Yazmayı ben de sevmiyorum” diyen gereksiz dürüst öğretmenlerden de bahsetmeyeceğim. Sağ kolumuz ve kumamız olan teknolojiden dertleneceğim biraz. Hızlı ve çabuk sıkılan bir nesille karşı karşıya olduğumuz için yaratılmış aletlerin işleri daha da çıkmaza sokmasından kederleneceğim.
En başta da akıllı tahtalardan tabii. Tüm alıştırmaları bir tıkla yapma olanağı sunan eğlenceli akıllı tahtalar sınıflara girdiğinden beri hiçbir öğrenci yanıtları uzun uzun kitaba yazmak istemiyor. Doğru sözcüğü çekip kutuya bırakmak ya da tıklayıp açmak istiyor.
Telefonlardaki ‘kelime tanıma’ olayından tutun da hislerimizi anlatmaya sözcük gerektirmeyen sevimli duygu ikonlarına kadar her şey yazmamaya özendiriyor. Yazmaya başladığınız kelimeyi telefon tanıyamasa da ‘slm’ yazmanız mesajı alacak kişiye yetiyor. Açık açık ‘selam’ yazarsanız ayıp oluyor zaten. Türkçe karakter olmayan telefonlar kullana kullana kağıt üzerine yazarken de ‘nasilsin hayatim’ der olduk ya sonuçta.
Çok kelime kargaşasına da gerek yok. Gülücük koymak yetmiyorsa “aynen” yazıp geçin. Çok heyecanlandıysanız ya da kızdıysanız büyük harflerle yazın ve bol ünlem koyun. Ne gerek var akıllı beyninizin sözcük kapasitesini artırıp popüler kültüre yeterli bellek bırakmamaya? Oradan buradan çalıntı görsellerle destekleyerek bir-iki cümlelik yazılardan oluşan blog çöplüğüne katılabilirsiniz artık. Nasıl olsa onların beğeneni çok oluyor. Ama okuyucuyu heyecanlandıracak kelimeleri art arda sıralamayı unutmayın ki entel ve duyarlı gözüksün. Şu herkesin ağzında dolaşan on-onbeş sözcükten bahsediyorum. Gerisi aşkito, balım…
İçerik mi? Kime lazım ki? Tek cümlelik saçmalıklara ve ördek dudaklı pozlara alınan onlarca beğeni yüzünden egosu tavan yapmış insanlara yazısının bir ana fikri olmadığını hatta akla gelen her şeyin döktürüldüğü yazıda fikirlerin delice uçuştuğunu ve devrik tümcelerle dolu metnin sonuçsuz bittiğini anlatamıyorsunuz. “Yazarken ‘gelmiicem’ denmez yavrum. OLMAMIIIIIŞŞ!!!!!!”
Sonuçta kimsenin okumadığı ama herkesin sanal şekilde yazdığı bir çağdayız. Yazmak bir boşalma halidir ama okumak onun sevişme kısmıdır. Hiçbir şey okumadan yazan onlarca insanın durup dururken boşalmasını da doktora göstermek lazım kanımca. Çünkü her sevda gibi yazmak da emek verince güzeldir. Okumak ve bol bol yazmak ister. Düzenli çalışma ve özen ister. Organize olmayı gerektirir. Ancak nasıl en lezzetli yemekler sadece tarife bakarak değil de sevginizi katarak, yüreğinizi açarak, aklınızı vererek ve elinizi bulayarak yapılıyorsa, iyi yazılar da tüm benliğinizi ona sununca ortaya çıkacaktır. Sevmek, istemek ve hatta onsuz yapamamak gerekir. “Ben yazdım, oldu” deyince olmaz.
Günümüzde bir öğretmenin en büyük yardımcısı, yani sağ kolu olan teknoloji adlı güzel kadın aynı zamanda kumamız olduğu için gözümüzü üzerinden ayırmamamız lazım ki sevdiğimizi bizden uzaklaştırmasın. Çünkü ustaca idare etmemiz gereken bu kumayla aramızı hoş tutarken koynundan aldığımız erkeğimize yazı yazdırabilmek bir öğretmenden beklenen onlarca görevden biridir.
Hafta sonu değerli fikirlerini dinleme olanağına erdiğim Mimar Nevzat Sayın beni bir kez daha gerçek eğitime gönül verenlere saygı duymaya sevk etti.
Yüksek Lisansını tamamlamamış olan Sayın Sayın, engin donanımını İstanbul’da üniversite öğrencilerine ders vererek paylaşmakla yetinmeyip İzmir’de açtıkları yaz okuluyla da başka okullarda okuyan mimar adaylarına hizmet sunuyor.
2006’dan beri her yaz seçilen on öğrenci İzmir Dikili’deki Yahşibey yaz okulunda iki hafta geçirerek öğrendiklerini pratiğe dökme olanağı buluyorlar. Türkiye’nin çeşitli üniversitelerinden mimarlık fakültesi lisans öğrencilerinin yolladığı portfolyolar ve özgeçmişler değerlendirilerek yeni atölye ekibi oluşturuluyor. Seçme işini önceki yılın öğrencileri yapıyor. Oluşan yeni grubun mimari gerçekler üzerine düşünüp tartışabileceği, durum analizi yapıp çözüm üretebileceği ve raporunu köylüye sunabileceği onbeş günü oluyor. Köy gerçeğini de deneyimlemiş oluyorlar, okulda edindikleri bilginin geçerliliğini de irdeliyorlar, eldeki malzeme-işçi detayının önemliliğini de içselleştiriyorlar, civardaki antik kentleri gezip yapıları yerinde inceleme fırsatı da buluyorlar.
En çok da bu sonuncusuna gönderme yaptı Nevzat Bey. İstanbul’da okuyup Eyüp’e hiç gitmemiş, Antalya’da okuyup Termessos’u, Xanthos’u görmemiş mimarlık öğrencileri olması gerçeğine canı sıkılıyor. Antik kent çalışmalarının, Mimarlık Fakültelerinin programında yer alması gerektiğine inanıyor. Mimarlık ve Arkeoloji Bölümleri interdisipliner çalışmalı ve öğrencilerin cehaletine izin vermemeli diyor. Coğrafi verilerin içinde huzur buluyor ve sahip olduğumuz değerleri kucaklayıp “bunlar benim” diyebilmemiz gerektiğini düşünüyor. Giderek boşalan köylerin fiziki ve sosyal durumlarının masaya yatırılıp bir fark yaratabilecek projeler geliştirilmesini, köyün ve köylünün durumunun ıslahını mimar adaylarına bir sorumluluk olarak yüklüyor (her haneye bir oda ekleyip turizme sunmak gibi) ve çalıştıkları köyleri canlandırmaya çalışıyor ancak doğanın sunduğunu bozmuyor. Yapı tasarlarken çevre, iklim, yerellik, gelenek, alışkanlıklar ve sürdürülebilirliği önemsiyor, önemsetiyor. Planlamadan önce coğrafi koşulların ve geçmişten gelen geleneğin yanı sıra geleceğe ne bırakılacağı da düşünülmelidir diyor. Aksaray’ı da, Ağaoğlu binasını da yeriyor. Kendi lise dönemlerinden Yahşibey’e taşıdığı ‘hazırlıksız konuşmalar’ geleneğiyle ise sadece coğrafyanın ve mimarlığın değil komşuluğun, basitliğin, ya da kim ne konu getirdiyse onun tartışılmasını sağlıyor. Gençlere vizyon edindiriyor.
Tabii tüm bu konuşmaları dinlemek bana yıllardır saygı duyduğum bi başka değeri anımsattı: “Dilimizi karalamaya çalışıyor” nidalarıyla nefret söylemlerine hedef olan Sevan Nişanyan. Kim ne derse desin, bana sözcüklerle oynamayı ve tarihime dönüp bakmayı sevdiren kişilerin başında gelen Nişanyan’ın, Şirince Matematik Köyü ve Felsefe Köyü projelerinde Ali Nesin’in yanında yer alması ona olan saygımın yersiz olmadığının bir kanıtıdır. Ama Nişanyan ağzıyla kuş tutsa da yeterince Türk bulunmadığı ve inanıp inanmadıklarını çok rahat dile getirdiği için birçoklarının onayını alamaz bir türlü. Sayın Ali Nesin’in de son derece özverili çalışmalarla eğitime gönül vermiş bir Matematik Profesörü olduğu görülmek istenmez de hala Aziz Nesin’in oğlu olarak kalır belleklerde. Halbuki hayata geçirdiği projeleriyle eğitimimizdeki açıkların giderilmesine destek olmaya çalışan gönüllülerdir ikisi de.
Nevzat Sayın’ı da çok parası olmakla suçlar bazısı. Çok parası olup da hiçbir şey yapmayanları unuturlar. Para kazanmayı önceliği haline getirmiş insanlardan değil Sayın. “Hala tezgah altına sığan bir buzdolabıyla yaşıyorum” diyor. Mahalle bakkalından sadece gerekeni alan insanlardan. Ömrünce bir süpermarkete girmemiş. Toplu konutlar hakkındaki fikrini soran Cüneyt Özdemir’e “Daha iyisi toprak için para vermek gerekmemesi olurdu. Sahibi olmadan da o evleri kullanabiliyor olsalardı bir sürü parayı da oraya yatırıyor olmazlardı” diyecek kadar para hırsından uzak bir kafa.
Gerçek değerleri kafasında net oturtmuş, ilkeli insanların parayla işi olmuyor. Datça’daki mal varlığını Nesin Vakfı’na bırakan Yüksel Atamer ve John Jones çifti gibi, gelecek nesillerin iyi eğitilmesini daha çok önemsiyorlar. Eğitimde söz sahibi olan nicelerinin yapamadıklarını hayata geçiriyorlar. Bu insanlara çamur atmaktan başka işe yaramayan diğerlerinin neden üretmediğini ise belki yine Nevzat Bey’in ‘aidiyet’ fikrine bağlayabiliriz. Haydarpaşa’ya, Boğaz’a, Selimiye’ye ne olduğunu pek de umursamayan kişilerin aidiyet ilişkisi geliştirememiş olduğunu düşünen Sayın, “burası herhangi bir yermiş gibi bakıyorlar, yatırım alanı gibi” diyor.
Aidiyet hissine sahip olmayan bu güruh içinde kendini gerçek eğitime adamış bir avuç gönüllünün mücadelesi umutları canlı tutuyor.
Bu yazım, “ben Türklerle anlaşamıyorum, yabancı eş bulmam lazım” diyen dostlara ithaf olunur.
Her şeyden önce Türk olmayan kişilerle hiçbir sorunum olmadığını başta belirtmek isterim. Her kültürü ayrı sever ve takdir ederim. Farklı uluslardan bol miktarda iş arkadaşım, can-ciğer dostum, unutulmaz anım oldu. Gönül kuşunuzun konacağı yeri de seçemiyorsunuz. Sevdi mi, kimlik kontrolü yapmıyor. Ancak yine de yıllar içinde fark ettiğim bir yanım var: Ben Türk kocacılardanım. Neden mi? Açıklamaya çalışayım.
Seksenlerde çocuk, doksanlarda genç olarak neler yaşadığımı eşim de bilsin isterim. Politika konuşma konusundaki tabuyu tatmış olsun. Zaten politika deyince Ecevit ve Demirel anlayan bir çocukluğu olsun ama “bir kaset koy da neşelenelim Semra” deyince de gülümsesin.
‘Yedi Kardeşe Yedi Gelin’in şarkısını birlikte söyleyelim. Adile Naşit ismini söylemedi diye üzülmüş olsun. ‘Ali-Veli-49-50’nin, ‘Bay Yanlış’la Doğru Mehmet’in ya da ‘Fişini de al Mustafa Ali’nin ne olduğunu anlatmam gerekmesin. Bir neslin neden kızına Asya ismini taktığını da Cemşit olmanın ne demek olduğunu da bilsin. ‘Tamba-tumba esmer bomba’ya el çırparken ‘tak fişi bitir işi’ denince gülsün. ‘Herıld yani’den anlasın. Kesilmeyi bekleyen bir koyunla anısı olsun. Antika pazarını gezerken, “bundan ananemlerde vardı” diye aynı şeyi gösterelim. Anneannemizin kilitli bir odası, annemizin ‘misafir’ odası olsun. İki ters bir yüz’ü de bilsin, Türkan Şoray kirpiğini de. İyi pilav yapan kadının iyi aşçı olduğuna da inanalım, yemeğin salçalısına da.
Çayın iyisinden anlasın, kahvaltıda beyaz peynir arasın isterim. Sumaklı soğanı nasıl yiyebildiğim, şalgamı, ayranı nasıl içebildiğim anlaşılsın. Kokoreçten tiksinmesin. Karatay’a inat, mis kokulu ekmeğimizle karnını doyursun. ‘Katık etmek’ sözünün anlamını sözlükten değil yaşamın kendisinden öğrenmiş, paparayı gerçekten yemiş olsun. Akşam yemeğine suşi değil kurufasulye-pilav-turşu düşlesin. Meze sofrasına avokado ezmesiyle dip sos değil piyaz istesin, çükündür istesin. İçtikçe güzelleşsin de bitiremediği cümlelerini zaten anlıyor olayım. Münir Nurettin’den girip Selahattin Pınar’dan çıkalım. Müzeyyen Senar’a kadeh kaldırırken neden duygulandığımızı bilelim. ‘Dibini görmeyen’ lafını duyunca gaza gelelim. Saatler süren akşam yemeklerinde her türlü saçmalamak isterim. Ben rakımı Türkçe içmek isterim.
Bir dili ne kadar iyi bilseniz de duygularınız sadece ana dilinizde tam karşılığını bulur. Ne büyük rahatlıktır “gözlerin beni benden alıyor” diyebilmek. “Allahım seni bana bağışlasın yarim” diyebilmek. Coşup coşup da kurban olmak onu yaratana. Bazen bir ‘öpücük’ bazense ‘buse’ isteyebilmek. Erimin kulağına fısıldarken kendimi yabancı film izliyormuş gibi hissetmemek isterim. “Küstüm” derken ilgi açlığım anlaşılsın, “incindim” derken onarılmayı bekleyen kadınlık gururum görülsün isterim. Anca kendi dilimde kavganın dibine vurabilirim.
Yakın tarihimde yaşananlara birlikte içerleyebilmek isterim. Bütün başarılarına rağmen İnönü’ye neden kızgın olduğum bilinsin. Sadece “limonla mı sirkeyle mi” sorusuna değil, “Fikriyeci misin Latifeci mi” sorusuna da cevabı olsun. Şapkasını alıp gideni de bilsin, iki anahtar vadeden bacısını da, don davasını da netekim. ‘Nereden sevdim o zalim kadını’ çalarken neden hıçkırıklara boğulduğum anlaşılsın. Orhan Kemal’in esprili dilinin beni bunca üzmesi ‘normal’ olsun. Yaşar Kemal, Fakir, Nazım’daki arka planı tartışabilmek isterim. Çanakkale’yi gezerken huzursuz olmamak.
Tabii ne dersem diyeyim, sonuçta biliyorum ki, iki gönül bir olunca samanlık seyran olur. Türk eşi olup da çok mutlu beraberlik yürüten yabancı tanıdıklarım hiç de az değil. Her ilişkide olduğu gibi onların da sıkıntılı anları oluyor ama sevgileri de devam ediyor. Benim sıraladıklarım tabii ki sadece kendi yaşantıma dairdir. Ömrüme damgasını vurmuş ve ‘ben’i oluşturmuş tüm bu olgular ve dahası yaşantımda doğal olarak çok önem arz ediyor. Ayrıca okumayı, öğrenmeyi ve dopdolu sohbetleri çok seven bir insan olarak, sürekli açıklayan değil şakır şakır akan muhabbetlerle ve kahkahalarla örülmüş zenginlikleri tercih ediyorum. Geleneklerine benden daha bağlı kimseler farklı kültürlerin evliliğini pek kolay kolay kabul edemez. Aynı şekilde, yukarıda örneklerini verdiğim paylaşımları umursamayanların da dediklerimi saçma bulması normaldir. Sonuç olarak, ah yalan dünyada, yalandan yüzüme gülen dünyada, iki kişi birbirini seviyorsa, üçüncüye susmak düşer…
Terörist saldırılar ve diğer olayların acı sonuçları neticesinde turizmde ciddi kayıplar yaşamaktayız. Yapılacak olan hiçbir düzenlemenin, canına kıyan insanları ve yıkılan aileleri geri getirmeyeceğinin bilincinde, acıyla dövünüyoruz. Ancak ağlamak çare getirmiyor, bir an önce bir şeyler yapmak gerekiyor. Fakat maalesef, çözümlenebilecek problemlerin bile neden hala sürmekte olduğuna anlam veremiyor insan. Sade bir vatandaş olarak ve deneyimli turist kimliğimle baktığımda gözüme çarpan sıkıntılarımızdan birkaçı şunlar örneğin:
* Pis ve bakımsızız. Antik kentlere giriş parası alıyoruz ama bakım yapmıyoruz. Olympos gibi nice değer piknikçilerin tuvalet alanı görevini görüyor. Antalya’nın merkezinden yayılan idrar kokusu ise fayton turizminin neden Avrupa kentlerinin merkezinde yapılmadığını hatırlatıyor. Antalya ve Marakeş gibi kentler bütün albenilerine rağmen tadımlık kalıyor. Halkın bulduğunu denize atması gibi bireysel çabaları da unutmayalım tabii. Siz uçan peçetenin ardından dokuz takla atarsınız, garson gelir kül tablasını denize boşaltır.
* Trafikteki düzenlemeler ve uygulamalar yetersiz kalıyor. Trafiğe kapalı olması gereken turistik bir alanda kenarda sohbet eden gençlerin tepesine araba çıkıp hastanelik edebiliyor. Toplu taşıma hep yetersiz kalıyor ama olanında da kelle koltukta gidiyorsunuz. Avrupalı turistin bundan korkması bile hoşumuza gidiyor, gururlanıyoruz: “Haha, ödü koptu sarının. Türküz biz, bu daha ne ki?”
* Turistle dalga geçme had safhadadır zaten. Dinlenmek için ülkemizi seçmiş bu insanlarla dalga geçmek için herkesin kendince haklı nedenleri vardır. Türkçe bile bilmeyen bu gavurlar bunu hak ediyordur: Ülke ekonomileri bizimkinden iyi olduğu için. Haçlı torunu oldukları için. Çanakkale şehitlerimiz için. Onlar tatildeyken diğeri çalışmak zorunda olduğu için. Patrona kızdığı için. Kendini güçlü hissettiği tek durum olduğu için. Beş yıl önce o İngiliz kız onunla dalga geçtiği için.
* Dalga geçmek yetmez, kazıklarız. Fiyatlar belirsizdir. İçtiğinizden fazla yazılır. Her şey doğru yazılır ama toplam yanlıştır. Side’de esnaftan duyduğuma göre bir de çift adisyon terbiyesizliği varmış. Hesabı ödediğiniz garson ortadan kayboluyor ve devralan garson da hesabın ödenmediğini iddia ederek yeniden para alıyor. İstersen ödeme.
* Ülkeyi güzelleştirme çabası harcamıyor, var olanı da bozuyoruz. Bakir koy diye hayran kaldığı doğal alanı bir yıl sonra bambaşka halde bulan turistin içi buruluyor.
* Turizm polislerimiz, zabıtamız yok. Kaleiçi gibi bölgelerde arabayla değil yaya olarak ya da bisikletle dolaşacak, araç girişinden müzik sesine, çalışanların tavrından yolların durumuna kadar her şeyle ilgilenecek, modern görünüşlü ama turiste güven verecek, dil bilen yetkililer gerekiyor. Fas’ın bir balıkçı kasabasında bile sahilde dolaşan atlı turist polisi varken ülkemizde dolaşan turist kendini Allah’a emanet hissediyor. Bulduğu polis de dil bilmiyor. Hatta maalesef bir tanesinin “Ben niye onların dilini öğreneyim? Onlar benim dilimi öğrenecek” dediğini duydu bu kulaklar. Haklı olabilirsiniz ama turist isteyip istemediğinize karar verin bence.
* Dil bilmiyoruz. İki ciddi kelam edecek değil soytarılık yapıp bahşiş kapacak kadar ağzı laf yapanların eline kalmış halkla ilişkiler ve tanıtım.
* Yön tabelaları, bilgilendirme levhaları çok yetersiz. Dilini bile bilmediğim bir ülkenin herhangi bir kentinde uçaktan inip kent merkezini elimle koymuş gibi bulurken ve bunu çoğunlukla metroyla yapabilirken kendi ülkemde kayboluyorum. Bilgiye ulaşabilmek için otuz kişiye sorular sormam gerekiyor, Türkçe konuştukları halde anlamıyorum, Turizm enformasyon da bulamayan turistin sıkıntılı toplu taşımayla merkeze varması ömür törpüsü oluyor ve bu da çoğunlukla taksi şoförlerinin ya da transfer yapanların ekmeğine yağ sürüyor.
* Yazın çok iyi başarmışız gibi turistik sezonun uzamasını ve dört ayla sınırlı kalmamasını diliyoruz ama bu dileği hayata geçirmemize yardımcı olacak hiçbir çaba harcamıyoruz. Buyurun, Mayıs ayındayız, işletmeler hazır değil, birçok mekan kapalı, esnaf kış uykusundan yeni kalkmış haliyle kız kesmekle meşgul (ve maalesef bayanlar çok rahatsız ediliyor). Güzel bir pazar sabahı saat 07:30. Yıllardır sessiz-sakin oluşuyla turist çeken bir beldedeyim. Her taraftan yükselen inşaat sesleriyle kuş sesleri yarışmakta. Harıl harıl yeni binalar ekliyorlar var olanların dibine.
* Kalitesizliği pahalıya satıyoruz. İşin uzmanı olmayan, sadece “kolay para, ben de yaparım” diyerek turizme bodoslama dalmış paragözler sayesinde işler daha da kötüye gidiyor.
İronik bir şekilde, turizmde çalışanların bir kısmının yabancılardan hoşlanmadığını gözlemliyorum. Her şeyden önce bence bu kişilerin başka iş yapması gerekiyor. Turizm, hizmet sektörüdür. Yabancı adama “sen bana paranı ver ama ben sana hiçbir şey vermeyeyim çünkü seni sevmiyorum” demek bize yakışmaz. Ülkemizin parsel parsel satın alınması can sıkıyor olabilir ama bu ülkenin güzelliklerini bizden çok onların korumaya çalışması asıl onurumuzu kıran kısım olmalı. Bu ülke bizim ve onu bitiren değil, koruyan-yücelten olmalıyız. Bunu da sağlayacak olan unsurlardan biri turiste gerçek anlamda kaliteli hizmet sunabilmektir.
Esnafın çoğu turist yok diye ağlıyor. Yıllardır büyük otelleri suçlarlardı. Bu yıl terör olayları ve uluslar arası ilişkiler girdi devreye. Turizm sektöründe çalışanlara yerden göğe kadar hak veriyor ve durumlarına çok üzülüyorum. Ancak iğneyi biraz da kendinize batırmanın zamanı gelmedi mi artık?
Okur-yazar tayfası olarak her şeyi çok bilir de etrafımızı da yola getirmeye kalkarız ya, bu kadar doğru bilen adamın bol olduğu bir ortamda her şeyin mükemmel olacağı yanılgısına düşüyor insan. Ancak maalesef dimdik duran boş başaklar sayesinde evdeki hesap çarşıya uymuyor.
Geçen hafta bir kitap kulübünün toplantısına katıldım. Gruptan ve toplantıdan geç haberim olmasına rağmen, kararlaştırdıkları kitabı öğrenmiş, edinmiş ve notlar alarak iki günde bitirmiş olmanın huzuruyla hazır bir şekilde söylenen yere vardım. Üniversite öğrencisi ve eğitimci ağırlıklı grubun büyüklüğüyle mutlu olduğum için insanların taksit taksit dökülmesi ve bilumum başka nedenlerle oldukça geç başlamamız beni çok sarsmadı. Yıllarca yüklendiğim profesyonellikten sıyrılmış, anın keyfini çıkarıyordum. Ta ki o gelene kadar…
Çok geç gelmesine rağmen tabii ki kimseden özür dilemeyen, masanın ortasına sandalyesini koyup yavaş yavaş yerleşen, gayet rahat tavırlarla herkesi bekletmeye devam ederek hal-hatır muhabbeti yapıp içeceğini de sipariş eden kızımızın bu grubun baş boş başağı olduğunu anlamıştım. “Peki, toplantıya başlayalım” deyip masada bulunan yirmiye yakın insanı tek tek tanıtan baş-boş-başak toplantıyı kendi başına yaptı desem abartmış olmam. Üstelik kararlaştırılan kitabı okumamış haliyle yorumlar yapmaktan çekinmeyip, çok iyi tanıdığını iddia ettiği yazarının yıllarca Kürtçülük propagandasından başka bir şey yapmadığını söyleyebilecek kadar cahil ilgisizliğiyle, 27 yaşında diye kendini büyük gören ve iki satır yazı yazmış diye egosu şişik duruşuyla ve başı-sonu belli olmayan savruk cümleleriyle kendi okuduğu kitapları anlatıp kimsenin konuşmasına izin vermeyen tavrıyla… Bu durum da bana, yıllarca örneklerini görmek zorunda kaldığım bu sinir bozucu boş başak türlerini hatırlattı. Dopdolu oldukları için başları eğilen başakların arasından eğilip bükülmeden sıyrılan boş kafaların gövde gösterisini.
Yorucu iş toplantılarını daha yorucu hale getiren veya kaliteli etkinlikleri kalitesizleştiren ve her ortamda şubeleri olduğunu düşündürecek kadar benzer özellikler taşıyan bu türleri şöyle tanıyabilirsiniz:
* Mutlaka geç kalırlar. İki eliniz kanda olsa da zamanında gittiğiniz toplantıda onları beklemek zorunda bırakılarak ilkeli ve saygılı tutumunuzdan dolayı cezalandırılırsınız.
* Bazı boş başakların hayatı berbat halde olduğundan, kendilerini gösterebilecekleri toplantıları iple çekerler. Ama bu tür etkinlikleri gereksiz bulacak kadar her şeyi -aşmış- olanları sıkılırlar. Bunun nedeni çoğunlukla konuya hakim olmamalarıdır aslında. Hazırlık yapmadan gelirler. Önceden verilen makaleyi okumamışlardır örneğin. Konuşmaları anlayacak kadar donanımlı olmadıklarından takip etmekte zorlanır ve konuşmacının sıkıcı olduğunu düşünürler. Her zaman hoppidi hoppidi etkinlik isterler. Yoksa, kendileri şımarmaya başlar, toplantıyı dağıtır ve kalitesinden saptırırlar. Hiç kimseyi ilgilendirmeyen ve bir yarar getirmeyen onlarca anı paylaşırlar.
* Sadece konuşmak isterler. Diğerlerini dinleyemezler, hatta başka ses duymaya tahammülleri yoktur. Belki o yüzdendir, hep bağırarak konuşurlar.
* Her konuda konuşabilmeleriyle gururlanır, kendilerini dinletecek kadar mükemmel olduklarına ve hiç okumasalar da her şeyi bildiklerine inanırlar. Yaşar Kemal gibi dünyanın saygı duyduğu bir devi beğenmeyip eleştirebilecek kadar altı boş bir özgüvenleri vardır örneğin.
* Söz alan kişilerin daha ilk cümlesi bitmeden sözünü kesip kendileri konuşmaya başlarlar ve bunu yüksek, baskın ve rahatsız edici bir sesle yaparlar. Susmasanız da devam ederler çünkü aynı anda konuşmaktan rahatsız olmazlar. Susarlarsa yenilmiş sayılmaktan korkarlar. Birilerini yendikçe puan toplayıp düzey atladıklarını düşünürler (bazen de atlarlar).
* Ne demeye çalıştıkları pek anlaşılmaz. Durmaları gerekirse ölüvereceklermiş gibi sürdürürler demeçlerini. Konuşmalarını organize etmeden, bilinç akışında fışkırtırlar. Aralara “ben böyle düşünüyorum” gibi laflar sokuştururlar.
* Söz alıp da konuşabildiyseniz bile söylediklerinizin anlaşılmamasına sebep olurlar. Ya söylediklerinizi çarpıtır ve yanlış anlaşılma yaratırlar, ya da sesiniz oraya ulaşmıyormuş gibi sözlerinizi havada bırakırcasına farklı konuya geçerler.
* Konuşmacı varsa, konuşma bitince mutlaka söz alırlar. Ya konuşmacının söylediklerini ilk kendisi keşfetmiş gibi ahkam keserler, ya da çok saçma sorular sorarak konuşmacıyı zıvanadan çıkarır ama onu köşeye sıkıştırdığını yani konuşmacıyı alt ettiğini düşünürler. Hiç bir şey yapamazlarsa dedikodusunu yaparlar ama asla bir şeyler öğrenmeye çalışmazlar.
* Kendileri bir şey düzenlemez, organizasyonda görev almaz, emek harcamaz, sadece yapılanı sabote etmek zorunda hissederler.
* Görgü kurallarını bilmez ya da egolarından dolayı önemsemezler. Beden dilleri rahatsız edicidir.
Katılacağınız bir sonraki etkinlikte etrafınıza daha dikkatli bakın. Salonun bir köşesinde dimdik duran boş başağı göreceksiniz. Tabii o siz değilseniz.
Çocukların kişiliğini biçimlendiren önemli unsurlardan biri de izledikleridir kuşkusuz ve doğal olarak bunların başında çizgi filmler gelir.
Yanlış hatırlamıyorsam ilk arkadaşım Arı Maya idi. Bu yardımsever kızımızdan yardımlaşmanın önemini gördük. Başkalarının sıkıntılarını fark edebilmeyi, bireysel farklılıklara saygı duyarak iyi ekip çalışması gerçekleştirmeyi, ümitsizliğe kapılmak yerine çare düşünüp iyi bir plan yapıp eyleme geçmeyi, farklı fikirleri dinlemeyi, birbirimizin iyi yanlarını övebilmeyi, kendi özelliklerimizin kıymetini bilmeyi ve hayatımızı sevmeyi tırtıkladık ufak ufak. Bilginin önemine göndermeler yapan çizgi filmle böcekler dünyasına ve doğaya dair bilgi edindik, dostluğun güzelliğine sevdalandık, müziğin ve dansın gücünü bildik. Büyüklerin aşık olmasının normal olduğu ama küçüklerin de küçük gibi davrandığı bir dünyaydı onlarınki. “Affedersin, bilmiyordum” gibi sözler söylenebilen, gerektiğinde teşekkür edilen ve özür dilenebilen.
Büyükbabasının yalnız ve küskün hayatını da, Clara’nın dört duvar arasındaki yaşantısını da, Peter’in anneannesinin görme engelli dünyasını da aydınlatan Heidi vardı sonra. İsviçre Alplerinin beş yaşındaki kızı, ileri düzey mutluluğu ve coşkusuyla bizim hayatlarımızı da güzelleştirdiğinde büyük olasılıkla bizler de beş-altı yaşlarındaydık. Çıplak ayak dağlarda koşup keçilerle oynamayı, büyükbabanın tahtadan oyarak yaptığı eşyanın güzelliğini çok sevdik. Her şeyden zevk alır Heidi. Tavan arasına samandan yaptığı yatağını dünyanın en rahat yatağı olarak kutsar, kendi taburesi oldu diye dans eder, bir yere ait olduğuna sevinir. İyimserliğini bizlere zerk eder. Açılışta gördüğümüz gibi bulutların üzerinde uçar ve bizi de uçurur. Farklı olduğu için herkesin korktuğu aksi bir adamın da, doğanın da çok sevilebileceğini öğrendik. Küçücük kızların da insan hayatında değişiklikler yapabileceğini izledik.
İnsanlar gibi hayvanların da farklı farklı olduğu gerçeğini birçok çizgi film veriyordu ama asıl karakterleri yedi dakikalık bölümlerden oluşan Mr Men serisinden öğrendik (Bay Akıllı, Bay Sakar, vs).
Mücadelenin gerekliliğini, irade gücünü, yardımlaşmayı, cesaretin olumlu sonuçlar getireceğini, kendine acıyacağına büyük hedefler koymayı seçmeyi Nils Holgersson ve Uçan Kaz Morton’dan öğrendik.
[Gorano]
Hayvanlarla konuşabilmek hepimizin düşüydü ya bunu yapabilen karakterlere hayrandık en çok. Gerçi büyü yapılan Nils çiftlikteki hayvanların ne konuştuğunu anlayınca pek mutlu olmamıştı ama onun gibi hayvanlara eziyet etmek bir yana en iyi dostları ve akıl hocaları atı ve kartalı olan Yakari’nin hayvanlarla muhabbetine doyum olmuyordu. Red Kit ve köpek Rin Tin Tin ise birbirini hiç anlamıyorlardı.
Asıl hiç kimselerin bilemediği bir dil konuşan ise Bay Meraklı’ydı. Sadece kendinin bildiği bir dil konuşmasına rağmen onu hepimiz çok iyi anlardık. Hemen sinirlenip söylenmeye başlardı. Gerçi tam bir Akdenizli tavrıyla çok çabuk da sevinirdi. Kendisinin de çizeri olduğu için Tanrısıymış gibi düşünülen elden sürekli bir şeyler diler, olmayınca sinirlenip saydırırdı.
[Gabor94]
Örtük ya da aleni, din olgusuna rastlarız o dönemin çizgi filmlerinde. Nils örneğin kiliseye gitmek istemez. Heidi’nin büyükbabasını betimlerken ise “kiliseye bile gitmez” der dağların dedikoducu kadınları. En çok tepki çeken ise hiç kilisesi olmayan Şirinler Köyü sakinleridir.
Karakterlerin kiliseyle arası olmasa da vurdu-kırdıyla da pek işleri olmaz. Güçlü denizci Temel Reis’in bile tek silahı ıspanağıdır. Ispanak yer, güçlenir ve kötülerin hakkından gelir. Diğer çizgi filmlerimizin çoğundaysa akıl gücü kaba kuvveti yenerdi. Vikinglerin şefi beynini pek kullanmazken on yaşlarındaki oğlu Viki’nin keskin zekasına, yaratıcılığına ve düşünüp fikir üretme becerisiyle babasını yenmesine hayran kalırdık. Donald Duck gibi Walt Disney karakterleri ve Road Runner, Woody Woodpecker, Tom-Jerry gibi Amerikan ürünlerinin uğraşmalı senaryoları dışında çizgi dünyamıza sükunet hakimdi. Yakari’nin ne kadar ağır ilerlediğini hatırlarsınız. Düşünme süreleri gibi algılardım o yavaşlığı. Son derece sakin devinimlerle biçim değiştiren Tonton Ailesi’ni ise ağzım açık seyrederdim. Hop hop hop, değiş Tonton! Yürüyebilen, iyi kalpli ve zeki oyun hamuru gibiydiler. Sorunların üstesinden gelebilmek için şekil değiştirirlerdi sadece. Heyecanla hangi şekle gireceklerini bulmaya çalışır, farkında olmadan yaratıcılığımızı besler, bir yandan da çözüm odaklı, yaratıcı zekayı ve yardımseverliği yüklenirdik. Tonton karakterleriyle güven, şefkat ve huzur dolardık.
[Tfou Max]
Çocuk gibi kedi, çarpı ağızlı Musti’yi tanırsınız. Hava güzelse annesinden izin alıp dışarı çıkar, hava yağmurluysa evde ne yapabileceğini düşünür ve genelde odasını toplamak gibi -eğlenceli- etkinlikler bulurdu, ama coşkunun dibine vursa bile hareketleri sonsuz sakin ve yavaştı. Öyle ki o beş dakikada biz bile uyuşurduk. Pembe Panter bile sessiz-sakin dolaşarak olayları çözerdi. Vikingler kuzu budu yer, seyahate çıkmadan önce eşlerinin evde yaptığı biraları içip dans ederlerdi. Tontonlar hop hop hop diye müzik aleti olup orkestra kurarlardı. Müziğin iyileştirici gücü tüm çizgi filmlerimizde var gibiydi. Tabii bir de seyahat unsuru… Yetişkin gözümle dönüp geçmişe bakınca gezgin ruhumuzun beslendiği kaynaklardan birini çok net görebiliyorum. Maya zaten daldan dala uçup durur, Vikingler gemiyle açılır giderdi. Red Kit’le yalnız kovboy olup gözden kaybolurduk günün sonunda. Ama asıl gezginler vardı ki kıskançlıktan çatlatırdı beni. Sinbad örneğin. Morton’un sırtında Nils ile birlikte biz de Scania’dan Laponya’ya uçtuk, atlas karıştırdık. Henüz uçmayı beceremeden çiftlikte yaşadığı günlerde Morton’a laf atan yaban kazı bizim de beynimize girdi şüphesiz: “Belki çok rahatsın ama hiçbir şey görmüyorsun.” Rahatımızı bozup gezmemiz gerektiğine inandık. Marco vardı sonra. Çocuk haliyle İtalya’dan yola çıkarak, gemiden inip trene, trenden gemiye, Brezilya’ya, Arjantin’e, İspanya’ya giderek hasta anneciğini arayan Marco. Bu gariplerin bir kısmının bir anne-baba sorunu vardı ya, bu da bizi farklı aile yapılarından gelen dostlar için empati kurmaya itiyordu kuşkusuz. Heidi’nin annesi babası yoktu örneğin, arkadaşı Peter’in babası, Clara’nın da annesi. Sivri burunlu sarışın kız serisinin ilki olan Şeker Kız Candy ise bir başka öksüzdü ama sevgili yapmıştı kendine. O vakte kadar her ana karakterin karşı cinsten bir kankası vardır ama Mickey-Minnie ya da Temel Reis-Safinaz naifliğinin dışına taşmaz pek ilişkiler. Karakterler biraz cinsiyetsiz resmedilir. Hatta genel olarak anaerkil bir görüntü vardır. Arı Maya’nın kız olduğu pek anlaşılmaz gerçi ama en yakın arkadaşı erkektir ve korkak, tembel, sakardır. Heidi’nin kendinden altı yaş büyük dostu Peter de erkektir ve bazı olumsuz özellikleri vardır. Yakari’nin insan olarak en iyi dostu bir kız. Viking şefinin oğlunun arkadaşı da komik görünüşlü ama Viki’ye yürekten inanan bir kız. Görüntü olarak Viki kendisi de kıza benzer ve annesine çektiği, onun gibi silah olarak kafasını kullandığı vurgulanır. Nils’teki yaban kazlarının lideri Komutan Akka dişidir. Ama tüm bu açığı kapatmak istercesine Şirinler’de bir tanecik hanımkız Şirinemiz vardır ve bir nesil ergen kızların bu isimle çağrılmasına sebep olmuştur.
[Bob Nelson]
Her ne kadar çizgi filmlerin tarzını değiştirdiğini düşünsem de tüm Amerikan çizgi filmlerini suçlamıyorum elbet. Yaratıcılığımızı örneğin büyük ölçüde Hanna-Barbera ürünlerine borçlu olduğumuzu düşünüyorum. Taş Devri’nde yaşayan işçi sınıfından ailelerin hayatını izlerken ağaçkakandan dikiş makinesi ve fil hortumundan duş gibi canlı aletlere çok gülmüşüzdür. Ancak asıl mucit ruhu yine aynı stüdyodan çıkan Jetgiller ile aşılanmıştır herhalde. Her ne kadar kapitalizm ruhu yerleştirdiği söylense de benim için kaçırılmaması gereken kısım yaşadıkları dünyanın bizimkinden farklı olan yanları, robotları, tek düğmeyle çalışan eşyaları ve oğullarının bilimsel zekası idi. Jetson ailesinin kullandığı ilginç aletlerin bir kısmının bugün kullanılmakta olduğunu düşünecek olursak sadece beni etkilemediğini söyleyebiliriz.
[levisk1212]
Haftanın hangi günü yayınlanıyorsa oturup heyecanla beklerdik çizgi filmlerimizi. Bir dakikasını bile kaçırmayalım diye önceki programı bile izlerdik. Tüm hafta beklenen eğlence genelde 5-10 dakika olurdu. 24 dakikalık çizgi filmlerde zevkimiz tavan yapardı. Kısacık sürelere ne dünyalar sığdırdık. Karakterimizi bu değerli dostların ellerine bıraktık, dünyamızı çizmelerinin keyfine vardık.
1. Dahi Einstein’ın, ilk eşine köleymişçesine kurallar koyarak bir anlaşma imzalattığını (odama üç öğün yemek getireceksin ama cinsellik beklemeyeceksin, hatta ben konuşmak istemediğim sürece konuşmayacaksın türünden), buna rağmen bir süre sonra teyzesinin kızıyla ilişkiye girerek evliliğini iyiden iyiye bozduğunu, boşanınca da zaten yıllardır birlikte olduğu kuzeniyle evlendiğini öğrendim. Bir rivayete göre onu da başka kadınlarla aldatmış. Dahi olmak da zor. Bu arada, Einstein çok iyi keman çalıyormuş.
2. Ankara’da hapiste tanıştığı Deniz Gezmiş’in, yaşam öykülerini anlatmasını kendisinden rica etmesi sonucu “Gülünün Solduğu Akşam” adlı eseri kaleme alan Can Yayınları Kurucusu Yazar Erdal Öz’ün bir 6 Mayıs günü öldüğünü öğrendim. Yani Deniz Gezmişlerin asılarak idam edildiği 6 Mayıs 1972 tarihinden otuzdört yıl sonra, ölümlerinin yıl dönümünde.
3. ‘Misofonya’ adı verilen bir nöropsikiyatrik bozukluk türü olduğunu öğrendim. Misofonyadan muzdarip kişiler bazı seslerden aşırı rahatsız oluyorlarmış ve vücutları tepki veriyormuş. Çoğunlukla ağız şapırdatma, boğaz temizleme, sakız çiğneme ve balon patlatma, bir şey içme, höpürdetme, kalemle oynama, esneme, öksürme, ıslık çalma, burun çekme, horlama, tırnak kesme gibi seslerden ve tekrarlayan seslerden rahatsız olunuyormuş ve bu rahatsızlığı takiben terleme, kas gerilmesi, kalp atışında hızlanma görülebiliyormuş.
4. Danimarka’nın başkenti Kopenhag’da ünlü bir komün yerleşkesi olan ‘Freetown Christiania’ adında bir bölge olduğunu öğrendim. 1971’de bir grup Danimarkalı, terkedilmiş bir askeri kışlaya el koyup kendi ütopyalarını yaratmışlar. Sonrasında otoriteler bu işgale izin vermiş ve böylelikle resmi olmasa da bir bayrağı ve marşı olan, hatta kendi kurallarını oluşturup oturtmuş bir köy ortaya çıkmış. Örneğin Christiania’da ticari bir metanın alınması için reklam yapmak yasak. Özel arabanla girmen yasak. Şiddet yasak. Silah yasak. Panik yaratabileceği endişesiyle koşmak yasak.
5. Lise çağındayken İsmail Hakkı Tonguç’un binbir zorlukla okumaya geldiği İstanbul’da, bir okula girebilmek için yardım istemek üzere huzuruna çıktığı bir Paşanın kendisine söylediği sözlere çok içerlediğini öğrendim: “Evladım parası olan okur, olmayan okuyamaz. Şaşarım babalarınızın aklına. Sizleri böyle parasız pulsuz okumaya gönderiyorlar. Sana ancak şu iyiliği yapabilirim. Tramvay şirketine seni biletçi yazdırayım. Birkaç ay çalış orada. Köyüne dönecek kadar para biriktir. Sonra çek git evine. Buralarda boş yere sürünme.” İyi ki çekip gitmemiş evine Tonguç, iyi ki sürünmüş. İyi ki yıllarca eğitim ve iş imkanı sunduğu yüzlerce köy çocuğunun gözlerindeki ışıltıya bakarken bu sözleri hatırında tutmuş. Umut kırmak ne kolay!
6. Kıldan ip büken, keçe yapan yani kısaca kıldan dokuma yapan kişilere ‘mazman‘ dendiğini öğrendim. Keçi kılı yıkanıp kurutulduktan sonra taranarak hazır hale getirilince bir alet yardımıyla bükülürmüş. İstenen kalınlıkta iyice sıkılan ipler bükülmüş olurmuş. Yörüklerle kültürümüze yerleşmiş önemli bir zanaattır mazmancılık yani ip bükme mesleği. Soğuk hava şartlarıyla baş etmesi gereken yörükler önceleri hayvan derisiyle yetinmiş ama zamanla bitkileri ve keçi yününü de bu amaçla kullanmayı öğrenmiş ve zor şartlarda güvenebilecekleri, sağlam dokumalar üretmiştir.
7. Fazla balık yemenin vücuttaki civa miktarını artırdığı için zararlı olduğunu öğrendim. Vedat Milor, ellerinin çok titremesinin sebebinin çok fazla derin balık ve kabuklu tükettiği için beyninde cıva birikmiş olması olduğunu açıkladı. En fena balıklar dip balıkları, uzun süre yaşayan ve diğer balıkları yiyerek beslenenlermiş. Yani kılıç balığı, köpek balığı, büyük uskumru, ton balığının bir türü (albakor) ve bazı başka balıklar. Zaten Dr Öz de ton balığının haftada en fazla iki kere yenmesini öneriyor. Tabii bunlar çevre kirliliğiyle de ilintiliymiş. Yani aynı balık açık denizde daha az civalıyken sığ sularımızda daha tehlikeli oluyor.
8. Denizanasının ne beyni ne de kalbi olduğunu ve şartlar uygun olursa milyonlarca yıl yaşayabileceğini öğrendim. Ahtapotun ise üç kalbi varmış. Büyük beyaz köpekbalıklarının beyinleri ‘Y’ şeklindeymiş. Ayrıca midelerini temizlemek için bu organlarını ağızlarından dışarı çıkarıp tekrar içeri sokuyorlarmış. Tarantulanın deri değiştirdiğini de öğrendim.
9. Yüksek lifli bir yiyecek olan turşunun, tüketilmesi önerilen bir besin olduğunu öğrendim. Engellediği rahatsızlıklar arasında Alzheimer ve hatta kanserin bile adı geçiyor, ama beni asıl şaşırtan reflüye iyi geldiğini okumak oldu.
10. Adanalı oyuncu Şener Şen’in tiyatro-sinema işinde sivrilmeden önceki yıllarda yaptığı dolmuş şoförlüğü, işportacılık ve fabrika işçiliği gibi çeşitli mesleklerden birinin de ‘öğretmenlik’ olduğunu, Malazgirt’in ücra bir köyünde yıllarca öğretmen olarak çalıştığını öğrendim.
Değeri bilinmeyen her varlığa armağan edilmiş bir gün vardır ve yılda bir kutlanarak o varlığın kıymetinin anımsanması ümit edilir. Bu bağlamda düşününce Kütüphane Haftasının yedi gün boyunca kutlanması çok ironik gelse de mutlu ediyor. Büyük kentlerde üniversite öğrencilerinin çalışmak için kullanması dışında yıl boyu doğru düzgün ziyaretçi görmeyen kütüphaneler bir haftacık olsun bayram ediyor.
Dışarıdan bakıldığında genellikle kütüphanelerimizin o kadar soğuk bir görüntüsü vardır ki sadece görevlilerin girip çıkabileceği resmi kurumlarla karıştırılır. Hep önünden geçilen ama ne olduğu bilinmeyen bir devlet binası. İçeri girmeye kalkarsanız tozlanmış bir görevli heyula gibi karşınıza dikilip “nereyeee?” diye tersleyecekmiş gibi gelir. O yüzden genelde ilk ziyaretler ‘bir bilen’in elinizden tutup sizi götürmesiyle gerçekleşir.
Davetkar bir görüntüleri olsa daha iyi olurdu tabii ama en azından Kütüphaneler Haftası boyunca etkinlikler düzenleyerek okuyucu çekmeye çalışmaları da yeterince sevindirici bir çaba. Çünkü okumanın yadsınamaz değerini kavrayan yetersiz sayıdaki birey o kadar sıkılmış durumda ki sürekli ne yapılabileceğini düşünmekten bireysel kampanyalar düzenlemeye başladılar. İstanbul’da bir bey arabasına şu yazıyı yapıştırarak telefon numarasını vermiş: “Mutlu yarınlar için herkes kitap okusun. Kitap okumak isteyen herkese ödünç kitap verebilirim.” Yakın zamanda bakkalını kütüphaneye dönüştüren Hataylı Abdülkadir Amcanın haberini okuduk. Tanıdığım bir öğretmen dostum da binlerce kitaptan oluşan kendi kitaplığını mahalledeki gençlerin kullanımına sunuyor. Sadece ülkemizde değil yurt dışında da okuyanlar okumayanlara bu değerli alışkanlığı kazandırabilmek için çırpınıyor. Amerika’da bir berber saçı kesilirken kendisine sesli bir şekilde kitap okuyan çocuklardan traş parası almıyor. Belediyeler de işe dahil olunca daha güzel oluyor tabii. Romanya’nın bir şehrinde otobüste kitap okuyan vatandaşlar ulaşımdan ücretsiz yararlanıyor. Sao Paulo (Brezilya) metro istasyonlarında geçiş kartları kitaplara yerleştirilmiş ve yolculara bilet değil bu kitaplar dağıtılıyor.
Datça’da Şehit Ersoy Yorulmaz Lisesi Kütüphanecilik Kulübü öğrencileri ve öğretmeni de geçen yıl bir proje geliştirerek Datça duraklarına kitaplık koyulmasını sağlamışlardı. Kulübün önerisiyle ve Belediyenin desteğiyle yürütülen Duraklarda Kütüphane Projesi kapsamında ana caddedeki karşılıklı iki otobüs durağına kitap getirmeleri için halka da çağrı yapıldı. Çoğu ansiklopediden oluşuyor olsa da duraklarda kitap görmek sevindiriciydi ancak bir süre sonra gittiğimde hiç kitap kalmadığını görmek de bir o kadar üzücüydü. Son gidişimde yine kitap koyulduğunu görüp tekrar sevindim. Şu an durum nedir bilemiyorum ancak kamuya armağan edilmiş eşyaya nasıl el uzatılabildiğini de anlamıyorum. Böyle güzel bir girişime imza atmış gençlerin hevesinin kırılması olasılığını ise düşünmek bile istemiyorum.
Sadece bu lisemizde değil başka okullarda da yapılıyor bu tür etkinlikler. Örneğin özel bir okul her yıl Kütüphaneler Haftasında geleneksel ‘Kütüphanede Bir Gece’ etkinliğini gerçekleştirerek öğrencilere geceyi okul kütüphanesinde geçirme olanağı sunuyor. Konuk yazarlarla vakit geçirmek ve uyku tulumunda yatıp kitap okumak gibi etkinliklerin yanı sıra oyun oynama ve film izleme gibi aktivitelere de yer veriyorlar.
Hafta boyunca bolca panel ve söyleşi dışında ‘Okumaya Pedallıyoruz’ gibi renkli etkinlikler de yapılarak farkındalık oluşturmaya çalışılıyor. Efes Spor Kulübü bu hafta bilet satmadı ama basketbol maçına kitapla gelenleri salona aldı. Topladığı kitapları da tabii ki gereksinim duyan okullara iletiyor. Bu yıl beşinci kez düzenlenen ‘Kitap Okuyoruz’ etkinliğiyle 30 Martta öğlen yarım saat 81 ilde aynı anda kitap okundu. Bazı kütüphaneler bu hafta boyunca gece saat ona kadar açık kalıyor. Günde ortalama sekiz saat okuyan simitçi bayan gibi sıra dışı halk kütüphanesi kullanıcıları belirlenerek ödül veriliyor ve yurttaşımız kütüphane kullanımı konusunda yüreklendiriliyor.
Peki siz bu hafta 52. kez kutlanan yani birçoğunuzun ömrü boyunca var olmuş olan Kütüphane Haftasının varlığını hiç fark ettiniz mi? Yaşadığınız yerde kullanabileceğiniz bir kütüphane olup olmadığının farkında mısınız? Hiç kapısından içeri girdiniz mi? Yalnız bırakılmış kitaplarına dokundunuz mu?
Minik yüreklerin yürüttüğü projelerle ihtiyaç sahibi okullara kurulan mütevazı kütüphanelerin yanı sıra parasını çarçur etmek istemeyen özel okul sahiplerinin kütüphanesiz okullarının çelişkili dünyasından sizlere sesleniyorum: İşsiz kütüphanecilerle dolu ülkemizin kütüphaneci çalıştırmayan kütüphaneleri sizleri bekliyor.
Bugün Dünya Su Günü. Kaynaklarımızın tükenebilirliğini hatırlatmak, farkındalığı yaymak ve eyleme geçen insan sayısını çoğaltmak için gerek duyulmuş bir gün. Dünyadaki her şeyden çok daha önemli olan bu yaşamsal sıvı birçoğumuzun düşündüğü gibi sonsuza kadar var olacak, garantilenmiş bir kaynak değil maalesef. On yıl içinde su sıkıntısı artacak. Su için çıkmış çatışmalara yabancı değiliz zaten. Daha büyük su savaşlarına ise çeyrek yüzyıl kaldı. Yirmibeş yıl sonra susuz kalacağımızı düşününce bu süre çok kısa geliyor ama hemen harekete geçerek en azından bu süreci yavaşlatacak kadar da uzun bir süre. Patlak vermiş krizler hakkında sayfalar dolusu boş laf eden bilinçli bireylerin bir fark yaratabileceğimiz kadar vakit olan sorunlara hiç değinmemesi can sıkıcı.
Şehirler arası su savaşları bekleyenler bile varken sadece küçük bir miktar vatandaşımızın konuya özen göstermesi içler acısı. Üç yıl kadar önce oturduğumuz apartmanın yöneticisi bilinçli davrandığımız için su faturamızın düşük gelmesine içerleyerek tüketimimizden fazla para ödetip cezalandırmaya kalkmıştı. Okulda çocuklarımıza kazandırmaya çalıştığımız davranışları içselleştirdiğimiz için hor görülmek onur kırıcıydı tabii ama kararlı tavrımızla bu saçmalıkları aşıp bir bilinç düzeyine erişeceğimize inanıyorum. Fakat yine de çok geç kalmış olacağımızdan korkuyorum.
Su faturaları olmasa birçok insan bu kadar bile önemsemeyecek. Biz eğitimciler için ise su faturalarının başka bir güzelliği vardır. Çocuklara su konusundaki farkındalığı fatura karşılaştırma yöntemiyle veririz. Altı haftalık ünite başında öğrenciler evlerinin su faturasını getirir ve sınıf içinde herkes faturasını karşılaştırır. Sınıf içi çalışmalardan edindikleri bilinçle altı hafta boyunca evlerinin ekonomi bekçisi kesilen minikler ünite sonunda gelen faturayla baştakini de karşılaştırarak elle tutulur veri elde etmiş olurlar. Bilinçli harcamaya geçmenin ilk adımı evinizde ne kadar su kullandığınızı fark etmektir. Günlük alışkanlıklarınızda hafif bir değişiklik litrelerce suyun boşa akmasını engeller.
En sık duyduğumuzdur: Ellerinizi yıkarken suyu açık bırakmayın. Ellerinizi ıslatıp musluğu kapatın. Sabunlama işlemi bitince açın. Çeşmeyi iyi kapattığınızdan emin olun.
Traş olurken ya da dişlerinizi fırçalarken de suyu açık bırakmayın. Musluğun en son çalkalama işlemi sırasında açılması yeterlidir. Çocuğunuza durumun önemini kavratmak için bir kerelik kaybı göze alarak şu deneyi yapabilirsiniz: Kağıt bardakları lavabonun yanında hazır bulundurun. İki dakikalık fırçalama işlemi sırasında su açık kalsın. Çocuğunuz dişini fırçalarken siz de bardakları doldurup doldurup kenara koyun. İki dakikada kaç bardak suyun gereksiz yere harcandığına inanamayacak.
Su konusunu arasıra gündeminize getirerek çocuklarınızla bu konu hakkında konuşun ve suyu doğru kullanmanın önemini kendilerinin keşfetmesini sağlayın. Çeşmenin açık kalmasının getireceği zararları hissederlerse özen gösterirler. Fatura yüksek gelecek ya da siz bağıracaksınız diye dikkat ediyorlarsa içselleşmez. Sadece çocuklarınızı değil tüm tanıdıklarınızı tasarrufa özendirin. Kendi yaptıklarınızı paylaşın.
En çok banyo ve tuvalette su harcanır. Çok fonksiyonlu duş başlıklarından kullanarak duşta harcadığınız su miktarını düşürün. Düşük akımlı seçenek özellikle kalabalık ailelerde çok ciddi bir fark yaratır. Şampuanlanırken suyu açık bırakmayın. Sıcak suyun gelmesini beklerken akan suyu kovalara doldurun. Bu temiz suyu bir işinizde kullanabilirsiniz. Mecbur değilseniz küvet doldurmayın. Günde on dakikanızı duşta geçiriyorsanız bunu beşe düşürerek yıllık su tüketiminizi yarıya indireceğinizi unutmayın. Adamlar duşta geçirdiğiniz zamanın kontrolünü sağlamak için duş radyoları üretmiş. Bir şarkı bitiminde duş işlemini tamamlarlarsa günün başarıları arasına koyuyorlar. Yine bu radyoların duşa takılarak suyla çalışanları var ki iyice ekonomi yapmış oluyorsunuz.
Sorgulama esaslı okullarda suyun önemi belletilirken artık çocuklara tuvaleti her kullanışında sifonu çekmemeleri söyleniyor. Sifonu her çekişimizde ortalama 10 litre suyu çöpe atıyoruz. 1,5 litrelik dolu su şişesini rezervuara yerleştirerek bu miktarı azaltanlar da varmış ama siz daha az su tüketmenizi sağlayan klozet türlerinden edinebilirsiniz. Ayrıca yağmurlu günlerde balkonlara koyacağınız kovalarda biriken suyu tuvalete dökmek için kullanırsanız yıl boyu litrelerce su tasarrufunda bulunmuş olursunuz. Kullanılmış tuvalet kağıtlarını çöp kutusuna atın. Klozetinize çöplük muamelesi yapmayın. Bir sigara izmaritini litrelerce suyla yok edecek kadar lüksümüz yok.
Musluklarımız, duş başlığımız arada temizlenmelidir. Sifon ve çeşmeler hep kontrolümüz altında ve bakımlı olmalıdır. Bozukluk varsa anında onarılmalı, sızıntı olmamalıdır. Rezervuara boya damlatarak bekleyin. Sifonu çekmediğiniz halde boyanın tuvaletinize geçtiğini görürseniz sızıntı var demektir. Ayrıca faturanızda gördüğünüz ciddi bir değişiklik sızıntı sebebiyle olabilir. Tüm çeşmeler kapalı olduğu halde su sayacında hareket görürseniz de bunun göstergesi olabilir.
Gittiğiniz yerlerde gördüğünüz bozuk su tesisatını, damlayan muslukları, su kaçıran sifonu yetkililere bildirin, çocuklarınızı da buna alıştırın ki okul ve benzeri yerlerde karşılaşırlarsa hemen gerekli kişilere haber versinler. Gelecekleri için gereken su harcanmasın.
Yazın bahçede hortumla oynamak çok keyiflidir tabii ki. Çocuğunuzla, bunu her gün yapmanın sonuçları üzerine konuşun. Suyla oynadığınız (!) zaman bunu bahçe sulaması yerine kullanın. Bahçe sulaması için en uygun zamanın ise rüzgarsız günlerde sabah erken saatlerde ya da akşam serinliğinde olduğunu aklınızdan çıkarmayın. Güneşin altında yaptığınız sulamada kaynağınızın büyük kısmı buharlaşıp gidecektir. Tabii bazı belediye çalışanlarının yaptığı gibi yağmurlu günlerde bahçe sulamak da çok akıllıca değil. Bu arada bahçe sulama sistemleri daha az su harcanmasını sağlıyormuş.
Evcil hayvanlarınızı yıkamak için de sulanması gereken alanları seçebilirsiniz.
Kullanılmıyorsa havuzu doldurmayın.
Sebze yıkama işini açık çeşmenin altında değil yıkama kabında yapın ve suyunu çiçeklere verin. Haşlanmış yumurta ya da makarna suyunu da soğuyunca çiçeklerinize verebilirsiniz. Kalmış şişe suları, klima suları gibi biriktirilmiş suyla arabanızı yıkayabilirsiniz. Arabanızı suyu dönüştürerek kullanan bir oto-yıkamacıya da götürebilirsiniz. Ama asla hortumla yıkamayın. Zaten hortumla vedalaşın artık. Balkon gibi dış mekan temizliğinde süpürge kullanın. Önceki apartman görevlim apartmanı hortumla yıkarken şimdikinin siliyor olması büyük fark göstergesi. Hortumu bastırarak oluşturduğu tazyikli suyla kaldırımdaki yaprakları kovalamaca oynayan esnafı uyararak bile dünyanın suyuna büyük katkıda bulunursunuz.
Bulaşığı elde yıkıyorsanız sabunu tercih edin ki deterjandan arındırmak için çok su harcanmasın. Kalabalık bir aileyseniz bulaşık makinesi kullanın çünkü elde yıkamadan daha az su harcıyor. Bulaşığı sudan geçirerek makineye yerleştirmeyin. Herkesin kendi tabağını çöpe sıyırıp makineye koyması işbirliği duygusunu da geliştirir. Ya da su dolu leğende bekletebilirsiniz. Tam dolmadan makinenizi çalıştırmayın. Aynı şey çamaşır makinesi için de geçerli tabii. Her çalıştırmada onlarca litre temiz su harcandığını aklınızda tutun lütfen. Gereksiz çamaşır yıkamayın. Büyük otellerdeki çevreci uygulamayı önemseyip havlunuzu her gün değiştirtmeyin. Sırf daha temiz ‘görünmek’ adına bilinçsizliği göze almayın. Bir adım atmadan önce hep ‘bu gerekli mi’ diye sormayı alışkanlık haline getirin. Ayrıca mutlaka bu makinelerin enerji tasarrufu sağlayanlarından edinin.
Donmuş ürünlerin çözülmesi için suya tutmayın, bir gün önceden buzdolabının alt raflarına alın. Pişirme esnasında tencerenin kapağını kapalı tutun. Haşlamada az su kullanmak daha sağlıklıdır. Tüm gün altı açık duran çaydanlığınız suyumuzu havaya uçurmasın. Kettle pratik diye aynı suyu kaynatıp kaynatıp ziyan etmeyelim. Hayvansal gıdaların elde edilme aşamasında harcanan suyu göz önünde bulundurarak et tüketimini azaltmayı düşünebilirsiniz. İçtiğiniz meyve suyu için kaynak sularımızdan ne kadar gittiğini arada aklınıza getirin. Bluzunuzun üretimine harcanan pamuğun içtiği suyu düşünün. Bırakın o kadar uzağa gitmeyi, sadece yiyeceğiniz kadar yemek yaparak bile su kurtarırsınız. Gereksiz yiyecek tüketmemenin, kullandığınız kağıdı fırlatıp atmamanın bir sebebi de suyu korumak olmalı.
Tüm bunları yaparken çocuklarınıza da öğretmeyi unutmayın. Önce mutlaka bunun nedenini ve önemini belleterek ev ekonomisinin her aşamasına onları da dahil edin. Sayenizde bunu içselleştirsinler ki öngörülenden daha az su sıkıntısı çeksinler ileriki yaşlarında.
Biliyorum, kalabalık bir coğrafyada ama kullanılabilir suyun daha az bir kısmını kontrol ederek yaşıyoruz. Biliyorum, küresel ısınma tehdidi çok ciddi boyutlarda. Biliyorum, aslında sadece Amerikalılar dikkat etse dünyada çok büyük bir fark yaratacak. Ama biz yine de kendimize bakalım ve kısa erimde rezervlerimizin ömrünü uzatmayı hedefleyelim. Yirmibeş yıl sonrasını bazılarımız göremeyeceği için umursamıyor olabilir ama çocuklarımızın geleceğini mahvetmeye hakkımız yok. Haydi daha fazla vakit kaybetmeden hatalarınızı belirleyerek başlayın bireysel eyleminize.
Güzeller güzeli Datça’ya bahar gelmiş. Sanki yeterince alımlı değilmiş gibi iyice süslenmiş, takmış takıştırmış, yakıştırmış kızımız. Rengarenk bezendiği çiçeklerine nazlı kelebeklerin konmasına izin vermiş, balını arıların emmesine gülümsemiş. Doğadaki her canlının sadece ödünç aldığını, kendinden gidenin kendine fazlasıyla geri döneceğini bilmiş de üzülmemiş.
Sonra turlarla akın akın insan gelmeye başlamış. Datça koylarının güzelliğine vurgun doğa-sever insanlar. Hafta sonunu AVM’de geçirmeyecek kadar bilinçli insanlar. Güzellik takdircisi sanatçılar, her şeyin doğrusunu bilen akademisyenler, hassasiyetten kırılan yazarlar, akıllı ev hanımları, öğreten adamlarla çocukları ve diğerleri.
O kadar sevmişler ki Datça’nın koylarını, eleştirdikleri kapitalistleri unutuvermişler birden, “bu güzelin bir parçasını da biz ucuza kapatabilir miyiz” diye köylüye sokulmuşlar televizyondan bildikleri Egeceyle. Kısa vadede sahiplenemeyeceklerini anlayınca da dalmışlar papatya tarlalarına, gördükleri güzelliğin bir kısmını olsun yanlarında götürüp kendi dünyalarına hapsetme hırsıyla. Beğendiği her şeyi satın almak üzere AVM arşınlayan insanları yeren bu bilinç küpü güruh “Ay ne harika papatya!”, “Şuna bak, kocaman maşallah!”, “Doğa ne muhteşem!”, “Şunu da kopar bak şuradakini” nidalarıyla toplamış önüne geleni. Ama tabii erkekler değil de daha duyarlı bilinen kadınlar gerçekleştirmiş bu şöleni.
Çıtır güzeli ilk keşfeden olmanın gururuyla albümler dolusu fotoğrafı sosyal medyada paylaşıp herkesi davet etmeyi unutmamışlar.
Gelgelelim saatler kanatlıdır. Zaman uçmuş gitmiş ve akiller büyük bir keyifle bekaretini bozdukları bakir koya veda etmek zorunda kalmış. Zaten arabalarını, televizyonlarını, koltuklarını ve sıcak sularını özledikleri için çok da söylenmemişler. Organik olduğunu bilmenin rahatlığıyla yiyecek atıklarını da bırakıp otobüslere doluşmuşlar. Atıkları zamanla doğaya karışacak ya nasıl olsa, yok olma süreci tamamlanıncaya kadar bu çöpü görmek zorunda kalacak diğer insanları çok da önemsememişler. Bir tane pet şişeden de bir şey olmaz diyerek kendilerini rahatlatmayı da unutmamışlar.
Bebeğiyle gezecek kadar bilinçli bir anne, doğallığını abartıp çocuk bezini doğaya gübre yapmaya kalkmış da yazarın çıldırmış bakışlarıyla karşılaşınca çöp kutusu aramaya geçmiş. Zaten çöp kutusu yokmuş ve olmaması da bütün bu davranışlarını haklı çıkarıyormuş kendilerince. Çünkü doğanın kucağındaki bakir koylarda belli aralıklarla çöp kutusu olması çok doğal bir görüntüymüş. Midelerini düşünüp yanlarında her şeyi getirebilirlermiş de çöplerini götüremezlermiş. Tabii ki bilinçli insanlar oldukları için kendi beklentilerini irdeleme gereği duymadan belediye karşıtı paylaşımlarda bulunmayı da ihmal etmemişler. Etiketleri özenle seçerek büyük sorunlara parmak basan vatanseverler olmuşlar. Köylüye, köpeklere, belediyeye, turdaki diğerlerine ve sosyal medyadaki takipçilere doğruları öğretmenin gururunu yaşamışlar.
Zevkin doruğunda oraya buraya atlamaktan saçları alan talan olmuş insanlar arkalarında bıraktıkları talan edilmiş alandan rahatsız olmamışlar. Hatta yanlarındaki bir biranın çöpünü de oraya bırakarak şişe satıp para kazananlara yardım ettiklerinden daha da bilinçli hissetmişler. Otobüsler uzaklaşırken geride kalan papatyalar bir oh çekmiş, canlıların sadece ödünç almadığını öğrenmenin dehşetiyle.
Çocuklar ve gençler kitap okumuyor diye herkesin rahatlıkla söylenebildiği çağımızda ebeveynlerin ve öğretmenlerin okumayı sevmemesi beni en rahatsız eden konulardandır.
Yıllardır şu konuşma veli görüşmelerimin vazgeçilmezi haline gelmiştir:
– Oğlumun İngilizcesi nasıl gelişecek Hocam?
– En önemlisi okumaktır (diye başlayıp bu konuda nutuk çekerim)
– İngilizce kitap okumuyor.
– Türkçe okuyor mu?
– Yok onu da okumuyor.
– Sizler okuyor musunuz?
– Ben arada okurum ama babası…
– Akşam evde okuma saati yapıyor musunuz?
– ………
Sevdiği ve model aldığı kişilerde bu davranışı görmeyen çocuk okumanın iyi bir şey olduğuna nasıl inansın? Okumanın gereğine ve güzelliğine kendi inanmayan bir annenin çocuğuna okuması için baskı yapmasını ironik buluyorum sadece. Ama öğretmenin okumamasına ciddi anlamda kızıyor, içerliyorum.
Öğrencilere okuma alışkanlığı kazandırma üzerine öğretmenlere verdiğim eğitimlerde şunu söylememek için zor tutmuşumdur kendimi: “Lütfen herkes çantasındaki kitabı gösterebilir mi?” Sohbetlerim ve gözlemlerimden bildiğim kadarıyla birçok öğretmen ‘kitaba vakit ayıramıyor’. Çoğu öğretmense çantada kitap taşımak gibi bir gereksinim duymuyor ama metroda kitap okuyan gelişmiş ülke insanı resimlerini sosyal medyada paylaşma olanağı veren telefonu olmadan evden adım atmıyor.
Peki o diğer ülkeler nasıl bu hale gelmiş? Okuyan yetişkinlerin eğitiminden geçerek.
Hindistan dahil pek çok ülkenin ulusal eğitim sorununu çözebilmek için örnek alıp uyarladığı Köy Enstitülerinin mimarlarından İsmail Hakkı Tonguç’un 1947’de kaleme aldığı şu sözler dikkat çekicidir: “Bugün korkunç örneklerine tanık olduğumuz türlü anlaşmazlıklarımızdan pek çoğunun asıl sebebi, aydın zümre denilen kümeleri teşkil eden insanlarımızdan pek çoğunun ders kitaplarından başka eserleri hiç okumamış olmaları, kültür seviyelerini yükseltecek faydalı gazete veya dergileri sürekli olarak takip edememelerindendir.”
Bunun önemini titizlikle irdeledikten sonra ekliyor: “Serbest okumaya değer verilmeyen eğitim kurumlarında, kitap yakan, kitaplıklara kilit vurabilen, öğrencileri eşkıya takip eder gibi kovalayan gaddar kara cahiller peyda olur; toleranstan eser kalmaz; hafiyelik makbul sayılan hizmetler arasında yer alır; müstebitler (zorbalar) kahraman kesilir.”
Bu yüzdendir ki Köy Enstitüleri serbest okuma saatlerini çok önemsedi. Öğretmen yetiştirdiği okullara her gün aynı saatte her bireye zorunlu olan kaliteli bir eser okuma saati koydu ki önce öğretmen bu alışkanlığı edinsin, köyündeki çocuklara edindirsin ve okumuş insan sevmeyenlerin ülkesinde cehaletin izleri kalmasın, tam bağımsızlığa erilsin.
Okuyan adamı saltanatı üzerinde tehdit olarak gören zihniyetle yok edilen Köy Enstitülerimizdeki gibi bir okuma saati uygulaması günümüz eğitim fakültelerinde yok. Ama en azından geleceğin öğretmenlerine okumanın önemi belletilmeli diye düşünüyorum. Çünkü bir babanın “ben kitap okumayı sevmiyorum” demesi sadece kendi çocuklarının geleceğini etkiler ama öğretmenlerin bunu demesi koca bir nesli ve ülke geleceğini ateşe atar.
‘Doğru olan’ ukalalığından oldum olası rahatsız olmuşumdur. Çeşit çeşit insanın barındığı evrende iki dostun bile tamamen aynı düşüncelere sahip olması beklenemezken ‘cinsellik’ gibi -sadece o iki kişiyi ilgilendiren- bir konu üzerine üçüncü kişilerin ‘doğru olan’ı dikte etmeye çalışmasını ise asla bir mantığa oturtamıyorum.
Seksenler gençliği olarak yıllarca anneler ve komşu teyzelerin kılavuzluğunda ‘doğru olan’ı yaptık. Bıyıksız bırakılmış kedi misali zorlandık tabii. Dişsiz dişiler olduk. Biraz daha rahat davranabilenlerimiz yaftayı yemekle kalmadı, kuyruk olmuş oğlan çocuklarıyla da uğraştı. Daha iyi korkutulmuş olduğu için ya da ‘doğru olan’ı yapıp şeker alınca daha çok tatmin olduğu için erkeklerden uzak duranlarımız da yaftadan kaçamadı ama. Kimseye soramadıkları ‘Kezban’ı ve ‘frijit’i ansiklopedilerde aradı.
Günümüzde durum düzeldi mi? Kendi kuşağının dayatmalarından yorulup ‘saldım çayıra’ diyen yüzde elli ile ‘din elden gidiyor’ korkusuyla doğru olanı vurgulamayı abartan yüzde ellinin ürünlerinden oluşan yeni nesil şaşkın. “Doğru olan benim” nidalarıyla sivrildikçe sivriliyor.
Cinsellik sözcüğünü bile tabu sayan grubun zaten hiçbir şeye tahammülü yok. Ancak bunu yemek-içmek ve sevmek kadar doğal bulan gençlerin de başka doğruları anlama çabası yok:
“Kadın yıllardır başka adamla birlikteymiş” (Vay namussuz, boşansaydı ya madem)
“Adam Rus kızla kaçmış” (Sallandıracaksın böylelerini)
“Kadın kuma istiyormuş” (Gerizekalı)
“Adam çok zamparaymış” (E kadın kendine bakmazsa haklı tabii adam ne yapsın)
Bu kadar net fikirler. Bir kere düşünmek yok. Yaşantılarını anlamaya çalışmak yok.
O zampara adamın karısı kendine neden baksın? Aşkından ölerek mi evlenmiş acaba kocasıyla? Bizden önceki nesil kadınlarının çoğu görücü usulü evlendirildi. Yıllarca saklaması öğretilen bedenini bir gün elinde çiçekle ve Allah’ın emriyle evlerine gelen bir adama sunması istendi. Bunun travmasına çocukları ve temizlikçiliği eklemiş kadın kendine bakmak istiyor mudur sizce? Koca dediği adamın ‘kocalık görevini’ yerine getirmek adına iki dakika tepesine çıkmasından bir keyif alıyor mudur? Farklı türde tabularla yetiştirilirken bir yandan da egoları şişirilen şaşkın kocalar kadınını mutlu etmeyi biliyor mudur, kadın bedenini tanıyor mudur? Kadın, kendi bedenini tanıyor mudur? Kendisinin de zevk alabileceğini ve bunun normal olduğunu düşünmeye fırsatı olmuş mudur? Kadının zevk almasından aşırı korkan toplumlar, sekizbin sinir ucu geçen klitorisi kırparak kadınları sünnet etmekteyken kadın zevk almayı nasıl isteyebilir? Beyin hazır olmayınca zevk değil acı yaşatan kadın cinsel organı, koca kişisinin işlerini dışarıda bitirdikten sonra eve dönmesini ve kendisini rahat bırakmasını neden istemesin?
Bir telefon numarasının son rakamı görünmüyorsa, doğrusunu bulmak için deneyebileceğiniz dokuz rakamcık olmasına rağmen bunu çok bulup vazgeçersiniz. Okulda olasılık konusunu çalışmış her Türk evladının tahmin edeceği üzere, bir bireyin yanına koyulacak ikinci bireye göre ortaya çıkabilecek hayat ve dolayısıyla cinsel yaşam olasılığı dokuzun çok çok üzerindedir.
Yukarıda bahsettiğim, yetmiş milyonluk ülkede yaşanan senaryolardan sadece bir tanesidir. Bir şekilde sürüklenilen hayatlarda herkes çıkış yolunu aramaktadır. Herkesin doğrusu kendinedir. Siz kendi hayatınızı gözden geçirin, her şey yolundaysa mutlu olun, değilse düzeltmeye çalışın. Size doğru gelmeyen yaşantılar elbet olacaktır ama bu hayatları yermek sizi büyütmez, küçültür. O yüzden lütfen başkalarının doğruları hakkında yorum yapma isteği duyduğunuzda iki kere düşünün. Kapalı kapıların ardında neler yaşandığını kimse bilemez.
Geçen Nisan ayında okuldan ayrılmam kesinleşince, yıllar sonra elime geçecek ‘zaman’ lüksüyle şımarıp “Boş Zamanlarımda Yapacaklarım” başlıklı bir liste hazırlamıştım. Listede yer alan maddelerden birisi de her gün yeni bir şey öğrenme zorunluluğuydu ve yaptığımdan emin olduğum belki de tek madde bu. Ancak bu keyfin daha da gurur duyduğum yanı öğrendiklerimi öğretmek oluyor. 17 Nisan’da başlattığım ogrenincemutluyum.wordpress.com adlı blogumdan paylaştığım hap şeklindeki yazıları takip eden grubum sekiz aydır her gün yeni bir bilgi ediniyor.
Yaşananlar sebebiyle bu yıl başında bir ‘kararlar listesi’ yapmak içimden gelmedi. Onun yerine, bu sene öğrendiklerimden 15 tanesini hatırlamak istedim. Paylaşabileceklerim arasından tabii 🙂
Avustralya’da yaşayan ‘lir kuşu’ adında kuş olduğunu öğrendim. Yaşam alanını paylaştığı 20 kadar kuş türünün şarkısını taklit ederek kuş cennetinin ortasındaymışsınız hissi veren bu kuşun asıl mucizevi yanı duyduğu matkap, deklanşör, cep telefonu, araba alarmı gibi sesleri de oldukça doğru bir şekilde taklit edebilmesi.
Pringles cipsi paketlemesini tasarlayıp patentini alan Amerikalı Baur ölünce küllerinin bir Pringles kutusuna koyularak gömüldüğünü öğrendim.
Para kazanmak için yapılan ilginç işler öğrendim. Örneğin, çeşitli şeyler koklayarak para kazananlar, ama bu koklanan şey bir gün pizza iken ertesi gün onlarca insanın kol altı olabiliyor. Ya da prezervatif veya köpek maması deneyerek para kazanabiliyorsunuz. Müşterilerine sadece sarılarak para kazananlar bile var.
Arnavutluk Komünist Parti Lideri olan ve kırk yıl kadar ülkesini yöneten Enver Hoca’nın Arnavutluk’u resmi olarak dünyadaki ilk ateist devlet haline getirdiğini öğrendim.
Sebzelerden yaptıkları müzik aletleriyle konserler vererek dünyayı gezen grup olduğunu öğrendim. Bu grup en taze sebzeleri kullanarak enstrümanlarını hazırlıyor, konserde kullandıktan sonra da bu müzik aletlerinden çorba yapıp dinleyicilerine ikram ediyor.
Dil çıkarmanın İtalya’da hakaret sayıldığı gerekçesiyle ‘yasa dışı’ olduğunu öğrendim. Tartıştığınız kişiye dil çıkarırsanız kışkırtmış kabul edilerek tazminata mahkum edilebilirmişsiniz. Tibet’te ise selamlaşmak için ve bir saygı göstergesi olarak dil çıkarılırmış. Belki ‘Tibet’te Yedi Yıl’ filminde görmüşsünüzdür.
Mısır’ın Son Firavunu Kleopatra’nın Yunan kökenli olduğunu öğrendim. Yönetime geldiklerinde Kleopatra 18, tahtı paylaştığı erkek kardeşi ise 10 yaşındaymış. Tahtı kaptırmamak ve soyu Mısırlılarla karıştırmamak için ilk evliliğini bu kardeşiyle yapmış.
Palyaçolardan korkan insanlar olduğunu, hatta bu durumun tıpta bir adı bile olduğunu öğrendim (coulrophobia). Bazen bu kadar çok palyaçoluğa soyunan insan olması ürkütüyor beni de ama o farklı tabii.
Emanuelle filminin Türkiye’de gösterimini Cemal Süreya’ya borçlu olduğumuzu öğrendim. Film ülkemize ilk geldiğinde erotik sahneler içermesi sebebiyle yasaklanmış. Bu kararın ardından Danıştaya baş vurulmuş. Danıştayın bilirkişi olarak atadığı Cemal Süreya da filmi sakıncalı bulmadığını ifade eden raporunu sununca yasak kaldırılmış ve Türk halkı Emmanuelle serisiyle tanışabilmiş.
Ahmet Kaya’nın “o mahur beste çalar, müjganla ben ağlaşırız” nakaratlı parçasındaki ‘müjgan’ sözcüğünün bir kadından bahsetmediğini öğrendim. Atilla İlhan’ın, Deniz Gezmiş ve arkadaşlarının ardından yazdığı şiirinden bestelenen parçada bahsi geçen ‘müjgan’ Farsça kökenli bir sözcükmüş ve ‘kirpikler’ anlamına geliyormuş.
Almanca’da ‘Torschlusspanik’ (Kapanan Kapı Korkusu) diye bir sözcük olduğunu ve anlamının, insanın yaşı ilerledikçe karşısına çıkan olanakların azalması konusunda duyduğu korku olduğunu öğrendim. Yani, yapmak istediğimiz çok şey varken az zamanımız kaldığı hissine ve rahatsızlığına kapılma durumumuzun adı.
Koprolali (coprolalia) adıyla bilinen nöropsikiyatrik bir bozukluk türü olduğunu öğrendim. Bu durumdaki hastalar istemsiz bir şekilde müstehcen ve uygunsuz konuşuyorlarmış. Yani hiç istemedikleri halde küfür ediyorlar ve bunu engelleyemiyorlar. Bu sırada toplum içindeyseler doğal olarak çok fazla utanıyorlarmış.
Dünya nüfusunun sadece %10’unun Güney Yarımkürede yaşadığını geri kalan herkesin kuzeyde yaşadığını öğrendim.
Beyaz tüylü kedilerin birçoğunun sağır olduğunu öğrendim. Bu sıkıntılı durum özellikle mavi gözlü olanlarında görülüyormuş ve iki gözü de mavi olanların sağır olma olasılığı daha fazlaymış.
Öğretmen olarak Allah’ın unuttuğu bir Anadolu ilçesine atanan yüzlerce genç yürekten birisi olan canım dostumdan gelen mektup üzerine bu hafta başka hiç bir konuda yazı yazasım kalmadı. Arkadaşım May Flwr’dan aldığım izinle mektubunu sizlerle paylaşmayı tercih ettim:
nedenini, sonucunu hiç düşünmeden, bir aptal cesaretiyle fırlattım kendimi buralara. 1 günde hayatımın birden yüzde 70’i öldü (en az). doğuda bir batılısın. üzerinde ön yargı okları atan bakışlar var. kaynamıyorlar sana, ısınmıyorlar. onlardan değilsin. batıda da onlardan değildik. yani ne halt olduğumuz belli değil. burda, burdakilerinden ağzından bambaşka bir tarihi, kırık dökük hikayeleri dinleyip duruyorsun. her gün yine bir şok, yeni bir şok. sokaklarda elinde oyuncak tabancalı çocuklar, okullarda hunharca dayak atan öğretmenler, ve pek tabii neticesinde işkence görmüş, bile isteye ayakları kırılmış kediler köpekler… sopalarla vurula vurula götürülen zavallı koyunlar peşleri sıra feryatla koşan yavruları…. acı, acı, umutsuzluk, hayalsizlik, geleceksizlik… ve çok ilginç burası da türkiye. burası da bir parçamız ama hastalıklı… düşüncedeler o yüzden atsak mı ampüte mi etsek bu sefil parçayı kendimizden, hepsini kıt kıt kessek mi?
çocuklara kendimi antalabilmem neredeyse imkansız ve inanılmaz zor. çoğu zaman yetersiz dilden veya anladıkları tek dilin dayak olmasından. okulda dayak atmayan bir öğretmensen dersinin dinlenilmesini hiç haketmeyen bi insansın. işte kriz burda başlıyor çünkü benim bi çocuğa vurabilmem bi hayvana zarar verebilmem ile eşdeğer imkansızlıkta.
devamlı politik görüşümü, dini görüşümü, marital status’ımı sorup duruyorlar. üçü de birbirinden saçma olan üç salak mevzu. ama hayatları bunların ekseninde dönüyor. bu tuhaf yere hiç zorlanmadan ayak uydurmuş tuhaf öğretmenler buralılardan daha anormal görünüyorlar. aman burdan birisi bana asılmasın endişesiyle yalandan yüzük takanlar, sırf doğulu diye selam verdiği veya hal hatır sordukları için haddini bilmez hatta sapık ilan edilen öğretmenler, sırf sözümü geçireyim dizimin dibinde dursun düşüncesiyle okumuş gelmiş öğretmen oğullarına halalarının, amcalarının kızlarını alan kaynanalar ve onlara boyun eğmekte zorlanmayan oğullar, esir çok esir aşırı esir kadınlar, susan hep susan, görünmeyen, varolmayan, doğuştan suçlu, doğuştan lanetli kadınlar…
üzerlerinde asfalt dahi olmayan yollar, üzerlerinde mermi çekirdekleri olan okul duvarları, herhangi bir şey gibi anlatılan savaş hatıraları, bi bomba sesinde havai fişek atıldı diye kandırılan çocuklar, hiç bir zaman yağmayan yağmurlar, bir araba geçince havaya dolan tozlar, hiç kendini göstermeyen yeşillik, bir parça deniz kırıntısı…
hademesi, fotokopi cihazı, a4 kağıdı olmayan, kaloriferi yanmayan okulumuz… üzerine dandik üniformasını dahi alamayacak denli fukara çocuklar.
fukara demişken bir gün bi derste yine bağırtıdan, gürültüden kafayı yemişken, herkesi bir an için susturabilmişken en ön sıradaki öğrencim KARDELEN sıranın altında gezinip kitabını, kalemini toplamaya koyuldu. öfkeden kudurdum -vakti şimdi mi onun!!! sen dersini dinleme, eğil onlarla uğraş!! diye hönkürdüm kıza. yaklaştım iyice yanına. bi de baktım ki kızcağızın okul çantası yok, bir poşete doldurmuş okul malzemelerini… içinde içler acısı haldeki, eski okul gereçleri… o an gözümden hunharca aktı yaşlar. utançtan geberdim. kendimden, şımarık arzularımdan hepten tiksindim.
yine bir gün 6. sınıflardan biriyle dersimde iki oğlan boğuşuyordu. ayıramadım uğraştım da. sonra endişelendim bi yere bir yerlerini çarparlar diye. az ötemde müdür yardımcısının odası vardı. gittim yardım istedim. sınıfa bi girdi ki çocuklar direk o anda kesti kavgayı. sonra ikisine de feci birer tokadı geçirdi. çocuklar uzun uzun ağladı. ben ise nasıl pis hissettiğimi, nasıl bir şiddet gördüğümü anlatamam. bak anlatıyorum ama anlatılmıyor yahu.. bok gibi işte..
İnsanların birbirini yermeye, dedikoduya ve özellikle Facebook üzerinden tanıdıkların iniş-çıkışlarını izlemeye pek meraklı olması sebebiyle, ne yalan söyleyeyim, Datça’da süregelen yaşama pek ısınamamıştım. Bu güzel beldenin huzurlu doğasına ters düşen bir mutsuzluk ve rahatsızlık akıyor olmasını anlamlandıramadığım için sıkılıyordum. Ama sanırım artık şunu da itiraf etmemin zamanı geldi: Çok bunaldığım, hayatımın akışına müdahale edemediğim ve içinden çıkamadığım dertlere dalıp onulmaz yaralara bulandığımı anladığım her dönem şifa bulmaya Datça’ya geldiğimi ve özellikle Demhane gibi samimi ve huzurlu köşelerinde hayatla ve kendimle yeniden tanışıp kucaklaştığımı, dünya denen okyanusa açılmaya hazır hissettiğimi… Dümeni istediğim yöne kırıp yelkenimi rüzgarla doldurarak yola koyulabileceğimi, çünkü kendi rotamın patronu olduğumu hatırlarım. Teknemi akıntılarda sürüklenmekten kurtarır, yolculuğumdan keyif alırım. Balıkların gri değil rengarenk olduklarını fark ederim Datça’da.
Ziyaretim boyunca ulaştığım aforizma ya da aforoz-ma tadındaki düşüncelerimi not alır, arada kendime hatırlatmaya çalışırım. Hiç biri ilk kez keşfedilen fikirler değildir ama yaşarken sıklıkla unutulurlar. Peki bu gelişimdeki meditasyonlarımdan elde ettiğim derin ama daha derinine inilmesi gereken tespitler ya da başlatıcı sorular nelerdi? Buyurun size geçtiğimiz haftanın düşünme sürecinin özeti:
1.Gün: İçte biriken aşırı enerji kendini açığa çıkaramaz ve bir yerlerde kullanılmaz ise kaynağına zarar verir mi?
1.Gün: Hiç beklentimizin olmamasını başarabilirsek hiç hayal kırıklığı da yaşamayız.
2.Gün: İnsanlar sana ters bir davranışta bulunduğunda hemen “ben nerede yanlış yaptım” diye sorgulamaya başlayıp “ben şöyle yapmasaydım o da bunu yapmazdı” çıkarımında bulunuyorsun ya, yapma. Üç günlük dünyada kimse üzülmesin deyip deyip her hatayı üstlenince karşındaki de seni ‘her daim yanlış yapan’ olarak görmeye başlıyor. Zor olsa da arada karşıdakinin hatası olduğunu hissettirmek lazım galiba.
3.Gün: Günaydınsız kalan kadınlar çok üzülürmüş.
4.Gün: Üzülüp karalar bağladığın konuyu altı ay ömrü kalmış bir adamın kafasına takıp takmayacağını bir düşün.
4.Gün: Güzellikler, hiç hazır olmadığımız, onları beklemediğimiz, olsun diye uğraşmadığımız zamanlarda çıkıyor ortaya. Mutluluk, bizi sarıp sarmalayan havada. İş ki, göz kırpan fırsatı hissedip kollarımızı açacak kadar hazır, cesur, atik ve yaşam aşkıyla dolu olalım.
4.Gün: İçinden gelen doğrudur.
5.Gün: Önce ‘ben ne istiyorum’ diye sor. Hiçbir şey senden daha değerli değil.
5.Gün: Harekete geçmek için başkasının gönlünün olmasını bekleme. Kendin davran. Her şeyi yapabilecek yeterliktesin. Gücünü unutma!
6.Gün: İnsanlara, onların kendine inandığından daha fazla inanıyorsun.
7.Gün: Bazen çok istediğin bir şeyin hayatında olmaması gerektiğini sezersin. Bitmesi gereken biter. Hem zaten değişim mutluluk getirir.
8.Gün: İnsanın iç dünyasında fırtınalar kopuyorsa, bütün kararlarını ve hatta kendini yerle bir edecek kadar güçlü dalgalarla boğuşmak zorunda kalıyor. Karar almak için fırtınanın geçmesini beklemek, o arada da dalgaları izlemenin keyfine varmak gerek.
8.Gün: Müzik hayatın kendisidir. Duyguların ritminde dans etmeyi hatırlayamayacak kadar müziksiz bırakma günlerini.
Bu ay doğan o kadar çok can dostum var ve hepsi de haklı olarak burcunu öyle çok seviyor ki bu yazımı onlara ve okunu fırlatmak üzere hazır bekleyen sentora adayacağım. Çünkü onlar olmasa hayatım en can alıcı renklerinden yoksun kalırdı. Dolayısıyla, sanat ve tarih öğeleriyle süslense de bu bir burç yazısıdır ve yay burcu dostlarımla yay burcu ünlüleri inceler. Yani ilgilenmiyorsanız okumayın ve germeyin adamı.
Hayatıma ilk kez onyedi yaşındayken bir yay girdi. Dolayısıyla ne kadar insan sever, dost canlısı ve gözü kara olduklarını o zaman öğrendim. Kalırsak hayatımızın alt-üst olacağını bildiğimiz üniversitemizde önemli bir sınava gireceğimiz gün hiç tanımadığım ama uzaktan beğendiğim gencin ölüm haberini alıp iptal olduğumda canım dostum da sınava girmeyerek tüm gün bana göz kulak olmuştu. Ömrüme damgasını vurmuş bu özveri yayları kalbime kazıyan ilk anım oldu ama aynı zamanda ne kadar şanslı insanlar olduklarını açıkça görebildiğim de ilk olayımdı. İkimizin bir kaldırımda ağlamaktan gidemediği sınav nedenini bilmediğimiz bir şekilde ertelenmişti.
Bu şansları içlerinin güzelliğinden ve yüreklerinden fışkıran pozitif enerjiden kaynaklanıyor olabileceği gibi başka bir gücün etkisinden de olabilir. Metali bükebilen Uri Geller’in bunu vücudundaki manyetik enerjiyi harekete geçirebildiği için gerçekleştirdiği söylenir. İllüzyonist Aref de bir yaydır. Ancak gerçek bir yayın ne yapabileceğinin yüzyıllardır süren kanıtı şüphesiz ki kehanetlerine günümüzde bile akıl sır ermeyen Nostradamus’tur.
Koca yüreklerinin coşkusuna ket vurulmasından nefret ettikleri dünyalarında her şeyi uçlarda yaşayan ünlü yaylara en güzel örnek Jim Morrison’dır. Küçükken gördüğü bir kazada can çekişen ve ölmek üzere olan Kızılderililerin yerlere saçıldığına tanık olan Jim ömrü boyunca bu üzüntünün güdüsünde kalmış, çok başarılara imza atmış ama çok uçlarda yaşamış ve 28’inde hayata veda etmiştir. Varabildiği uçlar onun vurdumduymaz bir serseri gibi göründüğü hüzünlü dünyasına asla yetmemiş, korkusuna rağmen kan içmeye kadar götürmüştür ve günümüzde bir çok insan maalesef onu sadece bu yönüyle hatırlamaktadır. Oysa şarkılarının sözlerine gönül gözüyle bakmak bile ruhunun derinlerindeki acıları, aşamadıklarını ve hayatı ne kadar önemsediğini görmeye yeter.
Zaten Jim kendisi de “Ben bir yayım, bütün burçlar arasında en filozof ruhlu olanı” der. Gerçekten de Engels, Spinoza ve Alain de Botton gibi fark yaratan filozoflar yetişmiştir bu burçtan. Chomsky, Nişanyan ve Conrad’ın yanı sıra deli, dahi ve peygamber yaftalarını yemiş şair ve düşün insanı William Blake de yaydır. Konuşmayı çok seven, konuşmadan duramayan (aslında bir şeyler yapmadan duramayan), fikir paylaşımını sevdiği gibi tartışmaktan da keyif alan yaya en güzel örnek ‘polemik ustası’ olarak da anılar şair Milton’dır. Gani Müjde, Mehmet Ali Birand ve Aziz Nesin de bu konuda bir fikir verebilir. ‘Mütevazı Bir Öneri’ adlı yapıtında “yoksul bebekleri yiyelim” diyerek tüm tepkileri üstüne çeken güçlü hiciv ustası Jonathan Swift gibi Stefan Zweig, Mark Twain, Horace, İngiliz soylularını eleştiren Jane Austen, Reşat Nuri, George Eliot, Saki, Flaubert’in de çok sıradan insanlar olduğu söylenemez. Louisa May Alcott ‘Küçük Kadınlar’ı yazarak kaç kuşağa damgasını vurdu.
Kendisinin olan şey üzerinde başkasının ahkam kesmesini sevmeyen dolayısıyla hayatına karışılmasından nefret eden bir yay olarak Yahya Kemal Beyatlı, Nazım Hikmet’in annesiyle dillere destan bir aşk yaşamış ancak ömrünce hiç evlenmemiştir.
Frida Kahlo’nun “her şeyim” dediği büyük bir ressam ama çapkın bir yay olan Diego Rivera bu yaralı güvercini bir çok başka kadınla aldatmıştır ama Kahlo’yu yiyip bitiren de, var olmasını sağlayarak güç veren de saplantılı bir şekilde sevdiği Diegosudur.
Bir başka kadınsever olan Woody Allen gibi film sektörünün özgün karakterlerinden Spielberg, Kusturica, Sir Kenneth Branagh, Carlo Ponti ve hatta eğlence dünyasına yeni bir anlayış getiren Walt Disney de yay burcudur. Hayal gücü ve çılgın bir yaratıcılığın yanı sıra gerilime dayanabilme yetisine sahip bu başarılı isimlere Versace gibi bir moda devini, Camille Claudel gibi bir heykeltıraşı, ressam ve sanat kuramcısı Kandinsky’yi ve Klee, Munch, Seurat, Lautrec ve “hayata gelmemizin bir anlamı olmalı” diyen Şükran Şahin gibi diğer değerli ressamları da ekleyebiliriz. İç dünyalarının yoğunluğu, duyguları ve renkleriyle ruhumuza dokunurlar.
Dışa dönük mizaçları, çocuksu coşkuları, alev alev gözleri, her yeri kırıp dökecek kadar dikkatsiz bir içtenlikle şakalaşmaları ve Saba Tümer kadar olmasa da her daim gülümseyen ışıklı yüzleriyle günümüzü ışıtabilen yaylar hayatın anlamını deşelemeyi de sevdikleri için kahkahalarla depresif haller arasında gidip gelebilirler. Sizi üzdüklerini fark ederlerse şirinlikleriyle sizi tekrar güldürür ama kendileri içten içe karalar bağlamaya devam edebilirler. Dünyayla hep bir davası olan yayın karanlık tarafına rastlamışsınızdır muhtemelen. Dünyayı yoluna sokmaya çalışıyordur. Ancak bu çabaları bazen çok yorulmalarına yol açar. Geçen hafta, intihar etmekte olduğunu ima eden Facebook mesajıyla hayranlarını korkuttuğu için polis tarafından bulunması sağlanan protest şarkıcı Sinéad O’Connor yay burcudur mesela.
Beethoven ve Scott Joplin’in de yay olduğu söylenir. Müzik dünyasının ilginç isimleri Ozzy Osbourne, Alan Parsons, Billy Idol, zorluklarla dolu yorgun ömrüne rağmen hala bir enerji bombası olan Tina Turner, Haluk Levent, Onno Tunç, Maria Callas, Frank Sinatra, Britney Spears, Christina Aguilera, Zeki Müren ve 28 yaşında ölen bir diğer deha Jimi Hendrix’in yanı sıra Şili Diktatörü Pinochet, İspanyol Diktatör Franco, Çekoslavak Lider Dubček, Churchill, Stalin, Brezhnev, Charles de Gaulle’ün ve çeşitli aktivistlerin, ayrıca Escobar’ın yay olduğuna da şaşırmamak gerek. Dünyayla zoru olan tüm bu huzursuz insanlar kendi tarzında düzenlemeye çalışmış bu anlamsız gidişatı.
Özgürlüklerini çok önemsedikleri ve aslında sizi de çok önemsedikleri halde kimseyi umursamıyormuş gibi vurdumduymaz göründükleri için bu farklı duruşlarının yanlış yorumlandığı çok olur. Yanlış anlaşılmışlığa verilen kurbanların en büyüğü Billy the Kid’dir zannımca. Sanki yol ortasında durup önüne gelene ateş eden azılı bir katilmiş ve hatta haydutların reisiymiş gibi resmedilen bu genç aslında sadece çamaşır ipinden kıyafet çalınca sabıkalanmış, mecburen suçlular dünyasına karışmış, patronuna yamuk yaptılar diye çıldıran kalbiyle elini kana bulamış ‘gerilmiş bir yay’ ve iyi vatandaş olmaya çalıştıkça suçlar üzerine yıkılmış, öldürmese öldürülecek olan, aslında kendisinin vurduğu kesin olan 21 değil 4 leşi bulunan bir bahtsız. Yayların bu deli-dolu dünyasından yararlanmak isteyen oluyordur tabii.
Ama her ne şekilde olursa olsun, koca gezegen Jüpiter (ve tanrı Zeus) tarafından yönetilen bu çılgın ruhlar büyük hayatlar yaşıyorlar. Seçtikleri mesleği yüreklerini koyarak yaptıkları için hangi dalda olursa olsun iyi iş çıkarıyorlar. Gelmiş geçmiş en başarılı sinema oyuncularından John Malkovich, Samuel Jackson, Bruce Lee, Kirk Douglas, Jane Fonda, Don Johnson, Bette Midler, Kiefer Sutherland, Kim Basinger, Brad Pitt ve ateş bakışlı Ben Stiller gibi bizim Fatma Girik’imiz, Hülya Koçyiğit’imiz, Gülşen Bubikoğlu’muz ve Mehmet Ali Alabora’nın, güzel Azra Akın’ın, özgün tarzlı Sertab Erener’in, Sivaslı Cindy’nin, Tyra Banks’in, Tenisçi Boris Becker ve Monica Seles’in, İbrahim Kutluay’ın ve hatta Anna Nicole Smith’in bile yay burcu olması tesadüf değildir herhalde.
Her sabah dörtte telefon ederek kendini öldüreceğine dair konuşmalarıyla beni sarsan bir yay dostumu ve o kabus dolu haftaları özlemle andığımı söyleyemeyeceğim tabii ama yine de çok seviyorum bu burcun insanlarını. Giyim-kuşamla değil kafanın içiyle ve gerçek dünyayla ilgilenmenizi ve bazılarınca ‘densiz’ bulunan dürüst konuşmalarınızı kendime çok yakın buluyorum. Yorucu hayatımızın heyecanlarla dolu güzel insanları, renkli dünyanızın maceralarına beni de sürüklemenizi, ‘bir meyhanede dans etmek’ gibi hayatta yapmam dediğim şeyleri sizinle yapmayı ve sizin kahkahalarınıza dost olmayı çok seviyorum. İyi ki doğdunuz, iyi ki arkadaşım oldunuz. Doğum gününüz kutlu olsun.
Okullarda bakanlıkça yapılması istenen bir değerler eğitimi uygulaması vardır, bilirsiniz. Yıl boyunca, yardımlaşma, dürüstlük, sorumluluk, sevgi, hoşgörü, saygı gibi kavramlar üzerinde çalışılması beklenir ve sınıf öğretmenleri her ayın konusu üzerinde öğrencilerine çalışma yaptırmak ve ay sonunda yapılanları raporlandırmak zorundadır. Konunun önemi, bakanlıkça yayınlanan yönergede net olarak ele alınsa da uygulamada maalesef sıkıntılar vardır.
Geçen yıl hayatımda ilk kez bir sınıf öğretmeni ilan edildiğimde değerler eğitimi konusundan haberdar oldum ve asıl uzmanlık alanım ‘sorgulamaya dayalı eğitim’ olduğu için çok sevindim. Her bireyin, ait olduğu grupların alt yapısına göre el yordamıyla kendi değerlerini oluşturup ‘ben doğruyum sen ötekisin’ diye direttiği toplumumuzda bir fark yaratabilme fırsatı verilmesini çok önemsedim ancak haftalık programda yer almayan ‘sınıf öğretmenliği’ konularını İngilizce derslerinde işleyemeyince diğer öğretmenlerin neden benim kadar heyecanlanmadığını anladım. Herkes Internette hazır olan dosyaları indiriyor, çıktısını alıp asıyor, sınıfta 2-3 dakikalık bir boşluk bulursa gönderilen videolardan birini açıp izletiyor, çocuklar izlerken “Elif bak aynı sen” gibi aşağılayıcı sözlerle birbirlerini parçalarken öğretmen sınıf panosunu düzenliyor, ay sonunda Internetteki hazır raporlardan birinin altına imzasını atıp dosyalıyor ve o ay o değer işlenmiş oluyor.
Oysa değerler eğitimi okulca önemsenmesi gereken en elzem hedef kazanımları barındırır. Örneğin, sorgulamaya dayalı eğitim verme yoluna baş koymuş okulların kullandığı müfredat çatısının, her yılın akademik programına yedirilmesini zorunlu tuttuğu hedef tutumlar şunlardır: Değer bilme, bağlılık, güven, işbirliği, yaratıcılık, merak, empati, şevk, bağımsız davranma, doğruluk, saygı ve hoşgörü. Öngördüğü öğrenen profilinde ise araştıran ve sorgulayan, bilgili, düşünen, iletişim kuran, ilkeli, açık görüşlü, duyarlı, risk alabilen, dengeli ve dönüşümlü düşünme yetisine sahip bireyler yatar. Bir öğretmenin bunları nasıl ele alması gerektiğini çok önemser, sunduğu çalıştaylarla eğitimini verir ve uygulamasını sıkı takip eder. Çünkü tüm insanlığın ve paylaştığımız gezegenin farkında olarak daha iyi ve daha huzurlu bir dünya yaratmaya yardımcı olan uluslararası zihniyete sahip bireyler yetiştirme iddiasındadır.
Örneğin düşünen ve risk alan bireyler dünyanın geleceği için bir fark yaratabileceğini bilir ve bu doğrultuda çabalar. Dengeli birey kendini sadece işe ya da eğlenceye adamaz, hayatın bir çok yönüne eşit derecede eğilerek sağlıklı bir profil sergiler. Ya da dönüşümlü düşünebilen birey eylemlerinin sonuçlarını gözden geçirerek daha sonraki adımlarını daha bilinçli bir şekilde atar. Farklı çıkan seslerin ‘normal’ kabul edilebildiği bir toplumda her bireyin kendi bakış açısı olduğu saygıyla kabul edilir ve ‘ben’, ‘benim doğrum tek doğru’, ‘en önemli değer namustur’ gibi kendi yücelttiğimiz değerlerle insanları yargılamaktan vazgeçip hayatı daha geniş bir perspektiften inceleyebilen sağlıklı toplum üyelerinin yeşermesi kaçınılmaz hale gelir.
Biz ise toplum olarak öyle takılıp kalmışız ki bazı değerlere, çoğu zaman gerçekleri göremeden yaşayıp gidiyoruz. Gereğinden fazla önemsenen bazı kavramlarla başkalarını eleştiriyor, onların da böyle baktığını bildiğimiz için zaman zaman suçluluk duyuyor, özü kaçırıyoruz.
Birkaç hafta önce, bir kafede bir şeyler içerken arkadaşım bana fotoğrafını armağan etti, ben de özenle cüzdanıma yerleştirdiğimi sandım. Ancak kafeden ayrılırken garson genç bize yetişti ve bir fotoğraf uzatarak “bu sizin galiba” dedi. Garsonun ve arkadaşımın bana bakışından o kadar çok utandım ki ben de kendimi değerbilmezlikle suçlamakta gecikmedim. Nasıl yapabilmiştim bunu? Arkadaşımı önemsemediğim hissini yaratmış kalbini kırmıştım. Dün cüzdanımı temizlerken aynı resimden iki tane bulunca anladım bana fotoğraf verirken bir tanesini de yere düşüren kişinin arkadaşım olduğunu.
Yakın zamanda başıma geldiği için verdiğim bu örnek tabii ki o kadar büyük sorun oluşturacak ve arkadaşımla aramı bozacak öneme sahip değil. Ancak bizi gaza getiren ve yanlış yargılarda bulunmamıza neden olan takıntı yaptığımız değerlerle hiç farkında bile olmadığımız değerlerin çarpışmasına güzel bir örnek. Bunların ülkeler bazında geliştirilmişlerinden savaşlar çıkıyor. Dolayısıyla dünyanın geleceği değerler eğitiminin nasıl verildiğinde diyebilecek kadar önemsiyorum bu açığımızı.
Gerçek anlamda bir değerler eğitimi verilse bizler de gerçek anlamda ‘değerlere’ saygı duyan bireyler yetiştiririz, ‘değer yargılarına’ değil.
Köyde bir duvarın dibine çökmüş amcaya abartılı heyecan ve gülücüklerle yaklaşan kız mikrofonu uzattı: “Amcacım sizi tanıyabilir miyiz?” Amcanın yanıtı: “Emrullah.” Beş saniye sessizlik. Kız ayılıp yeni sorulara geçtiğinde ben çoktan kendi dünyama dalmış, bu soru bana yöneltilse nasıl yanıtlardımla cebelleşiyordum. Kimim ben? Bana sorulsa kendimi nasıl tanıtırdım? Hayatımın hangi kısmı ön sıraya yerleşirdi? Başkalarının beni nasıl tanımasını isterdim? Tüm ömrümüzü ‘kendimizi tanıtmaya’ yönelik bir kimlik oluşturmakla geçirirken ‘Emrullah’ olmanın rahatlığını ve huzurunu unutuyoruz da ortaya çıkan üründen memnun kalıyor muyuz acaba.
Eski bir dostumun değerli annesine göre ben ‘Tercüman Özlem’im. Buluştuğumuzda annesi arayınca “Tercüman Özlem var ya, onunlayım” der de anneciği rahatlar. Beceremediğim için hiç sevmediğim bu mesleği topu topu bir yıl yapmışlığım vardır oysa, ki o da yirmi yıl önce, ama yaptığım dönem iş yerim olan o hastanede çalışan herkese göre ‘Tercüman Özlem’imdir büyük olasılıkla. Hatta masam kütüphanede olduğu için ‘Kütüphaneci Özlem’ bile oldum.
Daha eski dostlarımın, beni ailelerine hatırlatmada kullandığı tabir ‘Soydan Albayın Kızı Özlem’dir. Çünkü hayatımın uzun bir kısmında sadece albayımın kızı olarak rol aldım. Yaptığım iyi davranışların onun hanesine yazıldığını bilip gururlandım, ismine laf gelmesin diye yapamadığım davranışlar için hayıflandım.
Kim olduğumun netleşmesinde baş vurulan diğer tanımlar da şunlar oldu: Kumandanın Kızı, Tukonunki, Esmer Özlem, Bilkentli, Hürriyet Özlem, İngilizceci Özlem, Soydan, Ankaralı Hoca, PYP Özlem, PROGEB Özlem, Fatih-Özlem (Bunlar benim duymuş olduklarım tabii). Adanalı Özlem bile oldum bir ara.
En tatlısı da, bir arkadaşın sizi telefondaki ortak tanıdığa hatırlatmaya çalışmasını dinlemektir: “Canım hani var ya, uzun siyah saçlı, kısa boylu Özlem.” Neye benzediğim hemen şekilleniverir gözümde. Henüz yüz yüze tanışma fırsatı bulamadığım harika bir Facebook dostumun Hayatının Fosforlu Kadınıyım paylaştığım resimlerdeki tişörtlerden dolayı. Kim bilir size göre kimim ben. Bana biraz kendimi tanıtır mısınız?
Ara ara bununla sınamak lazım aslında oluşmuş kimliğimizi ve dolayısıyla hayatın gidişini. Emrullah olarak kalmamak için verdiğiniz yıpratıcı uğraşlar neticesinde sahip olduğunuz tanımlardan memnun olup olmadığınızı. Bize kendinizi nasıl tanıtacağınızı. Kimsiniz siz? Kendinizin nasıl göründüğünü biliyor musunuz? Kendinizin kim olduğunu biliyor musunuz? Peki siz benim kim olduğumu biliyor musunuz?
HAVAALANINDA
Adam kuyruğa aldırmaz Herkesin önüne geçer Biletini uzatır “Beyfendi, lütfen kuyruğun sonuna.” “Kim olduğumu biliyor musun?” “Bir dakika beyefendi.” Eline mikrofonu alır, anons yapar, “Burada kim olduğunu bilmeyen biri var Tanıyan varsa lütfen gelsin alsın.”
Ölüm olgusunun, başladığını bitirememe yani yarıda kalma tedirginliğinin ötesinde bir korku getirdiğini söylüyor Tomris Uyar 18 Mart 1983’de yazdığı gündökümünde: “Yaşadığım süre içinde kendimi gerçekleştirebildim mi yeterince? Dahası, kendimi yeterince tanıdım mı? Kaderci değilseniz, yaşadığınız sürece önünüze birtakım olanaklar sunulduğunu düşünürsünüz. Birtakım olabilir kişilikler. Hiç denemeseniz bile (ki çoğu kere denemezsiniz) bir gün bir başka kişiliğinizi tanıyabilme olanağı. Bir kız-kurusu, orospu olmayı; bir orospu, eninde sonunda manastıra çekilmeyi; bir atom mühendisi, kabare şarkıcılığı yapmayı; bir veteriner, görkemli bir dinletide gitar çalmayı düşleyebilir. İşte ölüm, bu olabilirliklere çekilen kesin bir çizgidir.” (ss.354, 355) Ömrünü yaşadığımız kişi olmasaydık kim olurduk gerçekten? Hayatınızın bir başka kimlikle çekilmiş versiyonunu izlemek ister miydiniz?
Lise son sınıfa gelene kadar “doktor olacağım” dedim, çok şükür son sene, tıp okuyabilmek için başarılı olmam gereken dersleri sevmediğimi fark ederek dile yöneldim. Geçen sene hayatımda ilk defa önlük giymem istendiğinde iki gün zor dayanabildiğimden beyaz önlükle ve ciddiyetle geçen bir ömrü hayal bile edemedim şimdi. İstanbul seçeneklerimden birini kazansaydım Ankara yerine yedi tepeli şehirde geçireceğim yıllarımın hayatımda yaratacağı farklılığı da düşünemedim. Peki ya edebiyat fakültesini değil de daha çok puanla alan mütercim tercümanlığı kazansaydım neye benzeyecekti hayatım?
Üniversite bittikten sonra Ankara’ya yerleşmek yerine Adana’daki ailemin yanına dönseydim bütün ailenin kaderini değiştirmiş olacaktım sanırım. Mesela şu an Seyhan gölüne bakan balkonumda annem ve torunlarıyla oturmuş mangalla uğraşan kocamı izliyor olduğumuzu düşündüm. Etçil olup bol proteinli mutluluklar yaşardım. Belki de okuduğum lisenin müdürüydüm şimdi ve çocukları rahat bırakmıyordum düşlerinde. Bahçem olur muydu ki o zaman? Kedim?
İlk iş olarak gazetede çalışmayı değil de birçok arkadaşım gibi bankacılığı, dış ticareti ya da herhangi bir şirkette -yükselmeyi- seçseydim para işlerinden anlamaya başlayabilir miydim?
Turizm sektörüne atılsaydım insanların garip hallerine alışır, saygısızlığa endeksli asabiyet sendromu yaşamazdım belki.
Bir tiyatro oyununda rol alıp ilk provasına gittiğim gün, büyük bir tesadüf sonucu önüme koyulan öğretmenlik sözleşmesini imzalamasaydım sahne tozu yutacaktım.
Yirmi yıl önce, televizyon için birlikte gezi programı yapmayı teklif eden muhabir arkadaşa güvenseydim, gezdiğim yerleri ekrandan izleyip bana sinir olacaktınız ya da ben, sayesinde işimi bıraktığım tanıdığa sinir olacaktım. (Gazete ve televizyonla ilgili öyle çok reddedilmiş teklif anım var ki nasıl hepsinden kaçmayı başarıp onlarca yıl sonra Datça Ekspres Gazetesinde kendimi bulduğuma ise ben bile şaşıyorum.)
Yüksek Lisansla birlikte daimi gelişim süreci başlatmasaydım öğretmenlikte daha mı mutlu olurdum? Ya da danışmanımın istediği gibi doktora yapıp akademisyen mi olmalıydım? Antalya’da yaşamayı çok istediğim için ülkenin en iyi okullarından birindeki işimi bırakmasaydım kazandığım paralarla hafta sonları Antalya’ya gelmeye devam ederdim.
Biraz daha ‘evet efendim, tabii efendimci’ olsam geleceğim yeri benimseyecek miydim? Çok okumasam ya da mesela kapitalist olsam daha mutlu ve huzurlu olurdum belki de.
Ama işte seçimlerle şekillenir hayatımız ve ben seçimlerimden dolayı çok mutluyum. Yaşamıma tesadüflerle giren ve orada kalan bütün dostlarım, deneyimlerim, anılarım, sahip olmadığım mallarım, yaşantım ve sevgilerim, hepsi büyük istekle yapılmış seçimler ve bu uğurda özveriyle atılmış adımlar sonucu oradalar. I did it my way.
Siz de bir düşünün bakalım sahip olduğunuz kimlikten memnun musunuz yoksa geriye dönüp yeniden başlayabilseydiniz pastacı mı olmak isterdiniz. Nefes alabildiğimiz sürece geç değildir. Ölmeden önce, seçtiğiniz hayatı yaşamak için bir şeyler yapın. Do it your way.
—————————————————————————————-
Uyar, T. (2003). Gündökümü – Bir Uyumsuzun Notları I. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları
Telefonumla aram olmadığını yıllardır etrafımdaki herkes bilir. Eskidir. Akılsızdır. Numarasını bilmem. Çalarsa ilgilenmem. Çoğunlukla çantada unutulan bir alettir. Farkına bile varmam. Hatırlayıp baktığımda şarjı bittiği için kapanmış halde bulurum. Açtığımda mesajlar akmaya çalışır ama eski mesajlar silinmediği için gelemezler. ‘Ulaşılabilir olduğum bilgisi’ yayılır sağa sola. Ulaşılabilir olduğuma inanmıyorsam tekrar kapatırım. Telefondan yıllardır gelmesine alıştığım bencil taleplere hazır hissetmiyorsam: İş yerinin emredeceği keyifsiz ve parasız ek görev, akrabanın zorunlu bir iş için bir yere gitmeni istemesi, kredi vermeye çalışan banka görevlisi, satış temsilcisi, dolandırıcısı, kirayı artırmak isteyen ev sahibi, canı dedikodu ortamı çeken ya da o an duyduğu duygusal boşalım ihtiyacıyla önüne ilk geleni arayıp doldurarak rahatlayan düşüncesiz meslektaş, bulunduğun şehre gelmiş olduğunu aniden bildirip görüşmekte ısrar eden bir başka düşüncesiz arkadaş, mutlaka bulunman istenen bir gösteriş yemeği, babanın ölüm haberi… Çalan telefondan iyi bir haber gelmeyeceği düşüncesi bende kemikleşeli yıllar oldu.
Kendinizi düşünün: En son ne zaman durup dururken sırf içinizden geldiği için bir arkadaşınıza ‘seni seviyorum’ yazıp yolladınız? Sadece gerçekten sevildiğini bilsin diye. Yanlış anlar diye endişelenmeden, karşılık beklemeden. Yoksa sevdiğiniz bir arkadaşınız mı yok? Şu an hayatınızda olmasa üzüleceğiniz kimse yok mu? Neden kendisine söylemiyorsunuz? Ölünce ağlamayı mı tercih ediyorsunuz?
Sabah gözünüzü açtığınızda sizi düşünen bir dost mesajına gülümsemek istemez miydiniz? Neden o zaman bunu siz yapmıyorsunuz? Hemen şimdi bir arkadaşınızı arayıp onda çok beğendiğiniz bir özelliği ya da sadece onu çok önemsediğinizi kendisine söyleyip iş dedikodusuna ya da sizi ilgilendirmeyen insanları eleştirmeye geçmeden telefonu kapasanız olmaz mı? Öyle yarım gününü alasıya bir bencillikle laklaklayarak değil, hemen iki dakikada. Sizin aradığınızı görünce “amaaaan bu da şimdi…” cümlesiyle açmasına neden olmayacak kadar kısa.
Kaç gündür göremediğiniz bir çalışanınızı arayıp hal-hatır sorsanız incileriniz mi dökülür? En azından, iş istemek için aradığınız gün doğum günüyse örneğin, önce bu özel günü kutlasanız? Oğlunuzdan para isteyen ya da kocanıza gelirken alacaklarının listesini hatırlatan bir mesaj yerine kıymetlinizin gününü güzelleştirecek bir şiir yollasanız çok mu ayıp olur? Peki kızınıza ‘geç kalma’ mesajı yerine gerçekten o sırada evde olmayı çok isteyeceği güzel bir sürprizi müjdeleseniz? Annenizi kaynananızdan dert yanmak için değil de kendisinin ne kadar değerli bir insan olduğunu hatırlatmak için arasanız? Dostunuza son okuduğunuz kitaptan hoş bir alıntı yollasanız? İş toplantıları ve rahatça görevlendirme olanağı sunan bir uygulama gibi düşünülmeye başlanan whatsapp’ı sanatsal tartışma ve kişisel gelişim olanağı sunan bir ortam olarak görmeyi deneseniz? Bir deneseniz?
Sizler bunları denemeyeceğinize göre, ben de sizin ömür tüketen dedikodularınızı, direktiflerinizi, dolandırıcılıklarınızı, dırdırlanmalarınızı ve depresif hallerinizi dinlemekle değerli zamanımı harcamamak için bakmam telefonlarınıza. Aradığınız kişiye şu an ulaşılamıyor.
Bir an önce içine dalmak istediği kitaplar olduğu için, okumayı ilkokula başlamadan önce öğrenen bir insan olarak ortaokulda yazılı üretime geçmem normaldir herhalde. Ancak çok okuyanın beyninin sulandığına inanılan bir ülkede büyümüştüm ve bir de üstüne yazarların yaşam öykülerini inceleyince korkup yazmayı bırakmıştım.
Yazın dünyasını eserleriyle süsleyen üreticilere bir bakalım: Virginia Woolf ceplerine taşlar doldurarak ırmağa girip ölümüne yürüdü. Hemingway av tüfeğini kafasına dayayarak yaşamına son verdi. Mayakovsky ise kafasını değil kalbini hedeflemişti. Kesin olmasa da, Jack London’ın da aşırı dozda morfin alarak intihar ettiğine inananlar var. Fakat Sylvia Plath’in 30 yaşındayken ocağı açıp gazla intihar ettiği kesin. Plath’i çok sevip derinlemesine incelemiş olan Nilgün Marmara ise evinin balkonundan kendini boşluğa bıraktığında 29 yaşındaydı. Bir başka şair, Can İren, ardında ‘ben bu dünyaya uyamıyorum’ notu bırakarak 26 yaşında siyanürle intihar etti. Metin Kaçan ise Boğaz Köprüsünden atladı.
Yaratıcılık ve ruhsal hastalıklar arasındaki bağlantıyı kanıtlamak üzere İsveç’te yapılan bir çalışmanın 2012’de the Journal of Psychiatric Research’de yayınlanan sonuçları oldukça dikkat çekici: Bir milyonun üzerinde şizofreni, anksiyete, depresyon, intihar, ADHD, alkolizm, otizm, anoreksia vakasından toplanan veri, yaratıcılık gerektiren meslek sahiplerinin (deney grubu) karşısına muhasebeciler (kontrol grubu) koyularak incelendi. Tüm sonuçları burada paylaşmayacağım tabii ki ama şu kısmı da söylemeden geçemeyeceğim: Şizofreni, depresyon, bipolar bozukluk, anksiyete sendromu ve madde bağımlılığı tanılanan grupta yazarların fazlaca bulunduğu tespit edilmiş. Ayrıca yazarların intihar eğilimi genele kıyasla iki kat fazla imiş. Amerikalı yazar E.L. Doctorow’un the Paris Review’e verdiği röportajda kullandığı şu ifade durumu özetler gibi: “Yazmak, şizofreninin sosyal yönden kabul görür bir biçimidir.”
Ancak tabii ki intihar tüm yazarların kaderi değil. Örneğin yukarıdaki sözün sahibi Doctorow, dört ay kadar önce akciğer kanserinden öldü. Tomris Uyar yemek borusu kanserinden, Özdemir Asaf karaciğer kanserinden, Can Yücel gırtlak, Reşat Nuri, Erdal Öz ve Hayalet Oğuz akciğer kanserinden, Neruda ise prostat kanserinden öldü. Tarık Buğra da kanser teşhislilerdendi. “Küçük dünyanız sizin olsun” haykırışıyla avuç avuç ilacı yutup üzerine reçelli ekmek yiyen ama intihar teşebbüsü başarısızlıkla sonuçlanan manik depresif tanılı Tezer Özlü meme kanserini deneyimleyerek vedalaşmak zorunda kaldı küçük dünyamızla. Sevgi Soysal da 40 yaşında meme kanserine yenik düştü.
Hastalığının nedenini yazdığı bir şiirle pek güzel açıklayan Nazım’da Angina Pektoris vardı ve kalp krizi geçirerek öldü. Doktoru “aşksız 10 yıl yaşarsın, aşık olursan 3 yıl” diye uyarmıştı onu oysa ama aşksız bir Nazım da düşünülemezdi. Nobelli yazar Willim Faulkner da, Muhteşem Gatsby ile Benjamin Button’ın yaratıcısı Scott Fitzgerald da kalp krizi geçirdi. A.H. Tanpınar, Yusuf Atılgan ve Ahmed Arif de kalbine yenik düşenlerden. Aziz Nesin’in de görünen ölüm nedeni kalp krizi ancak yaşadıklarını ve onu asıl öldürenin ne olduğunu hepimiz biliyoruz. Daha fazla ışık dileyerek ölüme giden Goethe’nin de kalp krizinden öldüğü düşünülüyor.
40 yaşında ölen E.A. Poe’nun ölüm nedeni bir muammadır ama günümüz doktorları beyin iltihabı olabileceğine inanıyor. 43 yıllık ömrü olan Oğuz Atay beyin tümöründen öldü. Datçalı Ece Ayhan da bu beladan muzdaripti. 41 yıl yaşayan Kafka’nın, 30 yaşında veda eden Emily Brontë’nin, 44’ünde ölen Çehov’un ve 46’sında ölen Orwell’in sorunu tüberküloz (verem) idi.
Ve tabii kendisini değil başkalarını hasta ederek yaşamlarından olanlar var: Kim vurduya giden Sabahattin Ali; 1993’te Sivas’ta ölen Metin Altıok, Uğur Kaynar ve diğerleri; Marmara Otelinde suikaste uğrayan Onat Kutlar; arabaya yerleştirilen bombayla yok edilen Mumcu ve Kışlalı gibi gazeteci yazarlar bunlardan sadece birkaçı. Araba kazasında yitirilen Camus’nün KGB tarafından öldürüldüğü ileri sürüldü. 36’sında göçen garip Orhan Veli ise 10 Kasımda gittiği Ankara’da belediyenin kazdığı bir çukura düşüp başını vurmasının ardından geçirdiği beyin kanaması sonucu pek garip bir şekilde öldü. Kanamayı fark etmeyip alkol zehirlenmesi teşhisiyle müdahalede bulunan doktorun da bunda etkisi olmuştur tabii.
Sözün özü: Yazmak, her şekilde zararlı. Bir an önce bırakıp keyfimize bakmalı!
kullanılan uçakların korunması gibi tarih bilincini gösteren işlerle de ilgileniyor. Sahip olduğu sinema, yatları, helikopterleri, denizaltısı, malikaneleri ve daha neleri birçok züğürdün çenesini yormakta. Allen’ın ayrıca kendisine ait spor takımları var, ki birisi NBA’de. Bir müzik grubunun elektro gitaristi olarak albüm çıkarttığı gibi, insan beyni üzerine araştırmalar yapan bir enstitüsü de var. Beyin devreden çıkınca insan denen canlının tamamen bir hiç olduğunu fark ettiği için bu konuya ilgiliymiş. Dünya kadar insana yardımda bulunmuş kendi adına bir vakfı var. Çeşitli patentin sahibi olan Allen servetini bilimsel çalışmalara ve hayır işlerine bırakacakmış. Zaten ömrünce bekar yaşamış (kağıt poşeti icat eden Kova kadını Margaret Knight gibi). Anılarına yer verdiği “Idea Man” adındaki kitap tabii ki çok satanlar listesine girmiş. Daha ne lazım her şeyi denemesi gerektiğini düşünen, entel ama eğlenceli bir Kova olduğuna inanmamız için?
Newman, Clark Gable, Charlie’nin Meleği Farrah Fawcett, James Dean, Tom Selleck, Burt Reynolds, Zsa Zsa Gabor, Kim Novak, Mia Farrow, Gazanfer Özcan, George Kennedy, Matt Dillon, Jack Lemmon, Gene Hackman, Engin Günaydın, Lou Diamond Phillips, Ashton Kutcher, Cybill Shepherd, Chita Rivera, Sherilyn Fenn, Morgan Fairchild, Mathilda May, Taylor Lautner, Elijah Wood, Cihan Ünal, Jennifer Aniston benim tanıdıklarım.
